شاخصه های معنویت تشیع از نگاه امام خمینی (ره)
مقدمه
امام خمینی شخصیتی چند جانبه داشتند و از ویژگی های گوناگونی برخوردار بودند؛ به گونه ای که تاریخ، شخصیتی به جامعیّت ایشان کم تر به خود دیده است. به تعبیر مقام معظم رهبری:«آن بزرگوار، قوّت ایمان را با عمل صالح، و ارادة پولادین را با همت بلند، و شجاعت اخلاقی را با جزم و حکمت، و صراحت لهجه و بیان را با صدق و متانت، و صفای معنوی و روحانی را با هوشمندی و کیاست، و تقوا و ورع را با سرعت و قاطعیت، و ابهت و صلابت رهبری را با رقت و عطوفت، و خلاصه بسی خصال نفیس و کمیاب را که مجموعه آن در قرنها و قرنها به ندرت ممکن است در انسان بزرگی جمع شود، همه و همه را با هم داشت.
او عبد صالح و بندة خاضع خداوند و نیایش گر گریان نیمه شبها و روح بزرگ زمان ما بود. او با عمری که روزها و ساعتها و لحظه هایش با مراقبه و محاسبه سپری می شد، صدها آیة قرآن را که در توصیف مخاطبین و متقین و صالحین است. مجسّم و عینی ساخت. او به انسانها کرامت، و به مؤمنان عزت، و به مسلمانان قوت و شوکت، و به دنیای مادی و بی روح معنویت، و به جهان اسلام حرکت، و به مبارزان و مجاهدان فی سبیل الله شهامت و شهادت داد. او به همه فهماند که انسان کامل شدن و علی وار زیستن و تا نزدیکی مرزهای عصمت پیش رفتن، افسانه نیست.»[1]
یکی از ابعاد شخصیتی حضرت امام(ره) که در حجاب چهرة سیاسی ایشان قرار گرفت، و در نتیجه چنانچه بایسته است بر نسل معاصر آشکار نشد، چهرة عرفانی ایشان است. امام(ره) با آثار اغلب عارفان بزرگ آشنا بود و دیدگاههای - عرفانی آنان را در بیش تر آثار خویش- از جمله «مصباح الهدایه»، «شرح دعای سحر»، «سرّ الصلوة» و «آداب الصلوة» - بازتاب داده، در کنار اجتهادهای عرفانی خویش و دیدگاههای مستقل و درخور توجّهی که خود در این راه داشته اند، از اندیشه های عرفانی آن بزرگان بهره های فراوان برده اند. آنچه در این باره قابل یادآوری است اینکه: جاذبه های سرزمین عرفان، هرگز ایشان را از دیگر حقایق جهان هستی بازنداشت و سدّ راه فقاهت، شریعت محوری و مردم گرایی ایشان نگشت.
از این رهگذر، عرفان ایشان افزون بر اینکه «عرفان نما» نبوده، در جامعیّت و برخوردار بودن از حقایق ریشه دار وحیانی، دورنمایی از عرفان اهل بیت: بوده است. بی گمان چنین عرفان نابی از مؤلّفه ها و شاخصه های ویژه ای شکل می گیرد که در این نوشتار به برخی از این شاخصه های مثبت اشاره خواهد شد.