✿๑۩๑ ✿ تربيت از ديدگاه امام سجاد( علیه السلام ) ✿๑۩๑ ✿

[نیایش*خادمه یوسف فاطمه(س)*]

9 - بهره‏ گيرى از استعدادهاى فرزند در تربيت
... والاخذ منه.

انسان اشرف مخلوقات است و استعداد رسيدن به رفيعترين قله‏هاى انسانيت را دارد. خداوند استعدادهايى در وجود انسان به وديعه گذاشت تا در پرتو پرورش صحيح شكوفا شود.

علاوه بر استعدادهاى فطرى و مشترك، كه در همه انسانها وجود دارد، هر فرد نيز از تواناييهايى ويژه برخوردار است كه ضرورى است در پرتو دقت و نظارت والدين و معلمان و مربيان بخوبى شناسايى و حمايت‏شود تا به رشد و شكوفايى برسد، در سايه آن، راه طولانى تربيت‏ سريعتر پيموده شود و تربيت فرزند آسانتر انجام گيرد.

[نیایش*خادمه یوسف فاطمه(س)*]

10 - استمداد از پروردگار در تربيت
... ولا قوة الا بالله.

تربيت آسان نيست، بلكه ظريف، دقيق و پيچيده است. انسان ماشين نيست تا به سادگى راه‏ اندازى شود. علم بشر، با همه پيشرفتى كه دارد، هنوز در شناخت رموز ابعاد وجودى انسان توفيق كامل نيافته است. بنابراين، در امر ظريف تربيت، همراه با تلاش خستگى ناپذير و پيوسته، هماره بايد از آفريدگار يارى خواست.

بدين سبب، امام عارفان و سيد ساجدان در پايان اين نسخه تربيتى فرموده است: ولاقوة الا بالله.

[نیایش*خادمه یوسف فاطمه(س)*]

بخش دوم: حق خردسال

«واما حق الصغير فرحمته وتثقيفه وتعليمه والعفو عنه والستر عليه والرفق به والمعونة له والستر على جرائر حداثته فانه سبب للتوبة والمداراة له وترك مماحكته فانه ادنى لرشده.»

1 - مهربانى

كودك روانى لطيف و ظريف دارد; روانى كه جز مهربانى برنمى‏تابد. او ظرفيت عتاب و تندى ندارد و زود مى‏ رنجد و مى‏گريد. آرى، مهربانى ضرورى‏ترين نياز كودك است.

بدين جهت، امام سجاد(ع) آن را اولين حق كودك برمى ‏شمرد و بر حق تربيت و تعليم مقدم داشت. اين بدان معناست كه كودك، پيش از نشستن در كلاس تربيت و تعليم، بايد نسيم خوش مهربانى و عطوفت را تجربه كند;

اقليم وجودش از بوى خوش مهربانى عطرآگين گردد و حتى آموزش نيز بايد در پرتو مهربانى و عطوفت ‏به انجام رسد. جالب آن است كه در نسخه شيخ صدوق عبارت «فرحمته فى تعليمه‏» به چشم مى‏ خورد كه تصريح بدين امر است.

بدين سان، در مى‏ يابيم كه آموزش، بويژه در دوره ابتدايى، بايد با مهربانى و محبت همراه باشد. اين اصلى اساسى و اجتناب ناپذير است.

[نیایش*خادمه یوسف فاطمه(س)*]

2 - تربيت كودك
... وتثقيفه.

اساسى‏ ترين و ضرورى‏ترين حق فرزند و خردسال تربيت اخلاقى و معنوى اوست. تربيت ‏با اهميت‏ترين هدف و بلكه هدف همه تعاليم و معارف اسلامى است.

زندگى انسان مسلمان در پرتو تربيت اسلامى معنا پيدا مى ‏كند و ارج و ارزش انسان به تربيت معنوى و اخلاقى اوست.

وگرنه، به فرموده قرآن، مانند حيوان و بلكه از آن هم پست‏تر خواهد بود. اهميت والاى تربيت، وظيفه والدين را صد چندان مى‏ كند.

آنان كه در حيات تربيتى فرزندان اولين نقش را بر جاى مى ‏نهند، نخستين و اساسى ‏ترين وظيفه را نيز به عهده دارند و ضرورى است‏ يش از هر حق ديگرى بدين حق اساسى كودك توجه كرده، در انجام دادن درست آن از هيچ كوششى دريغ نكنند.

[نیایش*خادمه یوسف فاطمه(س)*]

3 - تعليم و آموزش كودك
... وتعليمه.

از ديگر حقوق مهم فرزند سوادآموزى و فراگيرى دانش است. اهميت ‏سوادآموزى و دانش به توضيح و تاكيد نياز ندارد.

پر واضح است، سعادت هرگونه كه تفسير شود، دانش آموختن اولين و اساسى ‏ترين گام رسيدن به آن است. اگر كسى سعادت را صرفا رفاه مادى و آسايش دنيوى معنا كند، دانش آموختن گام نخست در تحصيل آن است و اگر آن را در قرب الهى و بندگى خداوند جستجو كند كه حق همين است‏ باز هم دانش و معرفت از مطمئن‏ترين راههاى وصول بدان شمرده مى ‏شود.



دانش كليد حل بسيارى از مشكلات و ابزار دستيابى به بسيارى از مصالح و منافع مادى و معنوى است. بر والدين، كه در برابر سعادت فرزندانشان مسؤولند; ضرورى است تا زمينه تحقق اين حق مهم را برايشان فراهم سازند و آنان را از نعمت‏ سواد و دانش بهره‏مند گردانند.

[نیایش*خادمه یوسف فاطمه(س)*]

4 - عفو
... والعفو عنه.

زمينه خطا و اشتباه در اعمال و رفتار كودك بسيار است. آنان در ابتداى مسير رشد هستند، نه رشد بدنى كافى يافته ‏اند و نه عقل و تدبيرشان به حد كمال رسيده است.

بنابراين، امكان هر نوع لغزش و خطا در رفتار و گفتارشان وجود دارد. والدين و بزرگسالان بايد اين واقعيت را بپذيرند كه كودكانشان انسانهاى كوچكى بيش نيستند و انتظار بزرگان از آنان داشتن خطاست.

پس بجاست كه از خطاهاى آنان با كرامت و بزرگوارى درگذرند و پوزش آنان را براحتى بپذيرند.

[نیایش*خادمه یوسف فاطمه(س)*]

5 - خطاپوشى و تغافل
والستر عليه ... والستر على جرائر حداثته فانه سبب للتوبة.

چنانكه بيان شد، در كودكان و نوجوانان، به خاطر عدم رشد كامل عقلانى، زمينه لغزش بسيار است و اشتباه و تقصير در اعمال و رفتارشان دور از انتظار نيست.

واكنش والدين و بزرگترها، در برابر اين لغزشها، دو نوع است‏يكى آنكه خطاهايشان را سريع به آنان گوشزد كنند، و احيانا به تنبيه و سرزنش آنان بپردازند و ديگر آنكه، ضمن داشتن حساسيت و توجه، به روش خطاپوشى و تغافل كه روشى درست و اثربخش است، روى آورند;

چرا كه تغافل از اصول مهم تربيتى است; يعنى والدين خود را به غفلت‏ بزنند و چنان وانمود كنند كه خطاى فرزندشان را نديده ‏اند. چنانچه والدين چنين رفتارى داشته باشند، امكان پشيمانى و بازگشت از خطا بيشتر است;

اما اگر كودكان و نوجوانان در مقابل هر خطا و تقصيرى با سرزنش و تنبيه والدين رو به رو شوند، احساس مجرم بودن كرده، چنان مى ‏انديشند كه ديگر اعتبار و ارزشى نزد والدين و بزرگسالان ندارند.

اين امر باعث مى‏ شود كه در مراحل بعد نيز لغزش و خطا برايشان زشت نباشد و ارتكاب آن امرى عادى شمرده شود. گذشته از اين، سرزنش و تذكرهاى پياپى، بذر لجاجت را در وجود فرزند مى‏ افشاند و زمينه پذيرش اندرز را در او نابود مى‏ كند.

امام زين ‏العابدين(ع) به خاطر اهميت اصل خطاپوشى و تغافل، اين حق را مورد تاكيد قرار داده و دو بار آن را بر زبان رانده است.

آن بزرگوار فايده و سبب خطاپوشى را نيز بيان كرده، مى‏ فرمايد: پوشاندن لغزشهاى دوران كودكى و نوجوانى به بازگشت آنان و پرهيز از خطا و لغزش مى ‏انجامد.

[نیایش*خادمه یوسف فاطمه(س)*]

6 - رفق و ملاطفت‏با كودك
... والرفق له.

روحيه لطيف كودك با اندك تندى و خشم، آزرده مى ‏شود. بنابراين، بزرگسالان، بويژه والدين، بايد از گلهاى زندگى خويش با لطافت و نرمى مراقبت كنند;

با صبر و حوصله در برابر آزارهاى كودكانه آنان عطوفت و ملاطفت نشان دهند و جز در موارد استثنايى نگاه تند و چهره خشمگين بدانان نشان ندهند.

[نیایش*خادمه یوسف فاطمه(س)*]

7 - كودكان فقراى درگاه بزرگسالان
... والمعونة له.

كودكان كانون نيازمندى و فقرند. نيازهايشان فراوان و كمبودهايشان نمايان است. آنان در لحظه لحظه كودكيشان به حمايت و مراقبت والدين و بزرگترها نيازمندند. نيازهاى جسمانى، نيازهاى عاطفى، نيازهاى روانى و ... از آنان مسكينانى راستين ساخته است.

آنها جز در پرتو كمك و حمايت ‏بزرگترها و والدين قادر به رشد و تكامل و حتى ادامه حيات نيستند. بنابراين، بر بزرگسالان است كه مستمندان درگاه خويش را يارى دهند و در رفع نيازمنديهاى آنان بكوشند.

[نیایش*خادمه یوسف فاطمه(س)*]

8 - مدارا با كودك
... والمداراة له.

ضرورت مدارا و تحمل رفتارهاى ناسنجيده كودكان امرى روشن است; چرا كه آنان در طريق رشد و تكاملند، هنوز دركشان كامل نگشته، خوب و بد كارها را براحتى تشخيص نمى ‏دهند، با آداب اجتماعى آشنا نيستند، ارزشها و ضد ارزشها برايشان بى‏ معناست، خواسته‏ ها و انتظاراتشان لباس منطق بر تن نپوشيده است و همچنان در خيالات و پندارهاى كودكانه خويش غوطه‏ ورند.

كنجكاوى و انرژى زيادشان اغلب آنان را به انسانهاى شلوغ و پردردسر مبدل ساخته و اعمال و رفتار ناسنجيده و آزار دهنده را ويژگى طبيعى‏ شان ساخته است.

والدين و بزرگسالان بايد اين موقعيت كودكان را بدرستى درك كرده، با بردبارى بسيار خود را براى تحمل كردار نادرست آنان آماده سازند تا از امتحان بزرگ و سخت دوران كودكى فرزندان سربلند برون آيند.