(...◕✿◕◕✿◕ حقوق انسانی زنان ◕✿◕◕✿◕...)

[یاس بهشتی* خادمه باب الحوائج جواد الائمه (ع)*]

عنوان کتاب


حقوق‏ انسانی زنان


شهلا فرید

فهرست مطالب

آغازین سخن
مقدمه
فصل اول............................................ .................................................. .............1
- حقوق انسانی زنان در خانواده
- مفهوم خانواده
- مالکیت
- کارخانه
فصل دوم............................................ .................................................. ..........18
- حقوق انسانی زنان در حدود مساوات و عدم تبعیض
- عدم تبعیض
- بخش ناپذیری و برتری حقوق
- ارتباط و همبستگی متقابل حقوق
- هفت اصل برای حقوق انسانی زنان
فصل سوم............................................ .................................................. ........19
- حق انسانی زنان در مورد رهایی از خشونت
- تعریف خشونت و انواع آن
- شکلهای خشونت در سراسر جهان
- اعلامیۀ سازمان ملل متحد دربارۀ رفع خشونت علیه زنان
- راه های بیرون رفت از خشونت
- مبارزۀ فعال بر ضد خشونت های مبتنی بر جنسیت
فصل چهارم........................................ .................................................. .......58
- حقوق انسانی زنان در اقتصاد
- زنان و اقتصاد: چند واقعیت
- زنان و فقر، زنان فقیر
- زنان و پیشرفت
- حمایت از زنان در عرصه اقتصاد
فصل پنجم.......................................... .................................................. ......85
- کار زنان در حقوق بین المللی کار
- کار زنان از دیدگاه اجتماعی و اقتصادی
- میزان فعالیت و اشتغال زنان
- موانع اشتغال زنان
- موانع اجتماعی، طرز فکر و باورهای اجتماعی، سنتها و آداب و رسوم
- اجتماعی، ازدواجها و مسؤولیتهای خانواده گی
- موانع آموزشی و فرهنگی
- مبارزه با موانع آموزشی و فرهنگی

[یاس بهشتی* خادمه باب الحوائج جواد الائمه (ع)*]

آغازین سخن

مرکز تعاون افغانستان به سلسله برنامه های آموزشی برای زنان دست به چاپ یک سلسله کتاب‏های تحقیقی و پژوهشی توسط زنان به کمک مالی مؤسسه حقوق ودموکراسی دست یازیده است. نشر و پخش آثار زنان بیگمان روزنه های جدیدی را بروی آنان باز میکند. زنان در افغانستان همواره در حاشیه قرار گرفته و زمینه ها و امکانات کمتری را برای رشد استعداها و تبارز اندیشه ها و افکار خود داشته اند. چاپ و نشر آثار پژوهشی و تحقیقي زنان، آنان را متوجه مسؤولیت خطیرشان در اجتماع امروزی میسازد و زمینه های فعالیت های بعدی آنان را میسر میسازد.
بازتاب زنده گی زنان در افغانستان، فعالیت های آنان در عرصه های گوناگون، ضرورت ها و خواستهای آنان و شناسایی مشکلات عمده آنان در اجتماع و خانواده، از اهداف عمده این پروژه محسوب میگردد. این پروژه بیشترینه جنبه تشویقی دارد تا زنان بیشتر به کارهای اینچنین بپردازند. کتاب ها در این سلسله متنوع اند و بخش های گونه گونی را در بر میگیرند.
دراین سلسله همچنان مجموعه یی از مصاحبه ها که نمایانگر طرز تفکر، دشواری ها و مشکلاتی که زنان همواره به نام زن با آن دست به گریبان بوده اند نیز به نشر رسیده است. بررسی و گزینش آثار به چاپ رسیده تحت نظر کمیسیونی متشکل از خانم های آگاه که همواره در راستای بهبود زنده گی زنان قلم و قدم میزنند، صورت گرفته است، نظارت کلی آن را منیژه باختری، جاویده احمدی و شریفه ساپی به عهده داشته اند. مرکز تعاون افغانستان برای تمام زنان کشور موفقیت و بهروزی تمنا دارد و امید دارد که با این گام هرچند کوچک سهم خود را در این راستا ایفا کرده باشد.

[یاس بهشتی* خادمه باب الحوائج جواد الائمه (ع)*]

مقدمه

برای بدست آوردن حقوق انسانی زنان، ایجاب می کند که هم در نحوه تفکر راجع به حقوق انسانی و هم درنحوه سخن گفتن درباره زنده گی آنان تغییری روی دهد. لازمۀ این امر آن است که چارچوب حقوق انسانی از دریچه چشمی آگاه به مسألۀ جنسیت بررسی شود و زنده گی زنان در چارچوب حقوق انسانی توصیف گردیده است به این که اگر قرار باشد تجربه های نیمی از جمعیت مؤنث جهان در آن مفاهیم و فعالیتهای گنجانیده شوند باید در کاربرد آنها حساسیت بیشتری از جنبه جنسیت به خرج داد؛ زیرا همه افراد بشر، مذکر و مونث به یک اندازه شایسته اند که از حقوق انسانی نادیده گرفته شده اند. از نظر تاریخی موارد نقض مبتنی بر تفاوت های زیستی و جنسی به عنوان موارد نقض حقوق بشر شناخته نشده اند. حتا سازمان های متعهد به حمایت از حقوق بشر غالباً از بذل توجه به بدرفتاری با زنان با ایجاد روش های مؤثر برای پژوهش در حق تلفی های مبتنی بر جنسیت درمانده اند. اکثر زنان و دختران خود نيز از حقوق انسانی خویش بی خبراند و از وجود اسناد و سازگاری های که آن حقوق را تعریف و از آنها محافظت می کند، اطلاعی ندارند. جهت آگاهی های زنان از حقوق انسانی شان این کتاب را تحت عنوان (حقوق انسانی زنان) در دست تحریر گرفتم. ولی این نوشته ها اندک است و حقوق انسانی زنان را اگر در جامعه خودمان تحقیق كرده و بنويسيم مؤثرتر خواهد بود. حالا ناگزیر حقوق انسانی زنان را در این کتاب مختصر در خانواده، حق انسانی زنان در مورد عدم تبعیض، حق انسانی زنان در مورد رهایی از خشونت و همچنان حقوق انسانی زنان در اقتصاد و حقوق انسانی زنان در سیاست را طی پنج فصل به بحث می گیریم، البته این نوشته ها عاری از کمی ها و کاستی ها نخواهد بود، در زمینه به رهنمایی های صاحب نظران و دانشمندان محترم کشور ضرورت دارم.

[یاس بهشتی* خادمه باب الحوائج جواد الائمه (ع)*]

فصل اول
حقوق انسانی زنان در خانواده

از ارکان مهم جوامع بشری، کانون خانواده است که هسته مرکزی و شیرازۀ جامعه محسوب میگردد. نقش و کارکردهای گوناگون خانواده از قبیل کارکرد محبتی، معرفتی، عاطفی و... توسط این نهاد مقدس و جاودانه در پیشرفت و توسعه مادی و معنوی جوامع بشری سرنوشت ساز است.

با ایجاد و تثبیت روابط زن و شوهر در محیط سراسر معرفت، محبت و بالنده گی (خانه و کاشانه) فرزندان، به عنوان ره پویان راه سعادت و نیک بختی در این کانون، عشق، عاطفه، علاقه، ادب و احسان می آموزند. در این هنگام نقش محوری و مقدس زن که نماد فضیلت های خانواده است، روشن می شود. زن، محور و مدار سامان بخشی به امور خانواده و آرمان های اصیل آن است. زن مایه سکون، سلامتی، تعاون، تحکیم، آرامش و انس نظام خانواده است. زن و مرد در مناسبات خانواده گی، دو وجود مکمِل و متمِم یکدیگراند، نه در قطب مخالفی که وجود هر یک عرصه را بر دیگری تنگ کند.

متأسفانه دیدگاه های مخرب در مورد این عنصر محوری، باعث شده است که زن در طول تاریخ از یک نوع مظلومیت توأم با محرومیت رنج ببرد که نتیجه آن تأثیرگذار بر کارکردهای فطری او شده است. در جاهلیت سنتی و صنعتی نیز با احساسات و عواطف او برخوردهای جاهلانه و مغرضانه شده است به طوری که به وقار و شأن او اثر گذار و از حیثیت و حریم او سوء استفاده‏ها گردیده است که عمده ترین نتایج آن متزلزل شدن نهاد مقدس خانواده بوده است. در این نبشته به نقش زن، منزلت ارزشی او در نظام خانواده، علل و عوامل تحکیم آن وعوامل تخریب الگوهای آموزنده اشاره شده است. به آن امید که در مجامع و محافل و بهره مندی از نظرات صاحب نظران و اندیشمندان، بتوان در توسعه این افق گام برداشت.

جهت آگاهی زنان هموطن از حقوق انسانی شان، خانواده را تعریف نموده و اساس تشکیل خانواده و حقوق انسانی زنان را در همان محدوده مورد بحث قرار می دهیم.

[یاس بهشتی* خادمه باب الحوائج جواد الائمه (ع)*]

مفهوم خانواده:

خانواده در قوانین مدنی اکثریت کشورهای جهان تعریف نشده، ولی در قانون مدنی افغانستان در ماده 56 تحت عنوان فامیل چنین تعریف صورت گرفته است:"فامیل انسان متشکل از اقاربی است که توسط یک اصل مشترک با هم جمع شده باشند".
و برای خانواده میتوان یک معنای عام (گسترده) و معنای خاص (محدود) قایل شد. خانواده به معنای عام یا خانواده گسترده عبارت از گروهی است از شخص نسبی و همسر او، گروهیکه از همدیگر ارث می برند.

خانواده به معنای خاص کلمه یا خانواده هسته یی، عبارت از زن و شوهر و فرزندان تحت سرپرستی آنها است که معمولاً با هم زنده گی می کنند و تحت ریاست شوهر (پدر) هستند.

خانواده به معنای خاص آن مورد حمایت اعلامیه جهانی حقوق بشر مصوب 1948 قرار داشته که در بند 3 ماده 14 اعلامیه جهانی حقوق بشر چنین آمده است:

"خانواده رکن طبیعی و اساسی اجتماع است و حق دارد از حمایت جامعه و دولت بهره مند شود".

خانواده سپر آهنین است و برای مرد نیروی مطمئن جامعه شناسان میگویند: خانواده یک واحد اجتماعی است که نشانه های آن اقامت مشترک در یک مکان، همکاری اقتصادی و پذیرش مسؤولیت پیدایش فرزندان که حداقل شامل دو شخص رشد یافته از دو جنس مخالف و لااقل یک فرزند که نتیجه رابطه پدر و مادر باشد.

قرآن کریم اجتماع خانواده گی را که همانا زناشویی است، اصل و پایه جامعه قرار داده و خانواده را که شامل زوجین،

فرزندان و خویشاوندان ایشان است، محترم شمرده و برای هریک حقوق و مسؤولیت وظیفه یی تعیین نموده است.

اسلام بر خلاف برخی مکاتب که خانواده را تنها یک ضرورت اقتصادی میدانند، به خانواده نگاه نمی کند، بلکه آن را حیاتی ترین و زیربنایی ترین نهاد می داند. تشکیل خانواده از یک حقیقت و هویت مقدّس، یک عشق و مهربانی پایدار و از یک آرامش خاطر حکایت دارد. از نظر مدنی اساس مدنیت مردم هر کشور و جامعه بستگی به استحکام و سلامت تشکیلات خانواده های آن ملت دارد. اگر خانه و کاشانه و زن را از مرد بگیریم، شاهد نابسامانی های اجتماعی خواهیم شد.

[یاس بهشتی* خادمه باب الحوائج جواد الائمه (ع)*]

از نظر فطری از بین بردن خانواده بر خلاف فطرت و برخلاف نیازهای روانی، جسمی و روحی انسانها است.

حالا می بینیم که برای زنان در خانواده اسلام، قوانین افغانستان و قوانین بین المللی چه شأن حقوقی را قایل و چرا زنان از این حقوق اسلامی و قانونی خود نمی توانند استفاده کنند.

بسیاری از مردم، از جمله کسانیکه به مؤسسه های مربوط با توسعه و عمران، نهادهای مذهبی، حکومتها و سایر نهادها همکاری دارند، گمان می کنند که مرد همیشه رییس خانواده و نان آور اصلی است. این گمانها مسایل متعددی را برای زنان به وجود می آورد.

زنان اکثر اوقات برای بدست آوردن حقوقی که در خانواده اسلام و قوانین کشورها به آنها داده است به مشکلات روبرو میشوند، مثلاً زنان اکثراً از حقوق انسانی شان در تشکیل خانواده محروم هستند که بهترین مثال، ازدواج های قبل از وقت بدون رضایت ایشان است. در حالیکه سن معین برای ازدواج ها در قانون مدنی کشور وجود دارد که 16 سال مکمل است. در حالیکه اکثریت، ازدواج در سن پایین تر از 15 سال که حق والدین نیز در آن موجود نیست، صورت میگیرد و اکثراً مشکلات خانواده گی در ازدواج سن قانونی مد نظر گرفته نشده رضایت هم مطرح نیست. در حالیکه در اسلام یکی از ارکان اساسی عقد ازدواج، اراده طرفین ازدواج است.

در قانون مدنی افغانستان هم در این مورد گفته شده است که هر ازدواج باید با ایجاب و قبول صورت بگیرد رضایت شرط اساسی ازدواج است. مهر حق مادی زن است در مقابل نکاح صحیح که با ایجاب و قبول صورت گرفته باشد، لازم میگردد ولی تا به امروز زنان در گرفتن مهر که حق شان است به مشکلات روبرو هستند و این مهر را به عنوان های مختلف یعنی شیربها، طویانه به مصرف شخصی افراد خانواده تبدیل نموده اند، برای گرفتن راه های معقول مهر برای زنان باید کار صورت بگیرد.

[یاس بهشتی* خادمه باب الحوائج جواد الائمه (ع)*]

همچنان زنان در خانواده دارای حق نفقه هستند که از جمله حقوق مادی زنان است. میراث نیز از جمله حقوق مادی زن در خانواده است. زنان دارای یک سلسله حقوق غیر مادی نیز در خانواده هستند که عبارت است از حسن معاشرت زوج، حق حضانت، حق نظردادن در مسایل خانواده‏گی. در بسیاری از مواقع زنان با مشکلات زیادی نسبت به این حقوق روبرو هستند که به پژوهش تحقیق عملی ضرورت دارد تا عوامل نقض این حقوق را بتوانیم دریابیم. همچنان در اجتماع هم زنان از نگاه حقوق دارای یک سلسله مشکلات هستند که دولتها ممکن است طرحها و برنامه های مربوط به امنیت اجتماعی، ارث بردن، دادن اعتبارات، توسعه و عمران و سایر قوانین را بر‏اساس فرض «رییس خانواده» قرار دهند. مثلاً، دولتها و مؤسسه های اجتماعی ممکن است بر این گمان باشند که مردها نان آور عمده اند. از این رو احتمال می رود که همین امر دستیابی به کمک های اجتماعی را برای زنان دشوارتر سازد.

واقعیت این است که بسیاری از زنان رؤسای خانواده اند، تقریباً یک سوم همه خانواده های جهان را زنان سرپرستی می کنند. در مناطقی که کشمکش های مسلحانه جریان دارند، این رقم به 80 درصد می رسد، علل مختلف موجود است که سبب می گردد که زنان سرپرستی خانواده ها را به عهده گیرند که عبارت اند از:

[یاس بهشتی* خادمه باب الحوائج جواد الائمه (ع)*]

• مجرد بودن زنان، یا زنده گی با سایر اعضای خانواده یا اجتماع
• مطلقه بودن/ بیوه بودن
• تنها زنده گی کردن به صورت دایمی یا برای مدتی طولانی یا دوره های نا محدود
• مهاجرت دراز مدت و یا وقوع بحران اقتصادی یا نظامی یی که اعضای مذکر خانواده را مجبور به ترک خانواده میکند.
• موقعیت پناهنده گی یا مهاجرت در نتیجه جنگ یا به دلایل اقتصادی

ولی از آنجاییکه همبستگی شدیدی میان فقر و جنسیت وجود دارد، بسیاری از خانواده های زن سرپرست- بدلیل فقدان خدمات اجتماعی، از قبیل مراقبتهای بهداشتی و بی بهره بودن از مشاغل، اعتبارات و منابع محدود در فقر به سر میبرند. این مسایل برای زنان نژادها و قومیتهای اقلیت، که با تبعیض های مضاعف مواجه اند، به صورت بسیار شدیدتر و وخیم تری درمی آیند. در اکثر کوششهای که برای شمردن تعداد خانواده های زن سرپرست صورت پذیرفته است، این پدیده کمتر از حد معمول برآورده شده است. در واقع، در آمارهای رسمی دولتی، تا زمانی که مردی در خانواده وجود داشته باشد، زنان به ندرت به عنوان رییس یا سرپرست شمرده می شوند، به طور کلی بالاترین درصد خانواده های زن سرپرست در اروپا و امریکای شمالی است.

ولی در افغانستان روی این موضوع کار صورت نگرفته و تحقیق دقیق در این ساحه وجود ندارد که ما یک آمار دقیق از آن ارایه کنیم، ولی از آنجاییکه دلایل نشان می دهد تعداد زنان که بر خانواده ها سرپرستی دارند در افغانستان زیاد است.
بالاترین درصد خانواده های زن سرپرست گفتیم در اروپا و امریکای شمالی است در زمینه چنین آمار وجود دارد:

[یاس بهشتی* خادمه باب الحوائج جواد الائمه (ع)*]

خانواده های زن سرپرست بر حسب منطقه (درصد)
منطقه 1980 1990
افریقا
آسیا و حوزه اقیانوس آرام
اروپای شرقی
اروپای غربی و امریکای شمالی 20.6
14. 9
23
23.7 18. 2
17.2
1
31.2

پس دیده می شود که در جهان هستند خانواده های که توسط زنان سرپرستی می گردد و شایستگی های زنان در خانواده خوبتر احساس می شود. می توانیم بگوییم که زنان، اگرچه به عنوان افراد شایستگی بهره مند شدن از حقوق اساسی را دارند. بر طبق سنت در مورد نقشهایشان به عنوان همسر و مادر همواره موضوع قوانین بین المللی بوده اند. از این رو، نخستین مدارک بین المللی در ارتباط به موضوع ازدواج مربوط می شود. در اعلامیه جهانی حقوق بشر UDHR ماده 16، مساوات مردان و زنان برای انعقاد پیوند به منزله شرط لازم ذکر شده و تصریح گردیده است که آنان در طول مدت ازدواج باید از حقوق مساوی برخوردار باشند. در اعلامیه جهانی حقوق بشر (UDHR) ماده 25 اعلان شده است که "مادران حق دارند از مراقبت و کمک ویژه برخوردار شوند. "عملاً ثابت شده است حمایتهای ویژه یی که از زنان به عنوان همسر یا مادر به عمل می آید غالباً بیشتر موجب آزارند تا مایه خیر. مقید ساختن زنان به همین نقش های محدود در خانواده موجب می گردد که زنده گی آنان در مقام افرادی مجزا دیده گرفته می شود و وجودشان در محل کار یا زنده گی سیاسی به حساب آورده نشود.