آیۀ 182 سورۀ مبارکۀ اعراف : استدراج

[مدینه* خادمه یاس فاطمی *]

وَالَّذِينَ كَذَّبُوا۟ بَِٔايَٰتِنَا سَنَسْتَدْرِجُهُم مِّنْ حَيْثُ لَا يَعْلَمُونَ(اعراف : 182)

برخی انسانهای شایسته و متقی، گاه دچار مشکلات فراوانی می شوند؛ ولی در نقطۀ مقابل، افرادی هستند که فاقد تقوا و دین بوده، ولی در رفاه و آسایش به سرمی برند؛ آیا این با عدالت خداوند سازگار است؟ با حکمت الهی چگونه قابل توضیح است.

عذاب استدراجی

در این آیه، به یکی از سنت های الهی دربارۀ مجازات اشاره شده است و آن، چیزی نیست جز «عذاب استدراجی».

همان طور که اشاره شد، استدراج، به کاری گفته می شود که پله پله و تدریجی انجام گردد. در اینجا نیز خداوند می فرماید : «کسانی که نشانه های ما را تکذیب کنند، آنها را به گونه ای دچار عذاب خواهیم کرد که خودشان هم متوجه نشوند».

آیۀ بعدی نحوۀ استدراج الهی را به اجمال شرح می دهد که ما انسانهای گناه کار را به سرعت مجازات نمی کنیم؛ بلکه به آنها مهلت و فرصت کافی برای تنبیه و بیداری می دهیم؛ اگر بیدار نشدند و متنبه نگشتند، گرفتارشان می کنیم: «وَأُمْلِي لَهُمْ»؛ زیرا شتاب و عجله، کار کسانی است که قدرت کافی ندارند و می ترسند فرصت از دستشان برود؛ ولی برنامه و مجازات های خداوند، آنچنان قوی و حساب شده است که هیچ کس را قدرت فرار از آن نیست«إِنَّ كَيْدِي مَتِينٌ»

هشدار به گناهکاران

این آیه و آیات مشابه آن، هشدار خداوند به گناهکاران است که : بدانید شما هرچه گناه کنید،ممکن است از نعمت های مادی شما چیزی نکاهیم، بلکه چه بسا آن را زیادتر کنیم، تا در قبال این همه نعمت، یا متنبه شوید و راه رستگاری و فلاح را بپویید، یا این کهغرق نعمت ها شوید و با غفلت، روز به روز بر گناهانتان بیفزایید، و سزای آن را ببینید «وَلاَ يَحْسَبَنَّ الَّذِينَ كَفَرُواْ أَنَّمَا نُمْلِي لَهُمْ خَيْرٌ لِّأَنفُسِهِمْ إِنَّمَا نُمْلِي لَهُمْ لِيَزْدَادُواْ إِثْمًا وَلَهْمُ عَذَابٌ مُّهِينٌ»{آل عمران:178}؛ «و کسانی که کافر شدند، مپندارند مهلتی که به آنان می دهیم برایشان خوب است، همانا به آنان مهلت می دهیم، تا بر گناه(خود) بیفزایند و برای آنان عذابی خوار کننده است.».

[مدینه* خادمه یاس فاطمی *]

استدراج در روایات

الف . مولا امیر المومنین حضرت علی(ع) در نهج البلاغه می فرمایند:

«إِنَّهُ مَن وُسِّعَ عَلَیهِ فِی ذَاتِ یَدِهِ فَلَم یَرَ ذَلِکَ استِدرَاجاً فَقَد أَمِنَ مَخُوفاً»؛

«کسی که خداوند به مواهب و امکاناتش وسعت بخشیده [و دست از گناهانش بر نداشته و مسیر غیر الهی را می پوید] و این عمل پروردگار را مجازات استدراجی نداند، همانا از نشانه های خطر غافل مانده است».

ب . از مولا امام جعفرصادق (ع) در تفسیر این آیه چنین نقل شده است :

«منظور از این آیه، بندۀ گنه کاری است که پس از انجام گناه، خداوند او را مشمول نعمتی قرار می دهد؛ ولی [نعمت را به حساب خوبی خودش گذاشته] و آن نعمت، او را از استغفار از گناه غافل می سازد».

ج . مولا امام صادق(ع) می فرمایند:

«موقعی که خداوند، خیر بنده ای را بخواهد، اگر گناهی انجام دهد، او را دچار نقمت و سختی می کند و استغفار را یادآور او می شود و هنگامی که شر بنده ای را [بر اثر اعمالش] بخواهد، موقعی که گناه می کند، نعمتی به او می بخشد، تا استغفار را فراموش کند و به آن ادامه دهد؛ این همان است که خداوند عزّ وجلّ فرموده : «سَنَسْتَدْرِجُهُم مِّنْ حَيْثُ لَا يَعْلَمُونَ» ؛ یعنی از طریق نعمت ها هنگام معصیت ها، آنها را به تدریج از راهی که نمی دانند، گرفتار می کنیم.»

[مدینه* خادمه یاس فاطمی *]

پیام های این آیۀ شریفه

1 . تکذیب آیات روشن الهی، به سقوط تدریجی و هلاکت پنهانی می انجامد؛ چرا که غالبا سقوط انسانها پله پله و آرام صورت می گیرد «وَالَّذِينَ كَذَّبُوا۟ بَِٔايَٰتِنَا سَنَسْتَدْرِجُهُم مِّنْ حَيْثُ لَا يَعْلَمُونَ».

2 . مهلت دادن به مردم، از سنت های خدا است، تا هر کس در راهی که برگزیده، به نتیجه برسد و درها به روی همه باز باشد، تا هم فرصت طغیان داشته باشند و هم مجال توبه و جبران «وَالَّذِينَ كَذَّبُوا۟ بَِٔايَٰتِنَا سَنَسْتَدْرِجُهُم».

3 . گرفتاری گنهکاران به عذاب استدراج از نکاتی است که به آن توجه نداشته و به آن آگاهی ندارند «سَنَسْتَدْرِجُهُم مِّنْ حَيْثُ لَا يَعْلَمُونَ».

برگرفته از کتاب تفسیر همراه