(...◕✿◕◕✿◕ ویژگی های اجتماعی بانوان شایسته از منظر قرآن ◕✿◕◕✿◕...)

[یاس بهشتی* خادمه باب الحوائج جواد الائمه (ع)*]

موضوع زن و مسائل مربوط به زنان، از دیرباز مورد بحث جدی مکتب های فلسفی و ادیان بزرگ جهان بوده است؛ ولی از آغاز رنسانس و پیشرفت صنعت و تکنولوژی در غرب و اروپا، که تحولی بزرگ در عرصه روابط و مناسبات اجتماعی را در پی داشت، با جدیت بیشتری مورد توجه قرار گرفت و امروزه مسئله زنان در رأس مسائل انسانی و اجتماعی جوامع بشری به ویژه جوامع رو به رشد قرار دارد. اسلام، که مکتبی کامل و جامع و جهان شمول است. بیش از دیگر مکاتب به مسائل زنان عنایت دارد تا آنجا که یکی از چند سوره بزرگ قرآن «سوره زنان» نامیده شده و در صدها آیه این کتاب آسمانی مسائل گوناگون اجتماعی، سیاسی، اقتصادی، فرهنگی و خانوادگی زنان مورد بررسی قرار گرفته است یکی از مسائلی که قرآن کریم بدان پرداخته ترسیم چهره زن نمونه و آرمانی است. حدود چهل صفت و ویژگی از اوصاف چنین زنانی در قرآن یاد شده است. این اوصاف که هر کدام بازگوکننده یکی از معیارهای بانوان نمونه و شایسته از نگاه وحی است - به سه دسته اجتماعی، خانوادگی و فردی قابل تقسیم است. به دلیل اهمیت و جاذبه مسائل اجتماعی زنان، در اینجا مجموعه اوصاف و ویژگی های اجتماعی زنان نمونه و بانوان شایسته مورد بحث قرار می گیرد.

[یاس بهشتی* خادمه باب الحوائج جواد الائمه (ع)*]

1. زندگی بر مبنای عقل و شرع (معروف)

رفتار فردی و جمعی همه انسان ها بر مبانی و بنیادهایی استوار است و در حقیقت این مبانی و بنیادها، جهت دهنده و تفسیرکننده آن رفتارهاست این بنیادها و مبانی نمی تواند از این چند نوع بیرون باشد: 1 تقلید از نیاکان و بزرگان ملی 2 پیروی از اکثریت مردم 3 تبعیت از سیاست های کشوری یا جهانی 4 هوس ها و خواهش های نفسانی 5 عقل و خرد 6 دین و شریعت

قرآن کریم شالوده زندگی سالم و شایسته را بر «معروف» می داند و به همه زنان توصیه می کند که چنین مبنایی را برگزینند پیش از بررسی آیات تبیین معنای «معروف» ضروری به نظر می رسد. در «لسان العرب» چنین می خوانیم: «معروف» در اصل به چیزی گویند که نفس آدمی آن را خیر و خوب بداند و با آن انس بگیرد و بدان آرامش یابد. معروف در احادیث، اسمی فراگیر است و هرچه را موجب تقرب به خدا شود و نیکی به مردم به شمار آید، دربرمی گیرد. واژه «منکر» در مقابل «معروف» قرار دارد و ضدّ آن است.

«مفردات راغب» می نویسد: هر رفتاری که خوبی آن از نظر عقل و شرع، روشن و شناخته شده باشد، معروف نام دارد. بنابراین «معروف» یعنی رفتار و عملی که طبق موازین خرد ناب و شریعت باشد. قرآن مجید از زنان مسلمان خواسته است که زندگی خود را بر معیار عقلانی و دینی بنا نهند. خداوند متعال، در ضمن بحث از زنانی که شوهرانشان را از دست داده اند چنین می فرماید:

«والذینَ یُتَوفَّونَ مِنکُم وَ یَذَرونَ اَزواجا یَتَرَبَّصن بِانفُسِهِنّ اَربَعَة اشهُر و عَشرا فَاذا بَلَغنَ اَجَلَهُنَ فَلا جُناحَ عَلَیکم فیما فَعَلنَ فی انفُسِهِنَّ بالمَعروفِ واللّه ُ بِما تَعمَلونَ خَبیر(1)؛ و کسانی از شما که می میرند و همسرانی بر جای می گذارند، [همسران [چهار ماه و ده روز انتظار می برند پس هر گاه عده خود را به پایان رساندند، در آنچه آنان به نحو پسندیده درباره خود انجام دهند، گناهی بر شما نیست، و خداوند به آنچه انجام می دهید آگاه است.»

[یاس بهشتی* خادمه باب الحوائج جواد الائمه (ع)*]

پروردگار جهان، در آیه یاد شده، ملاک درست انتخاب شیوه زندگی و رفتار فردی و اجتماعی زنان را به روشنی بیان می کند و معروف را تنها مبنای صحیح زندگی می خواند. بنابراین در نگاه وحی زن نمونه و شایسته نه تابع اکثریت مردم و جوّ عمومی جامعه است، نه مقلد نیاکان و بزرگان ملی، نه اسیر تمایلات نفسانی و نه پیرو سیاست ها و فرهنگ و آداب جهانی. زن مسلمان تنها پیرو عقل سلیم و تعالیم اسلامی و قرآنی است و از آنچه دیگران می گویند و می پسندند، تنها موارد مطابق با عقل و شرع را برمی گزیند.

معیار «معروف» تنها برای رفتار نیست بلکه در گفتار هم باید رعایت گردد. خداوند سبحان این حقیقت را چنین بیان می دارد:

«فَلا تَخضَعنَ بِالقَولِ فَیَطمَعَ الَّذی فی قَلبه مَرَض و قُلن قَولاً مَعروفا(2)؛ به ناز سخن مگویید تا آنکه در دلش بیماری است، طمع ورزد و گفتاری شایسته گویید.»

خداوند به زنان توصیه فرموده که مراقب گفتارشان بوده هر سخنی را به هر شکلی به زبان نیاورند. سخن و شیوه گفتار زنان شایسته، مطابق موازین عقل و دین است، نه برخاسته از هوس ها و ... .

اسلام، که مکتبی کامل و جامع و جهان شمول است.

بیش از دیگر مکاتب به مسائل زنان عنایت دارد تا آنجا که یکی از چند سوره بزرگ قرآن «سوره زنان» نامیده شده و در صدها آیه این کتاب آسمانی مسائل گوناگون اجتماعی، سیاسی، اقتصادی، فرهنگی و خانوادگی زنان مورد بررسی قرار گرفته است.

قرآن کریم شالوده زندگی سالم و شایسته را بر «معروف» می داند و به همه زنان توصیه می کند که چنین مبنایی را برگزینند پیش از بررسی آیات تبیین معنای «معروف» ضروری به نظر می رسد. در «لسان العرب» چنین می خوانیم: «معروف» در اصل به چیزی گویند که نفس آدمی آن را خیر و خوب بداند و با آن انس بگیرد و بدان آرامش یابد.

[یاس بهشتی* خادمه باب الحوائج جواد الائمه (ع)*]

2. امر به معروف و نهی از منکر

زن نمونه و بانوی شایسته، نه تنها رفتار فردی و اجتماعی اش بر مبنای عقل و دین (معروف) است، بلکه تلاش می کند تا دیگر اعضای جامعه نیز چنین روشی در زندگی برگزینند. به سخن دیگر زن آرمانی قرآن، کسی است که کجروی های مردم از مسیر عقل و شریعت را تحمل نمی کند، به مبارزه با منکرات (ستم ها، حق کشی ها، رنج ها، فسادها و تباهی ها) برمی خیزد و در مقابل از بین رفتن، ضعف و کم رنگ شدن معروف ها، نیکی ها و سنت های پسندیده احساس مسئولیت می کند.

قرآن کریم این حقیقت را چنین بیان کرده است:

«والمؤمِنون والمؤمِنات بَعضُهُم اولیاءُ بَعض یَأمُرونَ بالمَعروف و یَنهَونَ عَنِ المُنکَر؛(3)

مردان و زنان باایمان، دوستان یکدیگرند، به کارهای پسندیده وامی دارند و از کارهای ناپسند باز می دارند ....»

زن آرمانی و نمونه قرآن، انسانی مسئول و فعال است. انسان بیداری که در متن جامعه حضوری ملموس دارد و به دقت بر جریان های سیاسی، اقتصادی و فرهنگی حاکم بر جامعه نظارت می کند. این حضور و نظارت، قهرا آگاهی گسترده به مسائل اجتماعی را می طلبد؛ زیرا بدون این آگاهی نظارت و موضع گیری ممکن نیست. اما زنان غیرمؤمن و پرورش یافته در فرهنگ جاهلی، بازدارنده از کردار پسندیده و فرمان دهنده به زشتی هایند:

«المنافِقونَ والمُنافِقاتُ بَعضُهُم من بَعض یَأمُرونَ بِالمُنکَر و یَنهَونَ عَنِ المَعروف و یَقبِضونَ ایدِیَهُم؛(4)

مردان و زنان دو چهره [همانند[ یکدیگرند، به کار ناپسند وامی دارند و از کار پسندیده باز می دارند و دست های خود را [از انفاق] فرو می بندند.»

[یاس بهشتی* خادمه باب الحوائج جواد الائمه (ع)*]

3.پیروی از امام و رهبر حق

بیعت به معنای پیمان بر اطاعت و فرمانبری و نیز به معنای پذیرش ولایت و سرپرستی رهبر و گردن نهادن بر اطاعت از او است. می توان گفت: بیعت اعلام آمادگی برای هرگونه فرمانبری و اطاعت از رهبری مدیر جامعه در تمامی شئون زندگی است.

از آیات قرآن کریم چنان درمی یابیم که فریضه بیعت مخصوص مردان مؤمن نیست بلکه زنان مؤمن هم مؤظفند با رهبر حق و مدیر توانمند جامعه اسلامی بیعت کنند. خداوند می فرماید:

«یا ایُهاالنبی اذا جاءَک المؤمِناتُ یُبایِعنَکَ علی آن لا یُشرِکنَ بِاللّه شیئا و لایَسرِقنَ و لا یَزنینَ و لا یَقتُلنَ اولادَهُنَّ و لا یَأتینَ بِبُهتان یَفتَرینَهُ بَین اَیدیهِنَّ و اَرجُلِهِنَّ و لا یَعصینَکَ فی مَعروف فَبایِعهُنَّ و استَغفِر لَهُنَّ اللّه غَفور رَحیم؛(5)

ای پیامبر، چون زنان با ایمان نزد تو آیند که بیعت کنند چیزی را با خدا شریک نسازند، دزدی نکنند، زنا نکنند،

فرزندان خود را نکشند، بچه های حرامزاده پیش دست و پای خود را با بهتان [وحیله [به شوهر نبندند. و در [کار] نیک از تو نافرمانی نکنند، با آنان بیعت کن و از خدا برای آنان آمرزش بخواه، زیرا خداوند آمرزنده مهربان است.»

[یاس بهشتی* خادمه باب الحوائج جواد الائمه (ع)*]

4. هجرت و ترک وطن در راه خدا

هجرت برای حفظ عقیده و آرمان دینی، رهایی از آزار دشمن و گسترش بهتر مکتب، از تکالیف بسیار مهمی است که قرآن آن را، چون ایمان به خدا، مقدم بر جهاد قرار داده است.

«انَّ الذینَ آمنوا والذین هاجَروا و جهَدوا فی سَبیلِ اللّه اولئک یَرجونَ رَحمَتَ اللّه واللّه ُ غَفور الرَحیم؛(6)

آنان که ایمان آورده اند و کسانی که هجرت کرده و در راه خدا جهاد نموده اند، آنان به رحمت خدا امیدوارند و خداوند آمرزنده مهربان است.»

خداوند در آیه 12 ممتحنه (که آمده)، ضمن قدردانی به هجرت زنان مؤمن، پیامبر و مسلمانان را موظف به پذیرش آنان کرده و به قبول بیعت آنان مأمور ساخته است.