◕۩❀۩❀۩◕شان نزول سوره بقره◕۩❀۩❀۩◕

[محب الزهرا]

و بدانچه نازل كرده ام ـ كه مؤید همان چیزی است كه با شماست ـ ایمان آرید؛ و نخستین منكر آن نباشید، و آیات مرا به بهایی ناچیز نفروشید، و تنها از من پروا كنید.

[محب الزهرا]

۴۱) وَ آمِنُوا بِما أَنْزَلْتُ مُصَدِّقاً لِما مَعَكُمْ وَ لا تَكُونُوا أَوَّلَ كافِرٍ بِهِ وَ لا تَشْتَرُوا بِآیاتِی ثَمَناً قَلِیلاً وَ إِیَّایَ فَاتَّقُونِ.
و بدانچه نازل كرده ام ـ كه مؤید همان چیزی است كه با شماست ـ ایمان آرید؛ و نخستین منكر آن نباشید، و آیات مرا به بهایی ناچیز نفروشید، و تنها از من پروا كنید.

۴۲) وَ لا تَلْبِسُوا الْحَقَّ بِالْباطِلِ وَ تَكْتُمُوا الْحَقَّ وَ أَنْتُمْ تَعْلَمُونَ.
و حق را به باطل درنیامیزید، و حقیقت را ـ با آنكه خود می دانید ـ كتمان نكنید.


در شأن نزول این آیات آمده كه: «حی بن اخطب و كعب اشرف» و سایر علماء یهود از جانب یهودیان دارای مقرری بودند و از آن ارتزاق می نمودند و نمی خواستند منافع آنها به خاطر نبوت پیامبر از بین برود؛ به همین جهت آیاتی را كه در تورات بود و از پیامبر در آن ذكری شده بود تغییر و «ثمن قلیل» كه در این آیه شریفه ذكرشده همان مقرری احبار است.

[محب الزهرا]

۷۵) أَفَتَطْمَعُونَ أَنْ یُؤْمِنُوا لَكُمْ وَ قَدْ كانَ فَرِیقٌ مِنْهُمْ یَسْمَعُونَ كَلامَ اللَّهِ ثُمَّ یُحَرِّفُونَهُ مِنْ بَعْدِ ما عَقَلُوهُ وَ هُمْ یَعْلَمُونَ.
آیا طمع دارید كه [اینان ] به شما ایمان بیاورند؟ با آنكه گروهی از آنان سخنان خدا را می شنیدند، سپس آن را بعد از فهمیدنش تحریف می كردند، و خودشان هم می دانستند.
۷۶) وَ إِذا لَقُوا الَّذِینَ آمَنُوا قالُوا آمَنَّا وَ إِذا خَلا بَعْضُهُمْ إِلی بَعْضٍ قالُوا أَ تُحَدِّثُونَهُمْ بِما فَتَحَ اللَّهُ عَلَیْكُمْ لِیُحَاجُّوكُمْ بِهِ عِنْدَ رَبِّكُمْ أَ فَلا تَعْقِلُونَ.
و [همین یهودیان ] چون با كسانی كه ایمان آورده اند برخورد كنند، می گویند: «ما ایمان آورده ایم .» و وقتی با همدیگر خلوت می كنند، می گویند: «چرا از آنچه خداوند بر شما گشوده است ، برای آنان حكایت می كنید تا آنان به [استناد] آن ، پیش پروردگارتان بر ضد شما استدلال كنند؟ آیا فكر نمی كنید؟»
۷۷) أَ وَ لا یَعْلَمُونَ أَنَّ اللَّهَ یَعْلَمُ ما یُسِرُّونَ وَ ما یُعْلِنُونَ.
آیا نمی دانند كه خداوند آنچه را پوشیده می دارند، و آنچه را آشكار می كنند، می داند؟

این آیات در مورد یهودیانی است كه وقتی اشخاص مثل سلمان، ابوذر و مقداد را ملاقات می نمودند می گفتند: ما هم مانند شما ایمان آوردیم، چون اوصاف پیامبر شما را خداوند در تورات برای ما بیان فرموده است و وقتی با یكدیگر خلوت می نمودند بزرگترهاشان به آنها می گفتند این چه كاری بود كردید و چه اظهاری بود به مسلمان نمودید؛ شما نباید اوصاف پیامبرشان را كه در تورات آمده به آنها خبر می دادید تا در پیشگاه خداوند با شما محاجّه نكنند و نگویند شما اوصاف و علایم او را دانستید و مشاهده و تطبیق نمودید، پس چرا ایمان نیاوردید و اطاعت نكردید.

[محب الزهرا]

۸۹) وَ لَمَّا جاءَهُمْ كِتابٌ مِنْ عِنْدِ اللَّهِ مُصَدِّقٌ لِما مَعَهُمْ وَ كانُوا مِنْ قَبْلُ یَسْتَفْتِحُونَ عَلَی الَّذِینَ كَفَرُوا فَلَمَّا جاءَهُمْ ما عَرَفُوا كَفَرُوا بِهِ فَلَعْنَهُٔ اللَّهِ عَلَی الْكافِرِینَ.

و هنگامی كه از جانب خداوند كتابی كه مؤید آنچه نزد آنان است برایشان آمد، و از دیرباز [در انتظارش ] بر كسانی كه كافر شده بودند پیروزی می جستند؛ ولی همین كه آنچه [كه اوصافش ] را می شناختند برایشان آمد، انكارش كردند. پس لعنت خدا بر كافران باد.

در شأن نزول این آیه نقل شده كه یهودیان در كتب خود دیده بودند كه مكان هجرت حضرت محمد (ص) ما بین دو كوه «عیر و احد» است كه در دو طرف مدینه قرار دارد به همین خاطر از سر زمین خویش بیرون آمدند و به جستجوی سر زمین مهاجرت پیامبر پرداختند و به كوهی به نام «حداد» رسیدند و گمان كردند كه این همان كوه احد است، به همین دلیل در آنجا پراكنده شدند و مسكن گزیدند؛ ولی بعد متوجه شدند، مدینه سر زمینی است كه میان دو كوه احد و عیر قرار دارد پس به برادران خود و سایر یهود نوشتند كه ما دارالهجرهٔ را یافتیم شما هم به سوی ما كوچ كنید و خودشان هم به مدینه نقل مكان نمودند و ماندند تا آنكه یكی از پادشاهان یمن به نام تُبع به قصد تسخیر مدینه حركت كرد و آنجا را محاصره نمود و اینها با او سازش كردند و سبب اقامت خودشان را به او گفتند و او دو طایفه اوس و خزرج را مأمور به اقامت در مدینه نمود برای آنكه وقتی پیامبرآمد او را یاری كنند. آن دو قبیله پس از چند سال زیاد شدند و معترض اموال یهود شدند. یهودیان به آنها می گفتند وقتی پیامبر مبعوث شود شما را از دیار خود بیرون می كنیم و اموالمان را پس خواهیم گرفت؛ ولی وقتی پیامبر مبعوث شد اوس و خزرج كه به نام انصار معروف شدند به پیامبر ایمان آوردند و یهود كافر شدند.

به این دلیل كه آنها از نسل حضرت اسحاق بودند و پیامبر از نسل حضرت اسماعیل و آنها حسد بردند و تسلیم وسوسه شیطان شدند. و علماءِ آنها هم برای حفظ مقامات خودشان انكار اوصاف پیامبر را در تورات نمودند.

[محب الزهرا]

۱۰۴) یا أَیُّهَا الَّذِینَ آمَنُوا لا تَقُولُوا راعِنا وَ قُولُوا انْظُرْنا وَ اسْمَعُوا وَ لِلْكافِرِینَ عَذابٌ أَلِیمٌ. ای كسانی كه ایمان آورده اید، نگویید: «راعنا»، و بگویید: «انظرنا»، و [این توصیه را] بشنوید؛ و [گر نه ] كافران را عذابی دردناك است .

در اوایل اسلام هنوز بعضی از مسلمانان انس به احكام و معارف اسلامی نگرفته بودند و زمانی كه پیامبر آیات الهی را برای آنها بیان می كرد از ایشان می خواستند كه آهسته تر سخن بگوید و گاهی عرض می كردند «راعنا» كه یعنی حال ما را رعایت فرما. یهود در این زمان فرصتی به دست آورده و این كلمه را وسیلهٔ جسارت قرار دادند، چون این كلمه در لغت آنها دشنام بود؛ مانند اینكه بگویند؛ بشنو كه هرگز نشنوی. و این كلمه را تكرار می كردند و می خندیدند و می گفتند: اگر تا به حال محمد را در خفا دشنام می دادیم بعد از این علناً ناسزا می گوییم و بعضی كلمهٔ راعینا می گفتند كه به معنی چوپان ما است و پیامبر را مورد خطاب قرار می دادند تا اینكه سعدبن معاذ انصاری متوجه غرض آنها شد و تهدید به قتلشان نمود. پس این آیه نازل شد كه خطاب به اهل ایمان است كه به جای لفظ راعنا، بگویند: «انظرنا»، یعنی لطف به سوی ما فرما تا یهود نتوانند وسیلهٔ استهزا و اهانت به پیامبر را فراهم نمایند.

[محب الزهرا]

۱۰۸) أَمْ تُرِیدُونَ أَنْ تَسْئَلُوا رَسُولَكُمْ كَما سُئِلَ مُوسی مِنْ قَبْلُ وَ مَنْ یَتَبَدَّلِ الْكُفْرَ بِالْإِیمانِ فَقَدْ ضَلَّ سَواءَ السَّبِیلِ.
آیا می خواهید از پیامبر خود همان را بخواهید كه قبلا از موسی خواسته شد؟ و هر كس كفر را با ایمان عوض كند، مسلما از راه درست گمراه شده است .

نقل شده كه «وهب بن زید و رافع بن حرمله» خدمت پیامبر آمدند و گفتند: از طرف خدا برای ما نامه ای بیاور تا آن را بخوانیم و ایمان بیاوریم و یا برای ما رودهایی جاری فرما تا از تو اطاعت كنیم. بعضی گفته اند گروهی از پیامبر خواستند خدا را به آنها بنمایاند تا ایمان آورند. همان تقاضایی كه بنی اسرائیل از موسی داشتند و گروهی از آن حضرت تقاضا كردند برای آنها بتی قرار دهد تا آن را پرستش كنند. پس این آیه نازل شد و به آنان پاسخ گفت.

[محب الزهرا]

۱۱۳) وَ قالَتِ الْیَهُودُ لَیْسَتِ النَّصاری عَلی شَیْ ءٍ وَ قالَتِ النَّصاری لَیْسَتِ الْیَهُودُ عَلی شَیْ ءٍ وَ هُمْ یَتْلُونَ الْكِتابَ. كَذلِكَ قالَ الَّذِینَ لا یَعْلَمُونَ مِثْلَ قَوْلِهِمْ فَاللَّهُ یَحْكُمُ بَیْنَهُمْ یَوْمَ الْقِیامَهِٔ فِیما كانُوا فِیهِ یَخْتَلِفُونَ.
و یهودیان گفتند: «ترسایان بر حق نیستند.» و ترسایان گفتند: «یهودیان بر حق نیستند» ـ با آنكه آنان كتاب [آسمانی ] را می خوانند. افراد نادان نیز [سخنی ] همانند گفته ایشان گفتند. پس خداوند، روز رستاخیز در آنچه با هم اختلاف می كردند، میان آنان داوری خواهد كرد.

در شأن نزول این آیه آمده كه قومی از یهود و جماعتی از نصاری نزد پیامبر آمدند و گفتند: ای محمد بین ما حكم كن. آن حضرت فرمود: شرح حال خودتان را بیان كنید. جماعت یهود گفتند: ما ایمان به خداوند یگانهٔ حكیم داریم و اولیاء او هستیم و نصاری بهره ای از دین حق ندارند سپس نبوت عیسی و كتاب او انجیل را انكار كردند و مسیحیان نیز همین مقوله را نسبت به یهود عرضه داشتند و پیامبر فرمود: همه شما دو فرقه به خطا و باطل رفته اید و فسق و تجاوز از دین حق نموده اید؛ پس آنان عرضه داشتند چگونه ما كافر و فاسقیم با آنكه خداوند در دست ماست و آن را تلاوت می نماییم. پیامبر فرمود: شما با تورات و انجیل مخالفت كردید و بر طبق آن عمل ننمودید. سپس این آیات نازل شد و آنها را به خاطر گفتار باطل شان سرزنش نمود.

[محب الزهرا]

۱۱۴) وَ مَنْ أَظْلَمُ مِمَّنْ مَنَعَ مَساجِدَ اللَّهِ أَنْ یُذْكَرَ فِیهَا اسْمُهُ وَ سَعی فِی خَرابِها أُولئِكَ ما كانَ لَهُمْ أَنْ یَدْخُلُوها إِلاَّ خائِفِینَ لَهُمْ فِی الدُّنْیا خِزْیٌ وَ لَهُمْ فِی الْآخِرَهِٔ عَذابٌ عَظِیمٌ.
و كیست بیدادگرتر از آن كس كه نگذارد در مساجد خدا، نام وی برده شود، و در ویرانی آنها بكوشد؟ آنان حق ندارند جز ترسان لرزان در آن [مسجد] ها درآیند. در این دنیا ایشان را خواری ، و در آخرت عذابی بزرگ است .

در روایتی آمده كه این آیه دربارهٔ قریش است كه پیامبر را از دخول در مسجدالحرام بعد از ورود آن حضرت به مكه معظمه منع كردند. و بعضی گفته اند آیه دربارهٔ مسیحیانی است كه با یهودیان جنگیدند و تورات را آتش زدند و بیت المقدس را خراب كردند و مردارها را در آن ریختند. و بعضی گفته اند منظور آیه مكان هایی است كه مسلمانان در مكه برای انجام نماز داشتند ولی بعد از مهاجرت پیامبر و مسلمانان به مدینه مشركان آنها را نابود كردند.

[محب الزهرا]

۱۱۵) وَ لِلَّهِ الْمَشْرِقُ وَ الْمَغْرِبُ فَأَیْنَما تُوَلُّوا فَثَمَّ وَجْهُ اللَّهِ إِنَّ اللَّهَ واسِعٌ عَلِیمٌ.
و مشرق و مغرب از آنِ خداست ؛ پس به هر سو رو كنید، آنجا روی [به ] خداست . آری ، خدا گشایشگر داناست .

روایات گوناگونی در شأن نزول این آیه آورده اند. بعضی می گویند منظور این آیه نمازهای نافله است كه در سفر به هر سمت خوانده شود درست است. بعضی می گویند این آیه در مورد تغییر قبله است. زمانی كه قبلهٔ مسلمانان از بیت المقدس به سوی كعبه تغییر یافت یهودیان به مسلمانان ایراد گرفتند كه مگر می شود قبله را تغییر داد. و بعضی گفته اند آیه دو مورد گروهی از مسلمانان است كه پیامبر آنها را به مأموریتی فرستاد. وقتی شب شد و تاریكی همه جا را گرفت آنها نتوانستند قبله را تشخیص دهند و هر كدام به سویی نماز خواندند و وقتی روز شد متوجه شدند به غیر از جانب قبله نماز خوانده اند و در این مورد از پیامبر سؤال كردند. پس این آیه نازل شد كه مشرق و مغرب زمین متعلق به خداوند است و نماز آنان در این حالت درست بوده است.

[محب الزهرا]

۱۲۰) وَ لَنْ تَرْضی عَنْكَ الْیَهُودُ وَ لاَ النَّصاری حَتَّی تَتَّبِعَ مِلَّتَهُمْ قُلْ إِنَّ هُدَی اللَّهِ هُوَ الْهُدی وَ لَئِنِ اتَّبَعْتَ أَهْواءَهُمْ بَعْدَ الَّذِی جاءَكَ مِنَ الْعِلْمِ ما لَكَ مِنَ اللَّهِ مِنْ وَلِیٍّ وَ لا نَصِیرٍ
. و هرگز یهودیان و ترسایان از تو راضی نمی شوند، مگر آنكه از كیش آنان پیروی كنی . بگو: «در حقیقت ، تنها هدایت خداست كه هدایت [واقعی ] است .» و چنانچه پس از آن علمی كه تو را حاصل شد، باز از هوسهای آنان پیروی كنی ، در برابر خدا سرور و یاوری نخواهی داشت .

۱۲۱) الَّذِینَ آتَیْناهُمُ الْكِتابَ یَتْلُونَهُ حَقَّ تِلاوَتِهِ أُولئِكَ یُؤْمِنُونَ بِهِ وَ مَنْ یَكْفُرْ بِهِ فَأُولئِكَ هُمُ الْخاسِرُونَ.

كسانی كه كتاب [آسمانی ] به آنان داده ایم ، [و] آن را چنانكه باید می خوانند، ایشانند كه بدان ایمان دارند. و[لی ] كسانی كه بدان كفر ورزند، همانانند كه زیانكارانند


در مورد آیه اول چنین روایت شده كه مسیحیان و یهودیان از پیامبر انتظار داشتند كه در قبله با آنها موافق باشد ولی وقتی قبلهٔ مسلمانان از بیت المقدس به سوی مكه تغییر كرد آنها ناامید شدند و پیامبر همیشه سعی داشت آنها را راضی نگه دارد بلكه اسلام را قبول كنند؛ ولی این آیه به پیامبر می گوید كه مدارای با آنها تا حدی است كه موجب طمع آنها در دین تو نشود و آنها هیچ وقت از تو راضی نخواهند شد مگر اینكه دین آنها را بدون چون و چرا بپذیری.

در مورد آیه دوم هم روایات مختلف است. گروهی می گویند آیه در شأن افرادی است كه با جعفربن ابیطالب از حبشه آمدند كه چهل نفر بودند و «بحیرا» راهب معروف نیز با آنان بود. و بعضی معتقدند آیه در مورد عبدالله بن سلام و سعیدبن عمرو و دیگر یهودیانی است كه واقعاً اسلام را پذیرفتند و به راستی ایمان آوردند.