پاسخ آیت‌الله‌العظمی مظاهری به شبهه ای درباره قیامت

[مولاتی یا فاطمه الزهرا(س)]

ماهيّت نابودي و احياي مجدّد عالم هستي


براي روشن شدن ماهيّت نابودي و احياي موجودات و عالم هستي در آستانۀ قيامت، ناچاريم از يک مثال استمداد کنيم.از منظر قرآن کرم، انسان خليفة الله است و از اين‌رو همان‌گونه که خداوند متعال، خالق است، انسان نيز مي‌تواند خالق باشد، با اين تفاوت که انسان، تنها در ذهن خود مي‌تواند چيزي خلق کند که به آن وجود ذهني گفته مي‌شود.

هيچ انساني خالي از اين قوّه نيست و کسي نيست که نتواند در ذهن خود چيزي خلق کند، حتّي اگر بي‌سواد يا از کارافتاده باشد. خداوند متعال، وقتي اراده کند، با آن اراده، هرچه بخواهد مي‌شود، لذا حضرت باري‌تعالي خلاّق العليم است و هرچه بخواهد، فوراً خلق مي‌کند:

«وَ هُوَ الْخَلاَّقُ الْعَليمُ، إِنَّما أَمْرُهُ إِذا أَرادَ شَيْئاً أَنْ يَقُولَ لَهُ كُنْ فَيَكُونُ»[8]

[مولاتی یا فاطمه الزهرا(س)]

انسان‌ نيز به عنوان خليفة الله مي‌تواند در ذهن خود، هرچه اراده کند، خلق نمايد و مخلوق ذهني، وابسته به انسان است که خالق آن مي‌باشد. يعني اگر کسي چيزي را در ذهن خود خلق يا تصوّر کند، به محض انصراف از آن، به طور کلّي آن را نابود مي‌سازد. و هنگامي که دو مرتبه به آن چيز توجّه پيدا کند، مجدّداً در ذهن او خلق و ساخته مي‌‌شود. مثلاً اسم کسي احمد است و شما او را مي‌شناسيد؛ حال اگر احمد را تصوّر ‌کنيد، وجود ذهنيِ احمد به تمام معنا در ذهن شما شکل مي‌گيرد. تا وقتي به او توجّه داريد، احمد هست، ولي به محض اينکه از او صرفنظر کنيد، احمدِ در ذهن، به طور کلّي نابود مي‌‌شود و با توجّه مجدّد، احمدِ در ذهن، موجود مي‌شود

[مولاتی یا فاطمه الزهرا(س)]

نکتۀ قابل توجّه آنکه، وجود ذهني احمد، همان احمد است، در حالي که خود احمد نيست، زيرا با صرفنظر از او، نابود مي‌شود. غير از احمد هم نيست، زيرا در لحاظ دوّم، همان احمد، به تمام معنا در ذهن مي‌آيد. پس ماهيّت احمدِ در ذهن چيست؟ بايد بگوييم: «مثل» احمد است.

همين جريان که در ذهن انسان اتفاق مي‌افتد، در رابطه با خداوند متعال، در عالم وجود اتفاق مي‌افتد:«إِذا أَرادَ شَيْئاً أَنْ يَقُولَ لَهُ كُنْ فَيَكُونُ»
به تعبير بزرگان، اين «كُنْ»، کنِ ايجادي است؛ به اين معنا که پروردگار عالم اراده مي‌کند و عالم ايجاد مي‌شود يا پروردگار عالم اراده مي‌کند و عالم نابود مي‌شود.

[مولاتی یا فاطمه الزهرا(س)]

در قیامت خط‌های سر انگلشتان نیز زنده می‌شوند


نفخ صور اسرافيل و ميکائيل نيز به همين معناست که با ارادۀ پروردگار، عالم هستي نابود مي‌‌شود و بعد از شايد هزاران سال، دوباره اراده مي‌کند و عالم موجود مي‌گردد. عالمي که مجدّدا ايجاد مي‌شود، خود عالم قبلي نيست، همان گونه که غير آن هم نيست، بلکه «مثل» آن عالم است.

همان که در آخر سورۀ يس، با تعبير زيبايي مي‌فرمايد:«أَ وَ لَيْسَ الَّذي خَلَقَ السَّماواتِ وَ الْأَرْضَ بِقادِرٍ عَلى‏ أَنْ يَخْلُقَ مِثْلَهُمْ بَلى‏ وَ هُوَ الْخَلاَّقُ الْعَليمُ»[9]

آيا خدا نمي‌تواند اين عالم را دوباره موجود کند؟ بلي، مي‌تواند. وقتي اراده مي‌کند، عالم وجود دوباره موجود مي‌شود.

[مولاتی یا فاطمه الزهرا(س)]

قرآن کريم در آيۀ ديگري مي‌فرمايد: منکران معاد تعجّب مي‌کنند از اينکه چگونه معاد جسماني واقع مي‌شود؟ سپس پاسخ مي‌د‌هد که خداوند قادر متعال، نه تنها مي‌تواند همۀ موجودات را پس از مرگ زنده کند، بلکه خط‌ هاي سر انگشتان انسان را نيز زنده مي‌کند:

«بَلى‏ قادِرينَ عَلى‏ أَنْ نُسَوِّيَ بَنانَهُ»[10]

اين آيۀ کريمه، يکي از معجزات تکويني و تشريعي بزرگ قرآن کريم است؛ زيرا در روي کرۀ زمين، خطوط سر انگشتان هيچ انساني، شبيه انگشتان ديگري نيست و حتّي خطوط سرانگشت دو قلوها نيز متفاوت است. و در احياي مجدّد، آن خطوط نيز باز احيا مي‌گردد.

[مولاتی یا فاطمه الزهرا(س)]

پس از آن که با ارادۀ خداوند سبحان، عالم نابود مي‌شود: «فَصَعِقَ مَنْ فِي السَّماواتِ وَ مَنْ فِي الْأَرْضِ»، و خداوند يا اهل بيت پاسخ مي‌دهند که همه چيز متعلّق به خداوند يکتا و قهّار است: «لِمَنِ الْمُلْكُ الْيَوْمَ لِلَّهِ الْواحِدِ الْقَهَّارِ»، و زماني مي‌گذرد، باز خداوند متعال اراده مي‌کند و فوراً دوباره عالم را ايجاد مي‌فرمايد. عالمي که مجدّدا ايجاد مي‌شود، همان عالَم قبلي است، امّا خودش نيست و غير آن هم نيست، بلکه «مثل» آن‌ است.

وقتي خداوند قادر، اراده کند، عالمي که به طور کلي نابود شده است، باز همان عالم به تمام معنا و به طور کلّي زنده مي‌شود. اين زنده شدن مجدّد، به معناي معاد است. قرآن کريم مي‌فرمايد: «يَوْمَ تُبَدَّلُ الْأَرْضُ غَيْرَ الْأَرْضِ وَ السَّماواتُ»[11]

[مولاتی یا فاطمه الزهرا(س)]

* معاد روحاني و جسماني

همان گونه قبلاً نيز بيان شد، ما دورنمايي بيشتر از معاد نداريم و نمي‌توانيم حقيقت آن را درک کنيم، ولي با توجّه به آنچه قرآن کريم فرموده يا در روايات اهل بيت آمده است، مي‌توانيم برداشت‌هايي داشته باشيم.‌ در خصوص روحاني يا جسماني بودن معاد نيز بايد بگوييم: عقيدۀ اسلام و تشيّع، آن است که معاد، هم جسماني و هم روحاني است و اعتقاد به معاد روحاني يا معاد جسمانيِ فقط، غلط است.


در معاد، انسان‌ها مانند دنيا، از جسم و روح برخوردارند؛ يعني اهل بهشت و اهل جهنّم، هم لذت يا الم روحي دارند و هم لذت يا الم جسمي.

مثلاً بهشتيان علاوه بر برخورداري از نعمت‌هاي جسمي نظير حورالعين و انواع خوردني و آشاميدني، از نعمت‌هاي معنوي و روحي مانند ملاقات با خدا و اهل بيت«سلام‌الله‌عليهم» نيز لذّت مي‌برند.

[مولاتی یا فاطمه الزهرا(س)]

جهنّميان نيز افزون بر آنکه از نظر روحي به شدّت معذّبند و توسّط ملائکه و خداوند، با جملاتي نظير:

«ذلِكَ بِما قَدَّمَتْ أَيْديكُمْ»[12]، براي افتادن به جهنّم سرزنش مي‌شوند،

عذاب جسمي دارند و مثلاً پوست بدن‌ آنان مي‌سوزد و مجدّداً به جاي آن پوست تازه قرار مي‌گيرد تا عذاب شوند: «كُلَّما نَضِجَتْ جُلُودُهُمْ بَدَّلْناهُمْ جُلُوداً غَيْرَها»[13]

در اين خصوص نيز مراجعه به مثال قبلي، براي فهم بيشتر موضوع مفيد است؛ وقتي انسان، احمد را در ذهن خود خلق يا تصوّر مي‌کند، احمد موجود در ذهن، مثل خود احمد، مرکّب از روح و جسم است و هيچ‌گاه نمي‌شود که آن احمدي که در ذهن انسان خلق مي‌شود، روح بدون جسم يا جسم بدون روح باشد.

خلق مجدّد و احياي مجدّد عالم هستي پس از نفخ دوّم هم به همين صورت است؛ يعني مثل عالم هستي و مثل موجودات، دوباره خلق مي‌شود و در خصوص انسان‌ها، همان‌طور که در دنيا مرکّب از جسم و روح بوده‌اند، در قيامت و در احياي مجدّد نيز مرکّب از جسم و روح خواهند بود.

[مولاتی یا فاطمه الزهرا(س)]

ترکيب جسم و روح در قيامت


در مورد نحوۀ ترکيب جسم و روح که دو جنس متضاد هستند، بحث‌هاي زيادي بين دانشمندان علوم اسلامي مطرح شده است. از جمله فلاسفه، مباحث زيادي بيان کرده‌اند تا نحوۀ ترکيب اين دو را بدانند، امّا جز خداوند متعال، کسي نمي‌داند جسم و روح، چگونه با هم ترکيب شده‌ و آميخته‌اند.


ولي به هرحال، مرکّب بودن انسان از جسم و روح نزد همه آشکار است. در قيامت نيز وقتي انسان‌ها برانگيخته مي‌‌شوند، باز مرکّب از روح و جسم هستند که به تعبير قرآن، حتّي خط‌ هاي سر انگشتان آنان نيز احيا مي‌شود.

[مولاتی یا فاطمه الزهرا(س)]

اثبات و بيان خصوصيّات معاد، معجزۀ بزرگ قرآن


گرچه بين عالم مادّي دنيا و عالم آخرت، تفاوت‌هاي فراواني وجود دارد، امّا در خلق دوبارۀ عالم در قيامت، همه چيز «مِثل» عالم در دنيا است و قرآن کريم، تمام شبهات را با کلمۀ «مِثْلَهُمْ» جواب داده است!
به راستي قرآن معجزۀ جاويدي براي نبوّت پيامبر خاتم«صلّي‌الله‌عليه‌وآل� �‌وسلّم» است که يک نفر انسان درس نخوانده و «اُمّيّ»[14] که در ميان جامعه‌اي بي‌سواد زندگي مي‌کرده است، چنين کتابي بياورد که «تِبْياناً لِكُلِّ شَيْ‏ءٍ»[15] است و با بيان يک کلمه، بسياري از شبهات پيرامون معاد و قيامت را پاسخ دهد.