(...◕✿◕◕✿◕ زن در آينه تاريخ و قرآن ◕✿◕◕✿◕...)

[یاس بهشتی* خادمه باب الحوائج جواد الائمه (ع)*]

زن و فضايل الهي

الف) فضيلت تقوي

يكي از مسائل مورد بحث، اين است كه آيا زنان توانايي كسب فضايل را همچون مردان دارا مي باشند؟ به عبارتي علي رغم اين كه قرآن قواميت مرد بر زن را به اعتبار اينكه مسئوليت اقتصادي و تامين زن را بهعهده دارد و حق ارث مردان دو برابر زن مي باشد(للذكر مثل حظ الاثنين) و يا اين كه جهاد بر مردان را واجب دانسته و از جهتي زنان در برخي از ايام از نماز و روزه معاف مي باشند،آيا از اين جهات به مقام و منزلت زن و توانايي وي در كسب تقوي خدشه‌اي وارد مي شود؟ اين شبهه در زمان پيامبر نيز براي مردان آن زمان پيش آمد. بطوري كه مرداني كه در جهاد شركت كرده بودند اظهار مي كردند كه بر زنان برتري دارند.جلال‌الدين سيوطي در كتاب شان نزول آيات نقل مي كند:

"هنگامي كه آيه (للذكر مثل حظ الاثنين) نازل شد مردان گفتند: اميدواريم كه بر زنان بواسطه كارهاي خوبي كه انجام مي دهيم در آخرت برتري يابيم، همانطوري كه در اين دنيا در ميراث برتري داريم و سهم ما از ماترك دو برابر سهم زنان هستند. و بدين ترتيب زنان نزد پيامبر رفته از او تمناي جهاد كردند و گفتند ما دوست داريم كه ايزد متعالي براي ما هم جهاد مقرر فرمايد تا آن پاداشي كه مردان از جهاد نصيبشان مي شود ما را هم نصيب گردد.(10)

[یاس بهشتی* خادمه باب الحوائج جواد الائمه (ع)*]

بدين ترتيب خداوند اين آيه را نازل كرد:

و لاتتمنوا ما فضل الله به بعضكم علي بعض للرجال نصيب مما اكتسبوا و للنساء نصيب مما اكتسبن...(11)

"آرزو مكنيد به آن چه خداوند بعضي از شمارا به بعضي ديگر افزوني داد. براي مردان بهره‌اي است از آنچه كسب ميكنند و از براي زنان هم ازآنچه كسب ميكنند بهره‌اي است.

و خداوند به اين ترتيب به بسياري ادعاها و شبهات خط بطلان كشيد. اين آيه به وضوح روشن ساخت كه هيچ برتري ذاتي براي مردان نسبت به زنان يا برعكس وجود ندارد. و به‌طور كلي ميتوانند بعضي بر بعضي ديگر فضليت داشته باشند و اين بعضي شامل مردان و زنان ميباشد. به عبارتي انسان‌ها ميتوانند در كسب فضليت‌ها بر يكديگر پيشي گيرند و اين توانايي و پيشي‌گرفتن هم شامل مردان مي‌باشد و هم زنان.مسئله مورد توجه ديگر در آيهِ فوق اين است كه علي رغم اينكه تفاوت در طريقه كسب فضيلت و تلاش در راه خدا، براي زنان و مردان وجود دارد اما اين تفاوت هيچ امتيازي بر يكديگر ايجاد نميكند، و فقط شيوهِ عملكرد آنها با توجه به توانائي‌ها و ويژگي‌هاي خاص‌شان متفاوت است. در آيه بعدي خداوند علت تفاوت‌ها در زن و مرد بودن و در رنگ، نژاد و قبيله را همه و همه راهي براي كسب معرفت و شناسايي قلمداد ميكند، و در واقع اين تفاوتها را دليل و بهانهاي براي تفاخر و برتري بر يكديگر ندانسته، و اعلان ميكند كه برتري به تقوي است و در كسب آن براي انسانها هيچ استثنايي وجود ندارد.

يا ايهاالناس انا خلقناكم من ذكر و انثي و جعلناكم شعوبا و قبائل لتعارفوا ان اكرمكم عندالله اتقيكم ان الله عليم خبير.(12)

اي مردم همانا خلق كرديم شمارا از زن ومرد و قرار داديم شما را شاخههايي و تيرههايي تا معرفت كسب كنيد و شناخته شويد همانا گراميترين شما نزد خدا باتقواترين شماست...

[یاس بهشتی* خادمه باب الحوائج جواد الائمه (ع)*]

ب) فضايل اخلاقي


قرآن به برابري زن و مرد در كسب فضايل اخلاقي قائل است. و ادعا دارد كه زنان پابه پاي مردان قادرند تا به درجات متعالي اخلاص و ايمان و تقوي نائل آيند. آنها در كسب فضليتهاي فردي چون مسلمان بودن، مومن بودن، اطاعت‌پذيري، راستگويي، شكيبايي، خداترس بودن و صدقه دادن، روزه داري، نگهداري نفس،ياد كردن خدا، و نهايتا عصاره همهِ اين فضايل كه تقوي است برابر ميباشند، و زن و مرد را در كنار هم مورد خطاب قرار ميدهد. و هر كدام توانايي دارند تا در اين عرصه تلاش كنند و به تعالي و تكامل برسند.

به اين آيه توجه كنيد:

ان المسلمين و المسلمات و المومنين و المومنات و القانتين و القانتات و الصادقين و الصادقات و الصابرين و الصابرات و الخاشعين و الخاشعات و المتصدقين و المتصدقات و الصائمين و الصائمات و الحافظين فروجهم و الحافظات و الذاكرين الله كثيرا و الذاكرات اعدالله لهم مغفره و اجرا كريما.(13)

خدا براي مردان مسلمان و زنان مسلمان و مردان مومن و زنان مومن و مردان اهل طاعت و زنان اهل طاعت و مردان راستگوي و زنان راستگوي و مردان شكيبا و مردان شكيبا و مردان خداترس و زنان خدا ترس و مردان صدقه دهنده و زنان صدقه دهنده و زنان روزه دار و زنان روزه دار و مردان كه شرمگاه خويش را حفظ مي‌كنند و نيز زنان و مرداني كه خدا را زياد ياد مي‌كنند و نيز زناني كه خدا را زياد ياد ميكنند آمرزش و اجري بزرگ آماده كرده است.

[یاس بهشتی* خادمه باب الحوائج جواد الائمه (ع)*]

ج) فضايل اجتماعي


قرآن در عرصه روابط اجتماعي و حركت در جامعه و همچنين در پذيرش مسئوليتهاي اجتماعي، زن را در كنار مرد قرار ميدهد. در جامعهِ بدوي و خرافي آن زمان كه به زن جز همچون يك شيئي يا كسي كه فقط مسئوليت بچه‌داري دارد نمي‌نگرند، قرآن مسئوليت‌هاي سنگيني چون دوستي و سرپرستي، دعوت به معروف و بازداري از منكر، برپاداري نماز و دادن زكات را طرح م يكند.

در عين اينكه مسئوليت اقتصادي و نفقه زن بر عهده مرد مي‌باشد، اما زن مستقلا مي تواند به دادن زكات اقدام كند. و يا همچون زينب در مسجد به امر به معروف و نهي از منكر بپردازد. آنجا كه به نكوهش و سرزنش اصحاب يزيد و مردمي كه بي تفاوت از كنار عاشورا گذشتند بپردازد و مسئوليت سنگين امام حسين(ع) را در عرصه‌اي ديگر ادامه دهد. و همچنين در اطاعت‌پذيري از خدا و پيغمبر، تفاوتي در زن و مرد قائل نشده و مي فرمايد:

2) المومنون و المومنات بعضهم اولياء بعض يامرون بالمعروف و ينهون عن المنكر و يقيمون الصلوه` ويوتون الزكوه و يطيعون الله ورسوله اولئك سيرحم الله ان الله عزيز حكيم.(14)

مردان مومن و زنان مومنه برخي از ايشان سرپرست و دوست برخي ديگرند، به نيكي فرمان دهند و از زشتي بازدارند، اقامه كننده نماز هستند و زكات ميدهند و اطاعت ميكنند از خدا و پيامبرش آنان را بزودي رحم كند خدا و هرآينه خداست عزتمند و حكيم.

بدين ترتيب است كه برابري در دعوت به معروف و دوري كردن از منكر برابري در برپاداري نماز و دادن زكات و اطاعت از خدا و رسولش را در زن و مرد ميبينيم.

[یاس بهشتی* خادمه باب الحوائج جواد الائمه (ع)*]

جايگاه زن در خانواده

قرآن نكاح و ازدواج را پيماني استوار تعبير كرده و ميفرمايد:

و احذن منكم ميثاقا غليظا.(15)

و آن زنان از شما پيماني استوار گرفته اند.

شيخ محمد شلتوت در اين باره مي گويد:

عقد ازدواج پيش از آنكه به پيمان‌هايي نظير معاملات و معاوضات نزديك باشد، به عبادات نزديك است و اگر به اين توجه كنيم كه در قرآن كريم كلمهِ "ميثاق" همراه با صفت "غليظ" جز در رابطه با امور مهمي كه مابين خدا وبندگانش وجود دارد، ذكر نگرديده(16) و بدين ترتيب است كه خداوند جايگاه رفيعي براي اين رابطه انساني قائل است. قرآن در عرصه زندگي زناشويي، نگاهي نوين به زن دارد، نگاهي سرشار تسكين، عبور از مدار تحقيرآميز و محدود ماديت به معنويت، زن را محل و مامن آرامش مرد قرار مي دهد. زني كه در خانواده و قبيله جايگاهش در حد يك ابزار و يا واسطه براي حل و فصل اختلافاتش تجاوز نمي كرد و مظهر پليدي و فتنه‌ها لقب داشت، قرآن دريچه‌اي ديگر را به روي زن گشود، دريچه‌اي لايتناهي كه بر محور معنويت بنا نهاده شده بود. زن در فضاي قرآن الهه و ملكه تسلاست.و در آن فضاي تاريك و ظالمانه بود كه قرآن نگرشي ديگر را طرح كرد. نقش زن در قرآن تسكين مرد بود، همانطور كه خداوند شب را براي آرامش خلق كرد، زن و مرد نيز محل آرامش يكديگر شدند و قرآن اظهار كرد كه ما بين آنها مودت و رحمت را قرار داديم، رابطه‌اي كه مبناي آن بر امنيت و آسايش و رحمانيت قرار داشت.اينجاست كه خداوند مدار رابطه بين مرد و زن را از ماديت خارج و بر مدار معنويت بنا نهاد. تلقي قرآن از رابطهِ بين دو زوج رابطهاي كه مبناي رشد و تكامل در مسير بيكران و نامحدود خداگونه شدن بود.

به اين آيه توجه كنيد:

[یاس بهشتی* خادمه باب الحوائج جواد الائمه (ع)*]

هوالذي خلقكم من نفس واحده و جعل منها زوجها ليسكن اليها...

اوكسي است كه آفريد شما را يك تن قرار داد از او جفتش تا آرامش گيريد بدو...

"و من آياته ان خلق لكم من انفسكم ازواجا لتسكنوا اليها و جعل بينكم موده و رحمه"(17)

و ازنشانه‌هاي اوست كه برايتان از جنس خودتان همسراني آفريد، تا به آنها آرامش بيابيد و نهاد ميان شما دوستي و رحمت را همانا در اين است آياتي براي گروهي كه انديشه كنند.به عبارتي خداي سبحان فرموده: لتسكنوا اليهايعني تا در جوار او آرامش يابيد و نفرمود ولتمتعوا (بهره جنسي بگيريد) يا لتتلذذوا(تا لذت برند) بنابراين زن وسيله‌اي براي كسب آرامش، دوستي و محبت است. محبت و عشقي كه رابطه‌اي نيرومند و قوي ميان زن و شوهر ايجاد مي نمايد.(18)

قرآن در ديدي ديگر نيز زن و مرد را مسئول ونگهبان حفاظت و پوشيدن عيوب مي داند، مرد را براي زن لباس و زن را براي مرد لباس قلمداد مي كند. رابطه‌اي برابر كه وظيفه اي براي نگهباني و حراست از يكديگر دارند.

لباسي كه زشتيها را مي پوشاند،لباسي كه نقص‌هاي پنهان و آشكار انسان را پنهان‌تر مي كند.لباسي كه مي تواند معرف شخصيت انسان باشد.

"هن لباس لكم و انتم لباس لهن"(19)

و آنها لباس شما هستند و شما لباس آنها

[یاس بهشتی* خادمه باب الحوائج جواد الائمه (ع)*]

علامه فضل الله در تفسير اين آيه مي فرمايد:

تعبير لباس در اين آيه به معناي يكي شدن و يگانگي است. يعني زندگي يك زن، زندگي مرد را مي پوشاند و در مقابل، مرد نيز زندگي او را ميپوشاند. و همين موضوع بالطبع نوعي از پيوند و آميختگي را حاصل مي كند. اين خود از جمله عواملي است كه علاقه ميان آن دو را استوار و پابرجا نگاه مي دارد(20)

قرآن در جاي ديگر از زن به عنوان كشتزار ياد مي كند :

نسائكم حرث لكم فاتوا حرثكم اني شئتم (21)

زنان كشتزارهاي شماهستند، پس هر زماني كه مي خواهيد به كشتزار خود درآييد

علامه طباطبايي در تفسير اين آيه مي فرمايد:

نسبت ميان زنان با جامعه انساني نسبت مزرعه به انسان است. بنابراين همان گونه كه براي باقي ماندن بذرها و به دست آوردن غذا و ديگر لوازم حيات همچنين حفظ آن به مزرعه نيازمنديم. براي بقاء نسل و دوام بشر نيز به وجود زنان نياز است. چرا كه خداي سبحان ريشهِ وجود آدمي و شكل وصورت انساني او را در طبيعت رحم زنان قرار داده است.(22)

[یاس بهشتی* خادمه باب الحوائج جواد الائمه (ع)*]

حيثيت زن و دفاع قرآن

قرآن تاكيدي زياد به حفظ حيثيت و حرمت زن در جامعه و نگهداري آبروي او در خانواده دارد. بطوريكه هر گونه ادعايي مبني بر تهمت و حرمت‌شكني نسبت به زن را مردود اعلام كرده، اين عمل را جرم دانسته و براي آن مجازات قائل ميشود. قرآن اعلام ميكند كه اگر كسي به ناروا به زنان پاكدامن تهمتي را روا بدارد، علاوه بر مجازات بدني، شهادت او را مردود و بي‌ارزش اعلام كرده و لقب فاسق را به او ميدهد. قرآن مكررا از حقوق و منزلت خانوادگي و اجتماعي زن در آيات متعددي دفاع مي كند، در جامعه عرب آن زمان كه زن همواره مغضوب جامعه بود را صاحب شان و منزلت كرد.بطوريكه قرآن براي قسم زن ارزشي برابر قسم مرد قائل شده،و بعلاوه، اين قسم زن است كه مورد پذيرش قرار مي گيرد.چنانچه در قرآن مي فرمايد:

والذين يرمون المحصنات ثم لم ياتوا باربعه شهداء فاجلدوهم ثمانين جلده و لا تقبلوا لهم شهاده ابدا و اولئك هم الفاسقون الاالذين تابوا من بعد ذلك واصلحوا فان الله غفور رحيم والذين يرمون ازواجهم و لم يكن لهم شهداء الا انفسهم فشهاده احدهم اربع شهادات بالله انه لمن الصادقين و الخامسه ان لعنت الله عليه ان كان من الكاذبين و يدروا عنها العذاب ان تشهد اربع شهادات بالله انه لمن الكاذبين والخامسه ان غضب الله عليها ان كان من الصادقين و لولا فضل الله عليكم و رحمته و ان الله تواب حكيم.(23)

آنانكه كه پرتاب كنند به‌سوي زنان پارسا و سپس نيارند چهار تن گواهان پس بزنيدشان هشتاد تازيانه و نپذيريد بر ايشان گواهي هيچ گاه و آنانند نافرمانان مگر آنان كه بازگشتند از اين پس و شايستگي گزيدند كه همانا خداوند آمرزنده و رحيم است. و آنان كه خطاب كنند به سوي زنان خود نسبتي را و نباشدشان گواهاني جز خويشتن پس چهار مرتبه شهادت و قسم به نام خدا را ياد كنند كه البته در اين دعوي او از راستگويان است و بار پنجم قسم ياد كند لعن خدا بر او باد اگر از دروغگويان است. و دور مي كند از زن شكنجه را اگر چنان چه گواهي دهد چهار مرتبه و بگويد سوگند بخدا كه آن مرد است از دروغگويان و پنجمي آنكه خشم خدا بر او باد اگر آن مرد باشد از راستگويان. و اگر نبود فضل خدابرشما و رحمتش و آنكه خداوند است توبه‌پذير.

و بدين ترتيب ميبينيم چنانچه مردي ادعا كرد كه زنش عمل نامشروع انجام داده و گواهي دهد مرد چهار مرتبه و زن نيز بايد چهار گواهي دهد و بدين ترتيب اعتبار و ارزش قسم زن با مرد برابري ميكند و در اين مورد مساوات را قائل ميشود و علاوه براين، قرآن نهايتا قسم زن را پذيرفته و به آن اكتفا ميكند و مسئله را بدين نحو حل و فصل ميكند.با ذكر اين آيه روشن ميشود كه خداوند جانب زن را گرفته و قسم زن بر مرد تسري دارد.

[یاس بهشتی* خادمه باب الحوائج جواد الائمه (ع)*]

پاورقيها:

---

1- بازگشت به قرآن - مهندس مهدي بازرگان - ص 80.
2- نساء -1.
3- بقره - 36.
4- اعراف - 20.
5- اعراف - 23.
6- معارف و مفاهيم قرآن، اروي قصير قليط، ص 220.
7- نساء - 34.
8- نساء - 134.
10- شان نزول آيات، جلالالدين سيوطي، ص 167.
11- نساء -32.
12- حجرات -13.
13- احزاب - 35.
14- توبه - 71.
15- نساء - 21.
16- التفسيرالكاشف، محمد جواد مغنيه`، ج 2 ص 283 به نقل از كتاب معارف مفاهيم قرآن.
17- سورههاي اعراف 189 و الروم - 21.
18- المراه في ظل الاسلام، مريم نورالدين فضل الله - ص 102به نقل از همان منبع.
19- بقره -187.
20- تاملات اسلاميه حول المراه`، سيدمحمد فضلالله، ص 92، به نقل از همان منبع.
21- بقره - 223.
22- تفسير الميزان، علامه طباطبايي ، جلد دوم ،ص 217.
23- سوره نور آيات 4 الي 10.
● منبع: ماه نامه - گلستان قرآن - شماره 154