سیری در اندیشه های شهید آوینی(شهادت سید مرتضی آوینی و روز هنر انقلاب اسلامی)

[نیایش*خادمه یوسف فاطمه(س)*]

هنر و آزادی هنرمند





شهید آوینی در انتقاد از برداشت غلط از آزادی در هنر می گوید:

«آزادی در نفی همه تعلقات است، جز تعلق به حقیقت که عین ذات انسان است.
وجود انسان در این تعلق است که معنا می گیرد و بنابراین، آزادی و اختیار انسان،
تکلیفاوست در قبال حقیقت؛

نه حق او برای ولنگاری و رهایی از همه تعهدات و مقدمتا باید گفت که هنر و
ادبیات نیز در برابر همین معنا ملتزم است».

«آزادی هنر نباید در زیر پا گذاشتن معیارهای اخلاقی جامعه و یا توهین به مقدسات
معنا پیدا کند که مع الاسف فضای سیاسی کشور، بعد از پایان ظاهری جنگ، بسیاری از
مخالفان را جرأت بخشیده است که غرض ورزی ها و دشمنی های غیرمعقول خویش
را بانام هنر و آزادی عرضه کنند».

«آزادی هنرمند در درک تکلیف اوست، نه در نفی و طرد التزام به همه چیز».

[نیایش*خادمه یوسف فاطمه(س)*]

تأسف از یک پیشامد هنری






شهید آوینی، همواره به هنر متعهد و هنرمند مسئولیت شناس می اندیشید و از
رواج پیدا کردن ویژگی های هنر غربی و اصول آن در بین برخی هنرمندان داخلی، در
رنج بود و در این باره این گونه درد دل می کرد:

«هنرمندان با رغبت فراوان حاضرند در خدمت تبلیغ صابون و پودر لباسشویی و...
و آفیش فیلم های سینمایی کار کنند، اما چون سخن از صدور انقلاب و یا پشتیبانی از
رزم آوران میدان مبارزه با استکبار جهانی به میان می آید، روی ترش می کنند که:

نه آقا قبول سفارشْ هنر را می خشکاند!
این کدام هنر است که برای پروپاگاند تجارتی فوران می کند، اما برای عشق به خدا، نه؟

آیا هنرمند با این انتخاب، نوع تعهد خویش را مشخص نکرده است؟
حال آن که آزادی حقیقی، تنها در عشق به خداست و هنر آن گاه حقیقتا آزاد می شود
که غایتش وصول به حق باشد. ...

هنر اگر برای هنر نباشد، برای هیچ چیز دیگری هم نباید باشد، جز عشق به خدا؛
چرا که هر تعلقی جز این، وزر و وبال و غل و زنجیری است بر گرده روح که
او را به زمین می چسباند».

[نیایش*خادمه یوسف فاطمه(س)*]

هنر جدید و زیبایی






شهید سیدمرتضی آوینی، در تبیین حقیقت و سرچشمه هنر جدید می گوید:
«هنر جدید، خاص عالم جدید است. هنر جدید، مولود تکنولوژی است.

هنر جدید، هنر خواص است؛... عوام در کش نمی کنند....

آن ها که در دفاع از استقلال هنر در اوایل قرن نوزدهم فریاد برداشتند که:
هنر وسیله نیست، هدف است و فایده هنر، زیبایی است و همین کافی است و زیبایی
را نیز چنین تعریف کردند که:

هر چیز مفیدی زشت است و تنها اشیایی حقیقتا زیبا هستند که به هیچ فایده ای نیایند،
اولین گام ها را در جهت جدایی هنر از حیات انسان برداشتند و چنین شد که آثار هنری، ب
دون هیچ فایده اجتماعی در تبعید گاه هایی به نام موزه و گالری جمع آمدند.

این ها در حالی است که هنر، عین تعهد اجتماعی است؛
چرا که وجود انسان، عین تعهد است و هنر نیز به مثابه جلوه انسان،
نمی تواند از تعهدات فارغ باشد».

[نیایش*خادمه یوسف فاطمه(س)*]

هنر برای هنر





شهید آوینی طرح شعار هنربرای هنر را که از سوی برخی هنرمندان که
اسم مسلمانی را یدک می کشند، برای گریز از تعهد دینی و انقلابی می داند و می نویسد:

«هنر برای هنر، عنوان توصیفی تلاشی است که سعی دارد هنر را بی نیاز از دین و
حکمت و تعهد در خود هنر معنا کند. اما مگر این کار ممکن است؟

هنرمند امروز، از تعهد و پیام می گریزد و یا تعهد خویش را در انکار تعهد و پیام می جوید،
بی آن که بداند و در این معنا اندیشه کند که آیا گریز از پیام و تعهد
و انکار آن ممکن است یا خیر.

هنر، عین پیام و تعهد است و انتزاع این دو از یکدیگر و انکار نسبتی که مابینشان
وجود دارد، از اصلْ بی معناست و محال....

هنر برای هنر، نقابی است فریبکارانه بر چهره این معنا: هنر در خدمت خودپرستی هنرمند....
هنر برای مردم و هنر برای مردم، دو وجه از یک ابتذال واحد است».

[نیایش*خادمه یوسف فاطمه(س)*]

هنر انقلاب و غرب





شهید آوینی معتقد بود ادبیات، شأنی از شئون است که انسان در آن متحقق می شود
و بنابراین، همه تحولاتی که برای بشر روی خواهد نمود، خواه ناخواه در ادبیات ظهور خواهد کرد.

او می گفت: «با انقلاب اسلامی، انسانی دیگر پای به عالم ظهور نهاده است که این انسان،
طرحی نو در خواهد انداخت و عالمی دیگر بنا خواهد کرد و از مقتضیات این عالم جدید،
یکی هم آن است که ادبیات و هنر دیگری پای به عرصه تحقق خواهد نهاد.

از نظر ما، هنر انقلاب ماهیتا متمایز از آن مفهومی است که در دنیای غرب و غرب زدگان
به نام هنرخوانده می شود....

هنر انقلاب، قالب و ماده هنر غربی را می گیرد و اما بدان روح و صورتی تازه خواهد بخشید
و در نهایت، از لحاظ ماده و قالب کار نیز از هنر غربی تمایز خواهد یافت و در مراحل بعدی
سعی خواهند کرد که در ماده هنر و قالب های آن نیز، تغییراتی متناسب با روح و عهد
خاص خویش ایجاد کنند».

[نیایش*خادمه یوسف فاطمه(س)*]

هنر دینی و هنر امروز





شهید آوینی در مورد حقیقت هنر دینی می نویسد:

«هنر دینی، هنری است که در ذیل دین محقق شده باشد و این، حقیقتی است متمایز
از آن که هنر امروز، امری مذهبی را هم چون موضوع کار خود برگزیند.

هنر امروز به طور یقین هنر دینی نیست و این حکم حتی در آن جا که هنر
امروز بهموضوعات دینی توجه کند نیز صادق است.

هنر دینی،... هنری است که قالب و صورتی دینی نیز داشته باشد....

هنر دینی، نتیجه تاریخی تقرب انسان به حقیقت مطلق است و هنر امروز، نتیجه تاریخی
روی گرداندن بشر از حق و فرو افتادنش از بهشت مثالی وجود خویش....

هنر دینی، با خود بنیادی و نهیلیسم پایان می پذیرد؛

حال آن که هنر امروز، درست از همین جا آغاز می شود».

[نیایش*خادمه یوسف فاطمه(س)*]

غرب از نگاه شهید آوینی





سید مرتضی و غرب شناسی

از دقت در ابعاد مختلف شخصیت شهید آوینی، به خوبی معلوم می شود که وی آشنایی
کامل و بایسته به مسایل و معارف اسلامی داشت و سال ها مطالعه و تحقیق در زمینه ادبیات
از ایشان نویسنده ای توانا ساخته بود، که قلم و نثر پخته او، بهترین شاهد آن است.

گذشته از آن، سید مرتضی تسلط بسیار زیادی به عرفان و فلسفه داشت و کاملاً با
مکتب هایفلسفی دنیا آشنا بود. آوینی، هنرمند متعهد و فرهیخته ای بود که به ضرورت به
کارگیریهنر درخدمت اندیشه و اعتقاد ایمان کاملی داشت و به صورت تطبیقی، به بررسی
دیدگاه های اسلامی ومقایسه آن ها با دیده گاه های دیگر مکاتب می پرداختو قوت و حقانیت
احکام و اصول اسلامی را برآن ها به اثبات می رساند.

او در غرب شناسی نیز ضمن تبیین مبانی آن، نقاط ضعف آن را برشمرده و راه های برخورد
با آن و تبعات منفی اش را در عرصه های مختلف نشان می داد.

[نیایش*خادمه یوسف فاطمه(س)*]

طرح امکان مواجهه با غرب





در شرایطی که غرب به پشتوانه قدرت علمی و صنعتی خویش، بزرگان عرصه های
سیاست و اندیشه را مرعوب ساخته بود، شهید آوینی از معدود کسانی بود که با ایمان کامل،
از امکان و ضرورت مواجهه با غرب سخن می گفت؛

آن هم نه مواجهه سیاسی و نظامی و تکنیکی، بلکه مهم تر از آن، مواجهه فکری با ماهیت آن؛

چراکه نقد ظواهر تمدن غرب، امروزه در درون خود غرب بیشتر و بهتر از هر جای دیگر
انجام می گیرد، اما پرسش از ماهیت غرب، بدون در نظر گرفتن اصول غربی، امر دیگری است
که شهید آوینی به آن می پرداخت.

شهید آوینی معتقد بود که راه مواجهه با غرب، یاد گرفتن الفاظ و دادن شعار تنها نیست؛

بلکه باید به استقلال فکری دست یافت و ماهیت تمدن غرب را، خارج از چارچوب مبانی
و مبادی آن مورد نقد و بررسی قرار داد.

[نیایش*خادمه یوسف فاطمه(س)*]

عوامل توسعه جهانی استکبار





شهید آوینی در تبیین مجموعه عواملی که سلطه جهانی استکبار را تحقق می بخشد،
به اموری اشاره می کند و می گوید:

«از میان عواملی که آمریکا را در این سلطه جهانی یاری داده اند،
سه عاملدارای اهمیتی رکنی هستند:

تکنولوژی مدرن را باید اساسی ترین عامل توسعه جهانی استکبار دانست...

عامل دوم این است که انسان ها غالبا ضعیف النفس، پای بند عادات و تعلقات و فریفته ظواهر
هستند و این امر آنان را از سر اختیار به جرگه سرسپردگان این نظام واحد جهانی پیوسته است.

سومین عامل که به نحوی در ذیل همان عامل دوم قرار می گیرد، ترس است و
خصوصا ترس از مرگ. انسان هایی که ضعیف ترند، از قدرت آمریکا بیشتر می ترسند،

ولی انسان های وارسته چون امام خمینی رحمه الله که پای بر فرق همه تعلقات نهاده اند
و ترس را در وجود خود کشته اند، به حقیقت می گویند که آمریکا هیچ غلطی نمی تواند بکند».

[نیایش*خادمه یوسف فاطمه(س)*]

آزادی غربی





شهید آوینی در تبیین تفاوت آزادی از دید اسلام و غرب می گوید:

«تفاوت معنای آزادی... در نزد ما با آن چه در جهان امروز معمول است، آن قدر زیاد
است که می توانیم به یقین بگوییم که ما و غربی ها فقط در لفظ اشتراک داریم و نه در معنا».

«آن آزادی که در غرب می گویند، قبول بندگی عادات و تعلقات است و عین اسارت.
بشر امروز از آزادی می گریزد و نام این گریز از آزادی را، آزادی نهاده است تا این چنین،
آبی بر آتش ملامت های وجدان خویش پاشیده باشد».

«نتیجه عملی پذیرفتن این مفهوم آن است که بشر جز به خواسته های نفس اماره خویش گردن
نمی گذارد؛ غافل از آن که با این کار، خود را محدود به حدود حیوانی وجود خویش می کند.

آزادی اگر نتواند بستر رجعت انسان را به حقیقت ازلی وجود خویش فراهم کند،
به بن بست می انجامد و به امری متضاد با خویش، یعنی اسارت مبدل می شود».