آثار فردی گناه

[فاطمی*خادمه یوسف زهرا(س)*]

▼ỗ▼ỗ▼ آثار فردی گناه ▼ỗ▼ỗ▼

با بررسى آيات و روايات به اين نتيجه می ‏رسيم كه بسيارى از مشكلات در زندگى، متأثر از معصيت الهى است و افراد، بدون در نظر گرفتن اين مهم، فرد يا جامعه را مقصر مشكلات خويش می ‏پندارند. علت اين پندار، آن است كه در برخى موارد، رابطه گناه با مصيبتى كه از آن ناشى می ‏شود، كم و بيش قابل درك است؛ امّا در بسيارى موارد، محسوس نيست و شخص، دنبال علت ديگرى می ‏گردد.

گاه ارتكاب گناه سبب می ‏شود انسان از انجام عبادتى محروم شود؛ چنان‏كه امام صادق‏ عليه‏ السلام می ‏فرمايد:

«اِنَّ الرَّجُلَ لَيُذْنِبُ الذَّنْبَ فَيُحْرَمُ صَلاَةَ اللَّيْلِ وَاِنَّ عَمَلَ السَّيِّى‏ءِ اَسْرَعُ فِى صَاحِبِهِ مِنَ السِّكِّينِ فِى اللَّحْمِ؛(1)
آدمى گاهى گناه می ‏كند و بر اثر آن از نماز شب محروم می ‏شود. تأثير كار زشت در انسان سريع‏تر از تأثير كارد در گوشت است.»

به سبب ارتباط بين محروميتها و مصيبتها و گناه است كه وقتى مشكل براى برخى بزرگان پيش می ‏آمد، فكر می ‏كردند چه خطايى كرده‏ اند كه باعث اين مصيبت شده است.
قساوت قلب،(2) ذلّت و بيچارگى،(3) گرفتارى و رنج،(4) بسته ‏شدن مراكز ادراك،(5) سختى و تنگدستى در زندگى،(6) تغيير نعمتهاى الهى(7) و... برخى از آثار گناه به شمار می ‏رود.

[فاطمی*خادمه یوسف زهرا(س)*]

1. سختى و تنگدستى در زندگى‏

بسيار مشاهده می ‏شود كه انسان دست به هر كارى می ‏زند با درهاى بسته رو به رو می ‏شود، و گاهى به عكس به هر جا روى می ‏آورد، خود را در برابر درهاى گشوده می ‏بيند، مقدمات هر كار فراهم است و بن ‏بست و گرهى در برابر او نيست.

گاهى تنگى معيشت به اين علت نيست كه درآمد كمى دارد. اى بسا! پول و درآمدش هنگفت است؛ ولى بخل و حرص و آز، زندگى را بر او تنگ می ‏كند؛ نه تنها ميل ندارد در خانه ‏اش باز باشد و ديگران از زندگى او استفاده كنند؛ بلكه گويى نمی ‏خواهد آن را به روى خويش بگشايد. چنين فردى، به فرموده علی ‏عليه‏ السلام همچون فقيران زندگى می ‏كند و همانند اغنيا و ثروتمندان حساب پس می ‏دهد.

«عَجِبْتُ لِلْبَخِيلِ يَسْتَعْجِلُ الْفَقْرَ الَّذِى مِنْهُ هَرَبَ وَيَفُوتُهُ الْغِنَى الَّذِى اِيَّاهُ طَلَبَ فَيَعِيشُ فِى الدُّنْيَا عَيْشَ الْفُقَراءِ وَيُحَاسَبُ فِى الْآخِرَةِ حِسَابَ الْاَغْنِيَاءِ؛(8)
از بخيل در شگفتم كه براى رسيدن به فقرى كه از آن گريزان است، شتاب می ‏ورزد و به آن بی ‏نيازى كه خواستار آن است دسترسى پيدا نمی ‏كند؛ در دنيا همچون فقيران زندگى می ‏كند، و در آخرت بايد حسابى چون حساب ثروتمندان پس دهد.»

قرآن كريم عامل اصلى اين مسائل را اعراض از ياد حق دانسته، می ‏فرمايد:

«وَ مَنْ أَعْرَضَ عَن ذِكْرِى فَإِنَّ لَهُ مَعِيشَةً ضَنكًا»؛(9)
«و هر كس از ياد من روى بگرداند، زندگى [سخت و] تنگى خواهد داشت.»

همان‏گونه كه ياد خدا مايه آرامش جان، تقوا و شهامت است، فراموش كردن او مايه اضطراب، ترس، نگرانى و سختى در زندگى می ‏شود.

در روايات اسلامى می وانيم كه از امام صادق‏ عليه ‏السلام پرسيدند:

«منظور از آيه «مَنْ أَعْرَضَ عَن ذِكْرِى فَإِنَّ لَهُ مَعِيشَةً ضَنكاً» چيست؟»

فرمود: «اعراض از ولايت امير مؤمنان(عليه ‏السلام) است.» (10)

آرى، شخصى كه از حضرت علی ‏عليه ‏السلام الگو بگيرد، زندگى گشاده و وسيعى خواهد داشت؛ زيرا الگويش همان ابرمردى است كه تمام دنيا در نظرش از يك برگ درخت كم ‏ارزش‏تر بود. در نتيجه او آن چنان به خدا دل می ‏بندد كه جهان در نظرش كوچك می ‏شود و زندگی ‏اش وسعت می ‏يابد؛ اما آنها كه اين الگوها را فراموش كنند، در هر شرايطى، گرفتار زندگى سخت هستند.

[فاطمی*خادمه یوسف زهرا(س)*]

2. زنگار قلب‏

قلب برخى انسانها به سبب اعمالشان زنگار گرفته، و نور و صفاى فطرىِ نخستين را از دست داده است. به همين دليل، چهره حقيقت كه همچون آفتاب عالمتاب می ‏درخشد، هرگز در آنان بازتابى ندارد، و پرتو انوار وحى در وجودشان منعكس نمی ‏شود. قرآن در باره اين افراد می فرمايد:

«كَلَّا بَلْ رَانَ عَلَى‏ قُلُوبِهِم مَّا كَانُواْ يَكْسِبُونَ »؛(11)
«چنين نيست كه آنها می ‏پندارند؛ بلكه اعمالشان چون زنگارى بر دلهايشان نشسته است.»

آيات متعددى از قرآن با صراحت از تأثير گناه در تاريك ساختن دل، سخن به ميان آورده و بر آن تأكيد كرده است؛ چنان‏كه در سوره مؤمن می ‏فرمايد:

«كَذَلِكَ يَطْبَعُ اللّهُ عَلَى كُلِّ قَلْبِ مُتَكَبِّرٍ جَبَّارٍ»؛(12)
«خداوند، اين‏گونه بر قلب هر متكبر طغيان گرى مهر می ‏نهد.»

[فاطمی*خادمه یوسف زهرا(س)*]

همچنين در جاى ديگر در باره گروهى از گنه‏كاران لجوج و عنود می فرمايد:

«خَتَمَ اللَّهُ عَلَى‏ قُلُوبِهِمْ وَ عَلَى‏ سَمْعِهِمْ وَ عَلَى‏ أَبْصَرِهِمْ غِشَوَةٌ وَ لَهُمْ عَذَابٌ عَظِيمٌ »؛(13)
«خداوند بر دلهاى آنها مهر نهاده، و همچنين بر گوشها و بر چشمهايشان پرده‏اى فرو افتاده است و براى آنها عذاب بزرگى است.»

در آيه ديگرى می خوانيم:
«فَإِنَّهَا لاَ تَعْمَى الْاَبْصَارُ وَلَكِنْ تَعْمَى الْقُلُوبُ الَّتِى فِى الصُّدُورِ»؛(14)
«چشمهاى ظاهر، نابينا نمی ‏شود؛ بلكه دلهايى كه در سينه ‏ها جاى دارد، نابينا می ‏شود.»

آرى، بدترين اثر گناه و ادامه آن، تاريك ساختن قلب، و از ميان بردن نور علم و حس تشخيص است. گناهان از اعضا و جوارح به سوى قلب سرازير می ود، و قلب را به يك باتلاق متعفن و گنديده مبدل می ازد. اينجاست كه آدمى، راه و چاه را تشخيص نمی هد، و مرتكب اشتباهات عجيبى می ‏شود كه همه را حيران می ‏كند؛ يعنى با دست خود تيشه به ريشه سعادت خويش می زند و سرمايه خوشبختى خويش را به باد فنا می ‏دهد.

رسول خداصلی یالله ‏عليه ‏وآله می ‏فرمايد:
«اِنَّ الْمُؤْمِنَ اِذَا اَذْنَبَ كَانَتْ نُكْتَةُ سَوْدَاءَ فِى قَلْبِهِ فَاِنْ تَابَ وَنَزَعَ وَاسْتَغْفَرَ صَقَلَ قَلْبَهُ مِنْه وَاِنْ زَادَ زَادَتْ فَذَلِكَ الرَّيْنُ الَّذِى ذَكَرَهُ اللَّهُ فِى كِتَابِهِ «كَلاَّ بَلْ رَانَ عَلَى قُلُوبِهِمْ مَا كَانُوا يَكْسِبُونَ»؛(15)
هنگامى كه بنده گناه كند، نكته سياهى در قلب او پيدا می ‏شود، اگر توبه كند و از گناه دست بردارد و استغفار كند، قلبش را از گناه صيقل داده است و اگر گناه را زياد كند، سياهى افزون می ‏شود [تا تمام قلبش را فرا می ‏گيرد.]

اين، همان زنگارى است كه خداوند در قرآن ذكر كرده است: «چنين نيست كه آنها می ‏پندارند؛ بلكه اعمالشان چون زنگارى بر دلهايشان نشسته است.»

[فاطمی*خادمه یوسف زهرا(س)*]

همچنين در جاى ديگر در باره گروهى از گنه‏كاران لجوج و عنود می فرمايد:

«خَتَمَ اللَّهُ عَلَى‏ قُلُوبِهِمْ وَ عَلَى‏ سَمْعِهِمْ وَ عَلَى‏ أَبْصَرِهِمْ غِشَوَةٌ وَ لَهُمْ عَذَابٌ عَظِيمٌ »؛(13)
«خداوند بر دلهاى آنها مهر نهاده، و همچنين بر گوشها و بر چشمهايشان پرده‏اى فرو افتاده است و براى آنها عذاب بزرگى است.»

در آيه ديگرى می خوانيم:

«فَإِنَّهَا لاَ تَعْمَى الْاَبْصَارُ وَلَكِنْ تَعْمَى الْقُلُوبُ الَّتِى فِى الصُّدُورِ»؛(14)
«چشمهاى ظاهر، نابينا نمی ‏شود؛ بلكه دلهايى كه در سينه ‏ها جاى دارد، نابينا می ‏شود.»

آرى، بدترين اثر گناه و ادامه آن، تاريك ساختن قلب، و از ميان بردن نور علم و حس تشخيص است. گناهان از اعضا و جوارح به سوى قلب سرازير می ود، و قلب را به يك باتلاق متعفن و گنديده مبدل می ازد. اينجاست كه آدمى، راه و چاه را تشخيص نمی هد، و مرتكب اشتباهات عجيبى می ‏شود كه همه را حيران می ‏كند؛ يعنى با دست خود تيشه به ريشه سعادت خويش می زند و سرمايه خوشبختى خويش را به باد فنا می ‏دهد.

[فاطمی*خادمه یوسف زهرا(س)*]

رسول خداصلی یالله ‏عليه ‏وآله می ‏فرمايد:

«اِنَّ الْمُؤْمِنَ اِذَا اَذْنَبَ كَانَتْ نُكْتَةُ سَوْدَاءَ فِى قَلْبِهِ فَاِنْ تَابَ وَنَزَعَ وَاسْتَغْفَرَ صَقَلَ قَلْبَهُ مِنْه وَاِنْ زَادَ زَادَتْ فَذَلِكَ الرَّيْنُ الَّذِى ذَكَرَهُ اللَّهُ فِى كِتَابِهِ «كَلاَّ بَلْ رَانَ عَلَى قُلُوبِهِمْ مَا كَانُوا يَكْسِبُونَ»؛(15)

هنگامى كه بنده گناه كند، نكته سياهى در قلب او پيدا می ‏شود، اگر توبه كند و از گناه دست بردارد و استغفار كند، قلبش را از گناه صيقل داده است و اگر گناه را زياد كند، سياهى افزون می ‏شود [تا تمام قلبش را فرا می ‏گيرد.]

اين، همان زنگارى است كه خداوند در قرآن ذكر كرده است: «چنين نيست كه آنها می ‏پندارند؛ بلكه اعمالشان چون زنگارى بر دلهايشان نشسته است.»

[فاطمی*خادمه یوسف زهرا(س)*]

3. كوتاهى عمر

عمر، بزرگ‏ترين سرمايه اهل ايمان براى كسب درجات عاليه است؛ از اينرو اولياى الهى، هميشه طول عمر خويش را از خداوند منان طلب می ‏كرده‏اند؛ چنان‏كه امام حسن عسكری ‏عليه ‏السلام از خداوند، اين‏گونه طلب می ‏كند:

«اَسْأَلُكَ اَنْ تُطِيلَ عُمُرِى فِى طَاعَتِكَ؛(16)
خدايا! از تو می ‏خواهم عمرم را براى اطاعتت طولانى فرمايى.»

طبق روايات متعددى از ائمه اطهارعليهم‏ السلام همان‏گونه كه برخى كارها، باعث افزايش عمر انسان می ‏شود، برخى موارد نيز از عمر انسان می ‏كاهد. يكى از آنها، گناه است.

[نیایش*خادمه یوسف فاطمه(س)*]

4. فراموشى‏

گناه، باعث فراموشى مى ‏شود. فراموشى، عوامل مختلف فيزيوژيكى و روانى مى ‏تواند داشته باشد. نافرمانى خدا، يكى از آن عوامل به شمار مى ‏آيد.

رسول خداصلى ‏الله ‏عليه ‏وآله يكى از عقوبتهاى الهى براى گناهكاران را ضعف قوه يادآورى
بيان كرده، مى ‏فرمايد:

«اِتَّقُوا الذُّنُوبَ فَاِنَّهَا مَمْحَقَةٌ لِلْخَيْرَاتِ اِنَّ الْعَبْدَ لَيُذْنِبُ الذَّنْبَ فَيَنْسَى بِهِ الْعِلْمَ الَّذِى كَانَ قَدْ عَلِمَه؛(29)

از گناهان دورى كنيد كه نيكيها را از بين مى‏برد. آدمى مرتكب گناهى مى‏ شود و بر اثر آن،
علمى كه قبلاً فرا گرفته را فراموش مى ‏كند.»

افزون بر اينكه معصيت باعث مى‏شود انسان، خود را از ياد ببرد، سبب فراموشى مرگ و قيامت
(30) گناهان گذشته و(31) نشانه‏هاى الهى(32) مى ‏شود و در نتيجه باعث مى‏شود انسان، خداوند
متعال را فراموش كند؛

چنان‏كه قرآن كريم در باره چنين افرادى مى‏فرمايد:

«نَسُوا اللّهَ فَنَسِيَهُمْ»؛(33)
«خدا را فراموش كردند، و خدا [نيز] آنها را فراموش كرد [و رحمتش را از آنها قطع كرد].»

[نیایش*خادمه یوسف فاطمه(س)*]

5. مستجاب نشدن دعا
دعا مهم‏ترين راه ارتباط با خالق هستى و تنها راه جلب توجه خداوند متعال به خويش است؛
چنان‏كه قرآن مى ‏فرمايد:

«قُلْ مَا يَعْبَؤُاْ بِكُمْ رَبِّى لَوْلَا دُعَآؤُكُمْ»؛⁽³⁴⁾

«بگو: پروردگارم براى شما ارج و ارزشى قائل نيست، اگر دعاى شما نباشد.»

همچنين معصيت، سبب سلب توفيق، از بين رفتن حال معنوى هنگام دعا، و نيز باعث حبس دعا
مى ‏شود و چنين است كه دعا مستجاب نمى‏ شود.

امام باقرعليه‏السلام مى ‏فرمايد:

«اِنَّ الْعَبْدَ يَسْأَلُ اللّهَ الْحَاجَةَ فَيَكُونُ مِنْ شَأْنِهِ قَضَاؤُهَا اِلَى اَجَلٍ قَرِيبٍ اَوْ اِلَى وَقْتٍ بَطِى‏ءٍ فَيُذْنِبُ الْعَبْدُ ذَنْباً فَيَقُولُ اللّهُ تَعَالَى لِلْمَلَكِ لاَ تَقْضِ حَاجَتَهُ وَاحْرِمْهُ اِيَّاهَا فَاِنَّهُ تَعَرَّضَ لِسَخَطِى وَاسْتَوْجَبَ الحِرْمَانَ مِنِّى؛⁽³⁵⁾

بنده‏اى حاجتى را از خداوند مى‏خواهد، و اقتضاء اين است كه خداوند، حاجت او را يا
در وقتى نزديك و يا در مدتى طولانى برآورده كند. [در اين فاصله،] بنده‏اى كه طلب
حاجت كرده است، مرتكب گناهى مى‏شود، خداوند به فرشته [مأمور برآوردن خواسته ‏هاى
او، ]دستور مى‏دهد حاجتش را بر نياور و محرومش كن! زيرا او خود را در معرض خشم
من قرار داده و مستحق محروميّت از ناحيه من شده است.»

[فاطمی*خادمه یوسف زهرا(س)*]

6. الحاد و انكار

رسول اكرم ‏صلی الله عليه ‏وآله در ضمن گفتارى فرمود:
«فَاِنَّ الْمَعَاصِىَ يَسْتَوْلِى بِهَا الْخِذْلاَنُ عَلَى صَاحِبِهَا حَتَّى تُوقِعَهُ فِى رَدِّ وَلاَيَةِ وَصِىِّ رَسُولِ اللّهِ ‏صلی ‏الله ‏عليه‏ وآله وَرَفْعِ نُبُوَّةِ نَبِىِّ اللّهِ وَلاَ يَزَالُ اَيْضاً بِذَلِكَ حَتَّى تُوقِعَهُ فِى دَفْعِ تَوْحِيدِ اللّهِ وَالْاِلْحَادِ فِى دِينِ اللّهِ؛(26)
همانا گناهان، بى يار و ياورى [و گمراهى‏] را بر گنه‏كار مسلط می ‏كند تا آنجا كه او را به ردّ ولايت و امامت وصى رسول خداصلی ‏الله ‏عليه ‏وآله و انكار نبوت پيامبرصلی الله ‏عليه ‏وآله و به همين منوال، انكار يكتايى خدا و الحاد و كفر در دين خدا، آلوده می سازد.»