تشخيص وحي از القائات شيطاني

[مليکه]

تفاوت وحي، الهام و تجربة ديني چيست؟ و راه تشخيص وحي از القائات شيطاني كدام است؟

شيخ محمد عبده در تفاوت اين دو پديده مي نويسد:
معرفتي كه با واسطه يا بي واسطه براي انسان حاصل شود، اگر بداند از جانب خداست، وحي مي باشد و اگر نداند، الهام ناميده مي شود؛ پس الهام يك نوع احساسي است مانند اندوه و شادي يا گرسنگي و تشنگي.[1]
ابن عربي نيز در فرق ميان وحي و الهام چنين مي نگارد:
الهام گاهي بدون واسطه ي موجودي از موجودات، از ملك علاّم به حصول مي پيوندد، ولي وحي از طريق ملائكه و شهود فرشتگان بر نفس نبوي(صلي الله عليه وآله)افاضه مي شود؛ به همين جهت احاديث قدسيه را وحي نمي دانند، با آن، كه به اتفاق اهل معرفت، احاديث قدسيه كلام حق است. دوم، الهام، كشف معنوي صرف است، ولي وحي از اقسام مكاشفات شهودي و متضمن كشف معنوي است؛ چون فرشتگان گاهي به صورتي از صور و معاني متمثّل مي شوند؛ ديگر آن كه وحي از خواص نبوت است و الهام از خواص اهل ولايت؛ فرق ديگر اين كه از شرايط وحي، تبليغ است، بر خلاف الهام.[2]
تفاوت وحي و تجربه ي ديني
فيلسوفان غربي، هم چون: ژان پل سارتر، شلاير ماخر، هايدگر، پل تيليخ، ويليام جيمز و ديگران، تعبير تجربه ي ديني را به كار برده اند و برخي دين را به همان تجربه ي ديني، و تجربه ي ديني را به ارتباط با موجود مطلق تفسير كرده اند؛ ولي بايد توجه داشت كه تجربه ي ديني غير از وحي است؛ زيرا اولا، وحي، فعل الهي است كه به انسان هاي كاملي هم چون انبيا عطا مي شود، ولي تجربه ي ديني مي تواند به هر كسي تعلق گيرد؛ ثانياً، تجربه ي ديني، گاه از تلقينات فرد مؤمن، بدون واقعيت خارجي، تحقق مي يابد، ولي وحي به عنوان واقعيت خارجي كه از حقايق عيني حكايت مي كند تحقق مي يابد؛ ثالثاً، يقين ناشي از وحي، منطقي است، ولي يقين در تجربه ي ديني، شخصي و روان شناختي است؛ رابعاً، در قلمرو وحي، باطل حضور نمي يابد، ولي تجربه ي ديني خطاپذير است و لااقل، تجربه كنندگان در تفسير آن گرفتار انحراف و اعوجاج اند.
پيامبر اسلام و وحي
اما پيامبران چگونه دانستند كه وحي بر ايشان نازل شده است و مبعوث الهي گشته اند و اين كه آن شخص واسطه، جبرييل است، نه شيطان؟
در پاسخ به پرسش بايد دانست كه خداوند، بر اساس قاعده ي لطف، تمام راه ها و وسايل هدايت و اطاعت و سعادت بندگان را فراهم مي كند و اگر چنين نباشد نقض غرض لازم مي آيد؛ به همين جهت، خداوند، خود، زمينه ي علم پيامبران را فراهم مي كند. آيات ذيل به اين مطلب دلالت مي كنند:
(وَكَذلِكَ نُرِي إِبْرَاهِيمَ مَلَكُوتَ السَّماوَاتِ وَالْأَرْضِ وَلِيَكُونَ مِنَ الْمُوقِنِينَ)؛[3] و اين چنين ملكوت آسمان ها و زمين را به ابراهيم نشان داديم، تا اهل يقين گردد.
(يا مُوسي إِنَّهُ أَنَا اللّهُ الْعَزِيزُ الْحَكِيمُ)؛[4] اي موسي من خداوند عزيز و حكيم هستم.
(يا مُوسي لا تَخَفْ إِنِّي لا يَخافُ لَدَيَّ الْمُرْسَلُونَ)؛[5] اي موسي نترس كه رسولان نزد من نمي ترسند.
امام صادق(عليه السلام) در پرسش زراره بن اعين نسبت به كيفيت علم پيامبر فرمود:
وقتي خداوند متعال بنده اي را به پيامبري خود برگزيد، اطمينان و اعتدال را به انديشه ي او عطا مي كند، تا آنچه از جانب خدا به او وحي مي شود، مانند آن چيزي باشد كه آن را به چشم خود مي بيند.[6]
شايان ذكر است كه وحي زماني بر پيامبران نازل مي شود كه آنان به مقام علو و بالا صعود كرده و مراحل مادون را پشت سرگذاشته باشند؛ در اين صورت، انسان با علم حضوري مي يابد كه در كدام منزل جاي گرفته است.

[1]. محمدتقي شريعتي، وحي و نبوت، ص 4.
[2]. شرح مقدمه قيصري، ص 590.
[3]. انعام: 75.
[4]. نمل: 9.
[5]. نمل: 10.
[6]. العياشي، ج 2، ص 201.