شناخت اوصاف کلی و جامع قرآن کريم

[فاطمی*خادمه یوسف زهرا(س)*]

الله جل جلاله کتابش را با اوصاف بزرگ و پر عظمتی ستوده است که در وصف قرآن همه ی آن ستودگی ها صدق می کند، و دلالت قوی دارد که قرآن اصل و اساس، برای تمامی علوم پر سود و دانش های هدايتگر به نکويي های دنيا و آخرت است.
1. الله جل جلاله کتابش را با هدايت و ارشاد ستوده است. قرآن کريم روشنگر و بيان روشن برای هر چيزی است، در ذات خود هدايت است. و انسان ها را به سوی نيازمندی های دنيوی و اخروی شان رهبری می کند، آن ها را به همه راه های سود بخش ارشاد می فرمايد، ميان حق و باطل، هدايت و گمراهی، برای شان فرق می گذارد، با ذکر اهل خوشبختی و بدبختی، اوصاف آن دو گروه را بيان می کند. در آن بيان اصول و فروع، با ذکر دلايل عقلی و نقلی اش نهفته است. ستوده شدن قرآن با اين اوصاف عمومی ومطلق، چنانست که در آيات فراوان قرآنی از آنها فروگذاشت نشده است.
قرآن هدايت اش را در برخی آيات، با شماری از قيد ها، مقيد ساخته است، هدايت اش را اينگونه قيد گذاشته است که: هدايت برای متقيان است، هدايت برای گروهی است که خرد می ورزند و می انديشند، برای کسی است که عزم دارد به حق برسد. اين بيان الله متعال برای گذاشتن شرطی است که هدايت او با آن در يافت می گردد و ناگزير بايد سزاوار و عمل شدنی باشد. بنابر اين؛ برای رسيدن به هدايت الهی ناگزير بايد خرد ورزيد، انديشه کرد و در آيات او تدبر نمود.
ازينرو؛ کسی از قرآن رو می گرداند که در آيات قرآن تفکر و تدبر نمی کند و از آن منفعت نمی برد و قصد او رسيدن به حق نيست و هدفی برای رشد يافتن ندارد؛ بلکه هدف او فاسد بوده و نفس خود را برای روگردانی و مقاومت در برابر قرآن آماده کرده است و از هدايت نصيبی ندارد. پس هدايت اش را بخاطر دو چيز برايش حرام کرده است: در نخست: برای نبود شرط و در ثانی: برای وجود مانع.
اما کسيکه قرآن را پذيرفته و در مفاهيم آن تفکر کرده و در نکو فهميدنش تدبر نموده است، و هدفی نيک داشته، و از هوی خود را بدور کرده، او به صورت مطلوب هدايت می يابد، و به هر هدف بزرگ و خواستنی ای دست می يابد.
2. الله جل جلاله کتابش را به چنين ارزشی ستوده است که رحمت و خير دينی و دنيوی و اخروی است و اين امر با هدايت يافتن به قرآن بدست می آيد. پس هر کسيکه بيشتر به قرآن هدايت يافت، به تناسب آن رحمت، خير، سعادت و رستگاری را بدست می آورد.
3. الله جل جلاله قرآن را به شفاء دل ها ستوده است که شامل تمامی بيماری های قلب هامی شود. قران امراض دل ها را برجسته ساخته و تشخيص می کند. و بندگان را به تمامی وسايلی که زدايش و شفاء آن ها بدست می آيد رهنمون می سازد. بنابر اين؛ برای آن ها امراض جهل، شک و حيرت و اسباب آنها را ياد آور ميگردد. و ريشه کن ساختن آن ها را با دانش های سود بخش و يقين راستين، رهنمونی فرموده و روشن می سازد. و رفتن به راه های درست برای زدايش اين علت ها را، برای شان می آموزاند. برای آن ها بيماری های بر خاسته از شهوات و گمراهی را ياد آور شده و اسباب، علامات، و تأثيرات مضر آن ها را بيان می دارد. برای آن ها موعظه ها، هوشدار باش ها و تشويق ها و ترساندن ها را که با آن اين امراض درمان می گردند، ياد آور می شود. برای آن ها مقايسه ميان امور را آموزش داده و راه ترجيح که با آن برتری مصلحت امروزين (دنيا) و آينده (آخرت) بدست می آيد، را که تذکر می دهد.
4. الله جل جلاله کتابش را می ستايد که همه ی آن محکم است، و همه ی آن در زيبايی متشابه است، و برخی آن از جهتی متشابه و از جهتی ديگر محکم است.
اما؛ ستايش آن در شماری از آيات که همه ی آن محکم است، بدين معناست که بلاغت و بيان آن کامل است، و در برگيرنده ی در نظر داشت حکمت در فروفرستادن امور در جايگاه آن، و قرار دادن آن در موضع آن، می باشد، و بدين معناست که متفق بوده و اختلاف ناپذير است که در هيچ جهتی از جهت ها اختلاف و تناقض در آن ديده نمی شود.
اما؛ زيبايی آن ازينروست که بيان کامل تمامی حقائق در آن است، و از آنروست که زيباترين معانی سود بخش در عقائد، اخلاق و آداب و اعمال را بيان کرده است، از ديدگاه لفظی و معنوی در نهايت زيبايي قرار دارد، و آثار آن زيباترين آثار است، و همه ی معانی تکرار شده در قرآن برخی برای برخی در زيبايي و کمال شهادت می دهد، و برخی آن برخی ديگر را تصديق می کند.
اما؛ و صف آن به اين که از جمله ی آن، آيات محکماتی است که أم الکتاب است، و ديگری متشابهات است. متشابهات آنهايي اندکه در آنها اشکال در دلالت آن از جهت اسباب لفظی و از جهت عباراتی که از آن ها ترکيب يافته است، واقع می شود. بنابر اين الله جل جلاله فرمان می دهد که اين متشابهات به محکمات روشن، دارای معانی آشکاری که در هدف همان متن، از آن مراد است ،راجع گردد. هنگاميکه متشابهات به محکمات راجع گرديد، همه ی آنها محکمات می گردد، و شک و رهگمی از ميان بر می خيزد. چرا که بيان هدايت گر از گمرهی بدست می آيد.
5. الله جل جلاله کتابش را می ستايد که همه اش صلاح است، و به اصلاح و استوارترين، راهيافته ترين و سودبخش ترين کار ها، در همه چيزی، بدون هيچ استثنائی، رهبری می کند. اين ستودگی احاطه کننده يی است که هيچ چيزی از دايره ی آن خارج نمی شود. بنابر اين؛ قرآن اصلاح برای عقائد وقلب ها، اخلاق و اعمال است، و به هر صلاح دينی و دنيوی، چنانيکه با آن کار ها استوار می گردد، احوال آراسته شده، رهنمون می گردد. با قرآن کمال گوناگون از هر جهتی، با ارشاد به تمام وسايل سود بخشی که به اهداف و مقاصد مطلوب می انجامد، بدست می آيد. ازينرو؛ راهی برای هدايت، صلاح و اصلاح برای تمامی کار ها وجود ندارد؛ مگر اينکه به راهی بايد رفت که قرآن به آن رهبری کرده است و بندگان را به سوی آن بر انگيخته است.
هنگاميکه دانستی که همه ی قرآن عظيم ستوده شده به اين اوصافی است که والاترين، کامل ترين، و تمام ترين و سود بخش ترين صفت ها برای بندگان است، و اين صفات با مفاهيمي بزرگ ارايه شده، و در زيبايی و کمال شگفت آور و عجيب آميزش يافته است. مي فهمی که اگر دانشجو بر تفسير برخی از آيات درنگ کند. و تمرين ورزد، به وسيله ی آن به معرفت باقی آيات می رسد.
بخاطر همين اسباب و ... در يافتيم که مصلحت ما را به کوتاه نويسی چنين تفسيری گزيده، دعوت می کند. از پرودگار می خواهيم که نعمت اش را تمام کند، و با آن مقصد بدست آيد. دريافتيم که هر موضوعی که به تنهايی نوشته شود، چنانيکه در آن نزديکی و سهولت و گرد آوری معانی از دانش واحد، در موضوع واحد بدست آيد، با اين وصف چنانيکه گذشت، ناگزير آيات فراوانی از فروع در آيات اصول، و آيات فراوانی از اصول در آيات فروع داخل می گردد، و در آن آياتی از انگيزش و ترسانيدن و قصه ها شامل می باشد.
اين آميختگی شگفت آور از کمال قرآن و تأثير بزرگ آن است. زيرا اين کتاب آموزشی ای است که جاهليت های گوناگونی را می زدايد، از ديدگاه تربيتی اخلاق و اعمال با آن آراسته می گردد، و با والاترين راه ها آموزش می دهد، آراسته می سازد، متمدن می گرداند، و ادب می کند؛ چنانيکه حکيمان، و خردورزان توانايي آن راندارندکه مثل آن يا نزديکتر به آن را طرح نمايند.

منبع: دائرة المعارف اعجاز علمی در قرآن و حدیث