✹✹✹✹جارى چون فرات جاوید چون عاشورا✹✹✹✹

[*~* مهسا *~*]

جارى چون فرات جاوید چون عاشورا

آنچه در کربلا، در عاشوراى سال ۶۱ ق. اتفاق افتاد، گرچه بظاهر یک حادثه مى‏ نمود، اما حماسه‏ اى عظیم و تکان دهنده بود که وجدان هاى خفته را بیدار کرد و خون رشادت و آگاهى و حماسه، در رگ هاى امت اسلامى دوانید.

عاشوراى حسینى، به مکتبى تبدیل شد که ستمدیدگان را بر ضد ظلم، مى ‏شوراند و پیروان مکتب شهادت را به مقابله با سلطه ‏هاى غیر دینى و ضد دینى بر مى‏ انگیخت.

از این رو، امامان شیعه، به عنوان یک «خط احیاگر»و برنامه‏اى بسیج کننده، روى حادثه کربلا تاکید داشتند و همواره مى‏ کوشیدند که آن را زنده و سازنده نگه دارند. این خط مشى، هم یک برنامه مستقل الهام ‏دهنده و تربیتى بود، هم نوعى مقابله با «سیاست‏ سکوت‏» و «خط منزوى‏ سازى‏» که از سوى قدرت هاى حاکم اعمال مى ‏شد.

[*~* مهسا *~*]

برنامه احیاگرى و ذکر، از سوى ائمه، علیه ‏السلام، و سیاست‏ به فراموشى سپردن و بى‏ اثر ساختن و پرده‏ پوشى بر آنچه در عاشورا گذشت، از سوى حکومت هاى جور، در تقابل شدید قرار داشت، همین، سبب شد تا پیرامون محور عاشورا و کربلا، یک فرهنگ پدید آید، فرهنگى حماسى و سیاسى، بر مبناى عشق به اهل‏ بیت، علیه ‏السلام، که تجلى عشق به حق و آرمانهاى والاى مکتب بود و سبب مى‏ شد «خط ائمه‏» از آن انزواى تحمیلى به در آید

[*~* مهسا *~*]

این فرهنگ و حماسه، در برخى سنت ها، مراسم، عکس‏ العمل ها، ابزار و وسائل، روزها و اماکن و... نمود و تجلى یافت. برخى از این نمودها از این قرار بود:

- گریه بر امام حسین، علیه‏ السلام،
- زیارت کربلا،
- عزادارى محرم و سینه‏ زنى و زنجیرزنى و قمه ‏زنى،
- مجالس سوگوارى بر حسین، علیه‏السلام، در طول سال،

- تشکیل و تاسیس هیئت هاى عزادارى و توسل،
- ساختن تکیه ‏ها و حسینیه‏ ها و عزاخانه ‏ها،
- نذر و وقف براى اباعبدالله الحسین، علیه‏ السلام، و عزادارى،
- نوحه‏ خوانى و مرثیه‏ سرایى و پرده‏ خوانى،

- وعظ و خطابه در محافل حسینى و روضه خوانى
- توسل به شهداى کربلا،
- برپایى و اجراى تعزیه و شبیه‏خوانى،
- سقایى و یاد تشنگى حسین، علیه‏ السلام،
- نامگذارى اماکن، مساجد، تکیه ‏ها و هیئت هاى متوسلین به نام شهداى کربلا،

- قداست تربت امام حسین، علیه‏السلام، و مهر کربلا،
- لقب «کربلایى‏» براى زائر سیدالشهداء و چاووش ‏خوانى،
- الهام‏ بخشى فرات، قبر شش گوشه و گودال قتلگاه و قنداق اصغر، علیه‏السلام،
- مقتل ‏نویسى،

- گرامیداشت اربعین،
- علمات و پرچم و توق و کتل

[*~* مهسا *~*]

و... بسیارى از اینگونه محورها و موضوعات، که شرح و بسط تاریخى همه اینها و تحلیل و نقش آنها در زنده نگه داشتن حماسه عاشورا و شکل دادن به «فرهنگ عاشورا» کتابى عظیم خواهد شد. در این نوشته، تنها به توضیحى درباره برخى روشها که در فرهنگ اسلامى در راستاى پاسدارى از مکتب خون و حماسه حسینى نقش داشته و دارد، مى‏پردازیم .

مدایح و مراثى‏در روزگارى که شعر و ادب، در اختیار حکام جور بود و شاعران اجیر، چه براى مدح امیران و سلاطین و چه گستاخانه براى بدگویى از خاندان عصمت و طهارت، علیهم‏السلام، پول مى‏گرفتند و شعر مى‏ سرودند، امامان مى‏ کوشیدند تا از شعر، به عنوان سلاحى در دفاع از حق و مبارزه با ستم و افشاى چهره تزویر استفاده شود. بخصوص شاعران شیعه درباره مظلومیت‏ شهداى کربلا و کشتگان وادى عشق در عاشورا، با جانسوزترین تعبیرات، شعر مى‏سرودند و «جهاد فرهنگى‏» آنان مورد تایید و حمایت ائمه بود.

سروده ‏هاى موضع دار شاعران متعهد، در دو محور «مدایح‏» و «مراثى‏» بود و هر دو قالب در راستاى تبیین «خط حق‏» به شمار مى ‏رفت.

امام صادق، علیه‏السلام، فرمود:
من قال فینا بیت‏شعر بنى‏الله له بیتا فى الجنه (۱)
هر کس درباره ما خاندان، یک بیت‏ شعر بسراید، خداوند برایش خان ه‏اى در بهشت ‏بنا مى‏کند.

شاعرانى همچون دعبل، کمیت، عبدالله بن کثیر، سید حمیرى و... در این خط عمل مى‏کردند.

علامه امینى درباره سید حمیرى که یکى از وارسته مردان مخلص اهل‏بیت و شاعران توانمند ولایت و عاشورا و یکى از مرثیه‏ سرایان بلند پایه حماسه کربلا بود، مى‏گوید:

حضور در هر مجلسى که در آن آل محمد، صلى‏ الله‏ علیه ‏وآله، یاد نمى‏شد، او را ملول و خسته مى‏کرد و هرگز به محفلى که خالى از آنان بود، انس و الفت نداشت (۲) .

«دعبل‏» نیز در قصیده معروف «مدارس آیات‏»، در بخشى عمده، به سوگ شهداى آل محمد، صلى ‏الله ‏علیه‏ وآله، و به خون خفتگان دشت کربلا و مرثیه اباعبدالله الحسین، علیه‏السلام، پرداخته است. (۳)

امام صادق، علیه‏السلام، به یکى از شاعران خط خون، «جعفر بن عفان طائى‏» فرمود:به من خبر رسیده که درباره امام حسین، علیه‏السلام، شعر مى‏گویى و خوب هم شعر مى‏ گویى؟
گفت: آرى.

[*~* مهسا *~*]

آنگاه بخشى از شعرها و مرثیه‏ هایش را در محضر امام صادق، علیه‏السلام، خواند. امام و اطرافیان بشدت گریستند، تا آنجا که سیلاب اشک بر صورت و محاسن امام جارى شد، سپس امام فرمود:


- اى جعفر! به خدا سوگند، در این لحظه که سوگنامه حسین (ع را مى‏خواندى، فرشتگان مقرب پروردگار، شاهد و شنواى سخنت‏بودند و چون ما و بیش از ما گریستند، خداوند، بهشت را بر تو لازم کرد و تو را آمرزید. سپس افزود:
ما من احد قال فى الحسین، علیه‏السلام، شعرا فبکى و ابکى به الا اوجب الله له الجنه و غفر له. (۴)


هیچ کس درباره حسین، علیه‏السلام، شعرى نگفت که بگرید و بگرایاند، جز آنکه خداوند، او را بخشوده و بهشت را بر او واجب گرداند.



به کارگرفتن عنصر شعر، به لحاظ «تاثیر عاطفى‏» و «گسترش سریع‏»، گامى اساسى در ثبت‏ حماسه‏ هاى عاشورا در دفتر تاریخ بوده است. مردم نیز، اشعار مدح و مرثیه را مى‏خواندند، حفظ مى‏کردند، حتى به فرزندان خود مى ‏آموختند. تعالیم عاشورا، در خلال همین سروده ‏ها نسل به نسل، زنده مى‏ ماند و خوگرفتگان به مدایح و مراثى، در سایه محتواى این اشعار، با فرهنگ اهل‏بیت مى زیستند.


امام امت، قدس سره، فرموده است:
با این هیاهو، با این گریه، با این نوحه‏ خوانى، با این شعرخوانى، با این نثرخوانى، ما مى‏خواهیم این مکتب را حفظ کنیم، چنانچه تا حالا هم حفظ شده. (۵)


عزادارى


بر پاکردن شعائر سوگوارى بر شهیدان مظلوم، ضمن مقابله نمودن با فراموش شدن یادشان، تعلیم دهنده ارزشهاى متعالى حماسه کربلاست. مراسمى که همه ساله و همه جا به یاد کربلا و عاشورا بر پا مى‏شود، مایه بقاى مکتب و گسترش تعالیم وحى و اهل‏بیت است.


رساندن صداى شهادت عاشورائیان به گوش تاریخ، در هیاهوى پر فریب اغواگران براى پوشاندن حقایق و لوث کردن خون شهدا، رسالتى عظیم بوده و هست. شدت علاقه ائمه به مجالس عزادارى سیدالشهداء و نیز، میزان خصومت و ناراحتى دشمنان از برپایى آنگونه محافل و اجتماعات، گویاى این حقیقت است که حیات حماسه عاشورا در گرو این شعائر است، وگرنه به فراموشى سپرده مى‏شود.


امام صادق، علیه‏السلام، به عبدالله بن حماد فرمود:
به من خبر رسیده که جمعیتى از اطراف کوفه و جاهاى دیگر از زن و مرد، در نیمه شعبان به زیارت حسین، علیه‏السلام، مى‏ آیند و سخن ها و داستان ها و ندبه ‏ها و سوگوارى و مرثیه دارند.گفت: «آرى چنین است، خود من نیز شاهد برخى از اینها بوده ‏ام.»

حضرت فرمود: «سپاس خدایى را که در میان مردم، کسانى را قرار داده، تا به سوى ما آیند و ما را بستایند و براى ما مرثیه سرایند...» (۶)