▄*▀*▄ سه اصل مهم در اخلاق اداری ▄*▀*▄

[حدیث*خادمه مهدی فاطمه(س)*]

در نظام اداری سه اصل اساسی مسئولیت‌پذیری، خدمتگزاری و امانت‌داری وجود دارد

که اگر کارگزاران بدان‌ها پایبند باشند روند پیشرفت و ترقی جامعه سریع‌تر خواهد شد.

در این بخش، به بررسی این سه اصل، در حکومت امام علی (علیه السلام)، با محوریت نهج البلاغه پرداخته خواهد شد.

[حدیث*خادمه مهدی فاطمه(س)*]

▄*▀*▄ اصل مسئولیت ‏پذیرى‏ ▄*▀*▄

مسئولیت‏ پذیرى در اخلاق ادارى، اصل مبنایى است به گونه‏ اى كه هر نوع بى‌مسئولیتى به مفهوم بیرون شدن
از مسیر درست و گام نهادن در كجی‌ ها و ناراستی‌ هاست. به بیان امیرمۆمنان على (علیه السلام):
«دشمن‏ترین مردمان در نزد خدا، بنده‏ اى است كه خدا او را به خود واگذارد؛ و او پاى از راه راست بیرون نهد و بى‌راهنما گام بردارد،

اگر به كار دنیایى‏ اش خوانند، به كار پردازد، و اگر به كار آخرتى ‏اش خوانند، سستى و كاهلى نماید؛
گویى آنچه براى آن‏كار كند بر او بایسته است، و آنچه در آن سستى و كاهلى ورزد، از او ناخواسته».
كمال آدمى، به كمال مسئولیت ‏پذیرى اوست. هر چه كسى در مسئولیت‏ پذیرى سستى ورزد،

تباهى در كارش بیشتر خواهد بود، و هر چه كسى مسئولیت‏ پذیرى بیشترى داشته باشد،
به كمال بیشترى از نظر اخلاق فردى و اخلاق ادارى دست مى‏ یابد. امام على (علیه السلام)
حیطه مسئولیت‏ پذیرى را بسیار گسترده تعیین نموده و از كارگزاران و كاركنان خود خواسته است

كه نسبت به كلیه كارها و اقدمات، و نیز روابط و مناسبات خود مسئولیت‏ پذیر باشند:
«از خدا بترسید در حق بندگانش و شهرهایش، زیرا شما مسئولید حتى در برابر سرزمین‌ها و چارپایان».
اصل مسئولیت‏ پذیرى مى‏ آموزد كه هر كس در هر مرتبه‏ اى كه باشد،

نسبت به تمام امور و كارهاى خود و مربوط به خود مسئول و پاسخگوست.
هیچ كارگزارى نمى ‏تواند هرگونه كه خواست با مردم رفتار نماید و خود را نیز پاسخگو نداند.
بر این مبنا كسى حق كمترین اهانت و بى‌احترامى به مردم را ندارد.

[حدیث*خادمه مهدی فاطمه(س)*]

امیرمۆمنان (علیه السلام) در فرمان‌ها و دستور العمل‌هاى حكومتى و ادارى خود،
كارگزاران و كاركنان دستگاه ادارى‌اش را به مسئولیت‏ پذیرى تام و تمام فراخوانده و از آنان خواسته است
كه اصول اخلاق ادارى را نسبت به مردمان پاس بدارند و بدانند كه از همه رفتارهایشان پرسش خواهد شد

و نسبت به همه اعمال و رفتار خود مسئولند، چنانكه آن حضرت در عهدنامه محمد بن ابى بكر این‏گونه فرموده است:
«با مردمان فروتن باش و نرم خو، و همواره گشاده‏ رو، و به یك چشم بنگر به همگان،
خواه به گوشه چشم نگرى و خواه خیره شوى به آنان،

تا بزرگان در تو طمع ستم بر ناتوانان نبندند و ناتوان از عدالتت مأیوس نگردند،
كه خداى متعال مى ‏پرسد از شما بندگان، از خرد و دشت كارهایتان، و از آشكار آن و نهان.

امام على (علیه السلام) از كارگزاران و كاركنان نظام ادارى خود مى‏ خواست

كه كار و مسئولیت را امانت بدانند و در مناسبات و روابط خود امانتدارى نمایند،
چنانكه خطاب به اشعث بن قیس، استاندار آذربایجان، نوشت:
«همانا كارى كه به عهده توست، طعمه ‏اى برایت نیست، بلكه امانتى است برگردنت»

امام على (علیه السلام) خود در نخستین خطبه حكومتى ‏اش درباره تعهد و مسئولیت خویش در اداره امور فرموده است:
«آنچه مى‏ گویم در عهده خویش مى ‏دانم، و خود آن را پایندم».امیرمۆمنان (علیه السلام) در اداره امور،
مسئولیت‏ پذیرى را در والاترین مرتبه آن جلوه بخشید و نشان داد كه چگونه و تا چه اندازه باید مسئولیت‏ پذیر بود.

[حدیث*خادمه مهدی فاطمه(س)*]

▄*▀*▄ اصل خدمتگزاری ▄*▀*▄

فلسفه وجود نظام ادارى، خدمتگزارى به مردمان است، و همه كارگزاران و كاركنان در تمام مراتب، خادمان مردمند.
این امر به عنوان یك اصل در نظام ادارى مطرح است و مادام كه چنین احساسى وجود داشته باشد،
كارگزاران و كاركنان نظام ادارى با مردم رفتار مالكانه و فرمان‌فرمایانه نخواهند داشت،

بلكه جایگاه و موقعیت خود را نعمتى مى‏دانند كه وسیله خدمت به مردمان است.
امام على (علیه السلام) در حكمتى خطاب به جابر بن عبدالله انصارى چنین فرموده است:
«اى جابر! آنكه نعمت خدا بر او بسیار بود، نیاز مردمان بدو بسیار بود،

پس هر كه در آن نعمت‌ها براى خدا كار كند، خدا نعمت‌ها را براى وى پایدار كند.
و آنكه آن را چنانكه واجب است به مصرف نرساند، نعمت او را ببرد و نیست گرداند».
با پایبندى به چنین اصلى، خدمتگزارى به مردمان، مطلوب ترین كارها شمرده مى ‏شود

و در انجام دادن آن هیچ منتى نخواهد بود و هیچ بزرگ‏نمایى در خدمات صورت نخواهد گرفت و هیچ پیمان‌شكنى
و خلاف وعده‏اى اتفاق نخواهد افتاد.امام على (علیه السلام) در عهدنامه مالك اشتر چنین سفارش فرموده است:
«بپرهیز كه با نیكى خود بر مردمان منت گذارى، یا آنچه را كرده‏اى بزرگ بشمارى،

یا آنان را وعده‏اى دهى و در وعده خلاف آرى، كه منت نهادن، ارج نیكى را ببرد،
و كار را بزرگ شمردن نور حق را خاموش گرداند، و خلاف وعده، خشم خدا و مردم را برانگیزد.
و خداى متعال فرموده است: بزرگ دشمنى است نزد خدا كه چیزى را بگویید و انجام ندهید».

[حدیث*خادمه مهدی فاطمه(س)*]

فلسفه وجود نظام ادارى، خدمتگزارى به مردمان است، و همه كارگزاران و كاركنان در تمام مراتب، خادمان مردمند.
این امر به عنوان یك اصل در نظام ادارى مطرح است و مادام كه چنین احساسى وجود داشته باشد،

كارگزاران و كاركنان نظام ادارى با مردم رفتار مالكانه و فرمان‌ فرمایانه نخواهند داشت،
بلكه جایگاه و موقعیت خود را نعمتى مى‏دانند كه وسیله خدمت به مردمان است

خدمتگزارى مردمان باید با میل و رغبت، و علاقه و مطلوبیت صورت پذیرد؛
و آنجا كه كارى انجام نمى‏گیرد، باید با دوستى و مهربانى، و احترام و پوزش‌ خواهى همراه شود.

امام على (علیه السلام) در عهدنامه مالك اشتر، در این‏باره چنین آموزش داده است:
«آنچه مى‏ بخشى، چنان‏بخش كه بر تو گوارا افتد، و آنچه باز مى‏ دارى، با مهربانى و پوزش خواهى همراه بود»

[حدیث*خادمه مهدی فاطمه(س)*]

▄*▀*▄ اصل امانتداری ▄*▀*▄

تلقى امانتدارانه از كار و مسئولیت و انجام دادن امور با رویكرد امانتدارى، اصلى اساسى در اخلاق است.
اگر انسان كار و مسئولیت را امانت بداند، بى‌گمان حرمت آن را پاس مى‏ دارد و تلاش مى‏ كند كه به خوبى آن را پیش ببرد و بالنده سازد.

امام على (علیه السلام) از كارگزاران و كاركنان نظام ادارى خود مى ‏خواست كه كار و مسئولیت را امانت بدانند
و در مناسبات و روابط خود امانتدارى نمایند، چنانكه خطاب به اشعث بن قیس، استاندار آذربایجان، نوشت:

«همانا كارى كه به عهده توست، طعمه‏اى برایت نیست، بلكه امانتى است برگردنت».
بر این مبنا هركس در هر مرتبه ادارى امانتدار مردمان است و باید اموال و امكانات و حقوق و حدود و حیثیت و شرافت

آنان را پاسدارى كند. در منظر امیرمۆمنان على (علیه السلام) بزرگترین خیانت، خیانت به امت و تعدى به امانت است.
آن حضرت در نامه‏اى به برخى كارگزاران خود در این باره چنین آورده است: «هر كه كار امانت (مسئولیت) را سبك بشمارد،

و در آن خیانت روا دارد، و جان و دین خود را از خیانت پاك ننماید، در این جهان درب خوارى و رسوایى را به روى خویش بگشاید
و به آخرت خوارتر و رسواتر درآید؛ و بزرگترین خیانت، خیانت به مسلمانان است و زشت‏ترین دغلكارى، ناراستى كردن با زمامداران».

[حدیث*خادمه مهدی فاطمه(س)*]

فرآوری: زینب مجلسی راد

بخش نهج البلاغه تبیان

منبع:

ارباب امانت (اخلاق ادارى در نهج البلاغه، مصطفى دلشاد تهرانى.