(...◕✿◕◕✿◕ جایگاه مشورت با زن در قرآن ◕✿◕◕✿◕...)

[یاس بهشتی* خادمه باب الحوائج جواد الائمه (ع)*]

جایگاه مشورت در قرآن

مشورت در لغت به معنای جمع آوری آرا بوده و دراصطلاح عبارت است از: پیوند دادن و محکم کردن رای خود با رای دیگران یا گفت و گو دربارهی موضوعی تا حق ظاهر شود.

خداوند کریم در ایاتی چند بر مشورت در امور تأکید ورزیده است.برای نمونه، در ایهی 28 سوره ای که شورا نامیده شده است، می فرماید:

وَالّذینَ اسْتَجابوا بَربّهِمِ وأقاموا الصّلوةَ وأمْرهم شُوری بَینَهُم.

خداوند در این ایهی کریمه، ویژگی های شهروندان جامعهی اسلامی را چنین برمی شمرد:

1ـ پروردگار خویش را اجابت می کنند.
2ـ نماز برپا می دارند.
3ـ در کارهای خود مشورت می کنند.

مشورت در چنین جامعه ای، پدیده ای اتفاقی نیست؛ بلکه پایدار است همان گونه که بر پاداشتن نماز،کاری همیشگی است.

خداوند در ایه ی 159 سورهی آل عمران با تأکید بر این ویژگی شهروندان جامع هی اسلامی، به پیامبر خویش دستور می دهد:

و شاوِرْهُمْ فِی الْأَمْر.

با مسلمانان مشورت کن.

در این ایه، نکته های قابل تأمل بسیاری وجود دارد که به دو مورد آن اشاره می کنیم:

[یاس بهشتی* خادمه باب الحوائج جواد الائمه (ع)*]

الف) در این ایه، به پیامبر اسلام که از دانش اِلهی برخوردار است و به یقین، در تشخیص مصلحت به خطا نمی رود،دستور داده شده است با دیگران مشورت کند. بنابراین، مشورت کردن برای افرادی که در تشخیص شان احتمال خطا وجود دارد، به مراتب مهم تراست.


ب) شأن نزول این ایه در واقعه ی جنگ احد بیان شده است. در تاریخ اسلام کم تر موردی را می توان یافت که به میزان جنگ احد، رای مشورتی مسلمانان ناصواب بوده و آسیب های فراوانی برای جامعه به بار آورده باشد. با این حال، به دلیل ارزش مشورت و پی آمدهای بسیار ارزشمندی که در نفس این عمل وجود دارد، خداوند به پیامبر خویش دستور می دهد با دیگران مشورت کند. این دستور الهی، وظیفه ی افراد جامعه را در این امر مهم آشکار می کند.

[مدینه* خادمه یاس فاطمی *]

بسم الله الرحمن الرحیم

سلام علیکم

باتشکر از ایجاد چنین تاپیک مهم

سیرۀ پیامبر اسلام (ص) این بود که در کارهای مهم با اصحاب مشورت می کرد. پیامبر اکرم(ص) در جنگ های بدر، احد، خندق، حدیبیّه، بنی قریظه و فتح مکه و تبوک با مسلمانان مشورت کرد.{اهمیت مشورت}

اما مهم است بدانیم که:

در چه جایی باید مشورت کرد؟

طلحه و زبیر به مولاعلی(ع) گفتند: ما به شرطی با تو هستیم که در کارها با ما مشورت کنی؛ زیرا حساب ما از دیگران جداست. حضرت فرمودند: «من در کتاب خدا و سنت رسول او دقت می کنم؛ هر چه بود، پیروی میکنم و نیازی به رای و مشورت شما و دیگران ندارم؛ ولی هرگاه امری بود که در کتاب و سنت برهانی بر آن نداشتم و به مشورت نیاز بود، با شما مشورت خواهم کرد».

قابل ذکر است برخی از امور که دربارۀ آن نص صریح داریم و از اموری است که خداوند و پیامبرش صریحا دستور اطاعت داده اند، قابل مشورت نیست؛ مانند امر وصایت پیامبر(ص) و ...{برگرفته از کتاب تفسیر همراه}

در خانه و خانواده هم اگه جایی بود که خدا و سنت پیامبر صریح دستور داده نیازی به مشورت نیست بلکه نیاز به تعاون و همکاری است مثه صلۀ رحم، رسیدگی به والدین و ...

بنده نمی خوام آیه ای رو محدود کنم اما آیۀ 27 سورۀ مبارکۀ بقره به چنین موضوعی اشاره دارد و می فرماید:

« الَّذِينَ يَنقُضُونَ عَهْدَ اللَّهِ مِن بَعْدِ مِيثَاقِهِ وَيَقْطَعُونَ مَا أَمَرَ اللَّهُ بِهِ أَن يُوصَلَ وَيُفْسِدُونَ فِي الأَرْضِ أُولَئِكَ هُمُ الْخَاسِرُونَ»

«(فاسقان) کسانی (هستند) که پیمان خدا را، پس از محکم ساختن آن، میشکنند; و پیوندهایی را که خدا دستور داده برقرار سازند، قطع نموده، و در روی زمین فساد میکنند; اینها زیانکارانند.»

در این آیه خداوند اولین صفت فاسقان را عهد شکنی دانسته و بعد اشاره کرده که فاسقان پیوندی را که خدا دستور به وصل آن داده می بُرَند

در تفسیر نمونه زیر این آیه آمده است که از پیامبر(ص) پرسیدند که مبغوض ترین عمل ها در پیشگاه خداوند کدام است؟ در پاسخ فرمودند:«شرک به خدا» ؛

پرسیدند بعد از آن؟ فرمودند: «بریدن از خویشاوندان»

انشاالله که عامل باشیم و در جای درست مشورت کنیم نه در جایی که خدا و پیامبرش دستور صریح داده است.

[یاس بهشتی* خادمه باب الحوائج جواد الائمه (ع)*]

مشورت با زنان درقرآن

ايات مربوط به مشورت، عام است و مشورت با همگان را در‌بر مى‌گيرد. ايه ى «امرهم شورى بينهم» مشورت زنان و مردان با زنان و مردان و ايه ى «شاورهم فى الامر»، مشورت پيامبر با زنان و مردان را بيان مى‌کند. دو ايه ديگر نيز وجود دارد که به طور خاص به مشورت با زنان اشاره کرده است. اين دو ايه عبارتند از:‌

الف) فإنْ أََرادا فِصالاً عَنْ تَراضٍ مِنْهُما وَ تَشاوُر فَلاجُناحَ عَلَيهِما ….1

پس اگر [پدر و مادر] با رضايت و مشورت با يکديگر ارادهى‌جدايى کردند،هر دو را رواست.

اين ايه، مشورت مردان با زنان را کارى پسنديده دانسته و موضوع آن نيز امرى خانوادگى است. برخى مفسران، مقصود اين ايه را مشورت زن و شوهر دربارهى طلاق و جدايى‌از يکديگر و برخى ديگر مقصود را مشورت پدر و مادر دربارهى‌‌نگهدارى و شيردهى (حضانت و رضاع) فرزند پس از طلاق، عنوان کرده اند.

ب)إنْ کُنَّ أَولاتِ حَمْلٍ فَانْفِقوا عَلَيهِنَّ حَتى يضَعْنَ حَمْلَهُنَّ فَإِنْ أَرْضَعْنَ لَکُم فَأتوهُنَّ أجورَهُنَّ وأتَمِروا بَينَکُم بِمَعروفٍ …. 2

نفقه ى همسران خود را که [مطلقه] و باردار هستند، تا زمان زايمان بپردازيد و اگر به فرزند شير مى‌دهند،مزد آنان را نيز بپردازيد و با يکديگر به شايستگى مشورت کنيد.

خداوند در اين ايه‌ به زنان وشوهران دستور داده است در امور خانوادگى با يکديگر مشورت کنند.

[یاس بهشتی* خادمه باب الحوائج جواد الائمه (ع)*]

افزون بر اين دو ايه که به لزوم مشورت با زنان در امور خانوادگى دلالت مى‌کند، ايه ى 71 سوره ى توبه مى‌گويد هرگاه در امور گوناگون زندگى، نظر مشورتى زنان، امر به معروف يا نهى از منکر را در بر‌داشت، پيروى از راى آنان بر مردان واجب است. خداوند در اين ايه فرموده است:‌

وَالمُؤْمِنونَ وَ المُؤْمِناتِ بَعْضُهُم أَولِِياءُ بَعضٍ يأمرون َبِالمَعروفِ وَ ينْهونَ عَنِ المُنْکَرِ.

مردان و زنان با ايمان، برخى ولى برخى ديگرند و يکديگر ر به کارهاى نيک و پسنديده رهنمون مى‌شوند و از کردارهاى ناپسند باز مى‌دارند.

بر‌اساس اين ايه، اگر هنگام مشورت با بانوان يک جامعه، آنان در اظهار نظر خويش به معروفى، امر کردند يا از منکرى، بازداشتند، بايد از آنان پيروى کرد؛ حتّى اگر مردان ديگرى‌که با آنان مشورت شده‌است،نظرى مخالف نظر آن بانو،داشته باشند.

خداوند در قرآن با اشاره به ماجراى بلقيس و سليمان‌(ع) به همين مطلب اشاره دارد.ماجرا به زمانى مربوط مى‌شود که ملکهى‌سبا در نشست مشورتى،‌راى صحيح ابراز مى‌کند،در حالى که ‌مردان مشاورش، همگى نظر ناصوابى داشتند. قرآن مى‌فرمايد:‌

قالَت يا ايها الْمَلأُ اَفْتونى فى أمْرى، ماکُنتُ قاطِعَةً أمْراً حَتّى تَشهَدون. ِ3

ملکهى سبا گفت: اى مردان سياست! دربارهى کار من نظر دهيد که تاکنون بدون حضور و نظر شما، به کارى دست نيازيده‌ام.

‌براساس اين ايه، روش حکومت بلقيس، مشورت با افراد صاحب نظر بوده است. مشاوران نيز نظر مشورتى خود را چنين بيان داشتند:‌

قالْوا نَحْنُ أولُوا قُوَّةٍ وَ أولوا بَأسٍ شَديدٍ وَالأمْرُ إلَيکِ فَانْظُرى ماذا تَأمُرينَ .4

ما نيروى بسيار و جنگجويان مقتدرى داريم، ولى امر با شماست که چه دستور فرمايي.

[یاس بهشتی* خادمه باب الحوائج جواد الائمه (ع)*]

برخلاف نظر همه ى‌ مشاوران که در پاسخ به حضرت سليمان،‌جنگ و رويارويى‌مقتدرانه را پيشنهاد مى‌دادند، ملکه ى‌سبا نظر خود را چنين بيان مى‌کند:‌

قالَتْ إنَّ المُلوکَ إذا دَخَلوا قَريةً أفسدوها وَ جَعَلوا أعزّةَ أهْلِها أذِلَّةً وَ کَذلِکَ يفْعَلونَ وَ إنّى مُرسِلَة إليهِم بِهَديةٍ فَناظِرةَُ بِمَ يرْجِعُ المُرسَلون َ.5

پادشاهان هنگامى که وارد سرزمينى شوند، آن‌جا را ويران کنند و بزرگان آن را خوار سازند و همواره چنين مى‌کنند. من (برخلاف نظر شما) هديه‌اى براى آنان مى‌فرستم تا ببينم فرستادگان من از سوى سليمان چه پاسخى مى‌آورند.

در پايان،‌خداوند در قرآن مى‌فرمايد که راى درست ملکه، به هدايت او انجاميد و سرانجام گفت:

… أسْلَمْتُ مَعَ سُلَيمانَ لِلّهِ رَبِّ العالَمينَ.6

اينک با سليمان، در برابر پروردگار جهانيان تسليم شدم.

1. بقره، 233.
2. طلاق، 6.
3. نمل، 32
4. نمل، 33.
5. نمل، 34و 35.
6. نمل، 44.
منبع :بشارت،مرداد و شهريور 1383، شماره 42