مراحل روزه‌داری

[یاس بهشتی* خادمه باب الحوائج جواد الائمه (ع)*]

مراحل روزه‌داری

"یا أیها الذین امنوا کتب علیکم الصّیام کما کتب علی الّذین من قبلکم. " در آیه شریفه‌ای که قرائت کردم، مسأله روزه و این که این فریضه الهی بر امّت‌های قبل از امّت اسلام هم قرار داده شده بود، مطرح شده است. از جمله فرایض و واجباتی که بشر در طول ادوار گوناگون به آن نیازمند است، یکی همین روزه گرفتن است؛ همچنان که نماز خواندن و ذکر الهی چنین است. در همه ادوار، در همه احوال، در همه تمدّن‌ها و در همه دوره‌های حیات بشری، در هر حالی که بشر باشد، به خاطر خاصیت بشریِ خود، به بعضی از این اعمال و فرایض نیازمند است که یکی از آن‌ها هم همین روزه است .

روزه که از آن به عنوان تکلیف الهی یاد می‌کنیم، در حقیقت یک تشریف الهی است؛ یک نعمت خداست؛ یک فرصت بسیار ذی‌قیمت برای کسانی است که موفّق می‌شوند روزه بگیرند؛ البته سختی‌هایی هم دارد. همه کارهای مبارک و مفید، از سختی خالی نیست. بشر بدون تحمّل سختی‌ها به جایی نمی‌رسد. این مقدار سختی که در تحمّل روزه‌گیری وجود دارد، در مقابل آنچه از روزه عاید انسان می‌شود، چیزِ کم و سرمایه اندکی است که انسان مصرف می‌کند و سود بسیاری را می‌برد.

سه مرحله برای روزه ذکر کرده‌اند؛ هر سه مرحله هم برای کسانی که اهل آن هستند، مفید است.

یک روایت از امام صادق علیه الصّلاة والسلام است که می‌فرماید: "لیستوی به الغنی و الفقیر "؛ خدای متعال روزه را واجب کرده است تا در این ساعات و روزها، فقیر و غنی با یکدیگر برابر شوند

[یاس بهشتی* خادمه باب الحوائج جواد الائمه (ع)*]

گرسنگی و تشنگی

یک مرحله، همین مرحله عمومی روزه است؛ یعنی پرهیز از خوردن و نوشیدن و سایر محرّمات. اگر تنها محتوای روزه ما همین امساک باشد، این منافع زیادی دارد. هم ما را می‌آزماید و هم به ما می‌آموزد؛ هم درس هست، هم آزمایش برای زندگی است. تمرین و ورزش است؛ یک ورزش بسیار با اهمیت‌تر از ورزش جسمانی در این کار وجود دارد. روایاتی از ائمه علیهم السّلام وارد شده است که به همین مرحله از روزه توجّه دارد.

یک روایت از امام صادق علیه الصّلاة والسلام است که می‌فرماید: "لیستوی به الغنی و الفقیر "؛ خدای متعال روزه را واجب کرده است تا در این ساعات و روزها، فقیر و غنی با یکدیگر برابر شوند. انسانی که تهیدست و فقیر است، نمی‌تواند در طول روز هرچه هوس کرد، بخرد و بخورد و بیاشامد؛ اما آدم‌های غنی، در طول روز، هرچه هوس می‌کنند و هرچه می‌خواهند، برایشان فراهم است. غنی، حال فقیر و گرسنگی فقیر و تهیدستی او را از به دست آوردن چیزهایی که مورد اشتهای اوست، درک نمی‌کند؛ اما در روزی که روزه می‌گیرد، همه یکسانند و با اختیار خودشان، از مشتهیات نفسانی محرومند.

یک روایت دیگر از امام رضا علیه‌السلام نقل شده است که به نکته دیگری اشاره دارد. می‌فرماید: "لکی یعرفوا الم الجوع و العطش و یستدلوا علی فقر الآخرة " در این روایت، به تهیدستی و گرسنگی و تشنگی روز قیامت اشاره می‌شود. در روز قیامت، یکی از ابتلائات انسان، تشنگی و گرسنگی است که در آن حالت، انسان در مقابل مؤاخذه و سؤال و جواب الهی قرار می‌گیرد. انسان باید در گرسنگی و تشنگی روز ماه رمضان، به آن حالت روز قیامت توجّه کند و به آن لحظه بسیار سخت و دشوار متنبّه شود.

[یاس بهشتی* خادمه باب الحوائج جواد الائمه (ع)*]

باز روایت دیگری از امام رضا علیه‌السلام است که به بُعد دیگری از ابعاد روزه در همین مرحله گرسنگی و تشنگی کشیدن توجّه می‌کند. آن، این است که می‌فرماید: "صابراً علی ما اصابه من الجوع و العطش ". قدرت صبر به انسان داده می‌شود که بتواند گرسنگی و تشنگی را تحمّل کند. انسان‌های نازپرورده -کسانی که معنای گرسنگی و تشنگی را نچشیده‌اند و نفهمیده‌اند- قدرت صبر و تحمّل هم ندارند؛ در بسیاری از میدان‌ها، خیلی زود از پا درمی‌آیند و امتحان‌های گوناگون زندگی، آن‌ها را درهم می‌فشرد و له می‌کند. انسانی که گرسنگی و تشنگی را چشیده است، معنای این‌ها را می‌داند و در مقابل دشواری‌هایی که از این راه ممکن است پیش بیاید، قدرت تحمّل دارد. ماه رمضان، این قدرت تحمل و این صبر را به همه می‌دهد.

[یاس بهشتی* خادمه باب الحوائج جواد الائمه (ع)*]

پرهیز از گناه

مرحله دوم روزه، پرهیز از گناه است؛ یعنی نگهداری گوش و چشم و زبان و دل، حتّی -طبق بعضی از روایات- نگهداری بشره انسان، پوست بدن و موی بدن انسان از گناه. از امیرالمؤمنین علیه‌السلام نقل شده است که "الصّیام اجتناب المحارم کما یمتنع الرّجل من الطّعام و الشّراب "؛ همان‌طوری که از غذا و از آشامیدنی و از مشتهیات نفسانی اجتناب می‌کنید، از گناه هم اجتناب کنید. این یک مرحله بالاتر برای روزه است. این فرصت ماه رمضان، فرصت مغتنمی است که انسان تمرین اجتناب از گناه کند

فاطمه زهرا سلام اللَّه علیها نقل شده است که فرمود: "ما یصنع الصائم بصیامه إذا لم‌یصن لسانه و سمعه و بصره و جوارحه "؛ انسان از روزه چه بهره‌ای خواهد برد، اگر زبان و گوش و چشم و جوارح خود را از گناه باز ندارد؟

[یاس بهشتی* خادمه باب الحوائج جواد الائمه (ع)*]

تأثیر دعا بر گناه نکردن انسان

دعا کردن خوب و لازم است اما گناه نکردن، به اراده انسان احتیاج دارد. باید تصمیم بگیریم که گناه نکنیم و وقتی تصمیم گرفتیم ، این کار بسیار آسانی خواهد شد. اجتناب از گناه، چیزی است که مثل یک کوه در چشم انسان جلوه می‌کند؛ اما با تصمیم، مثل یک زمین هموار می‌شود. در ماه رمضان، بهترین فرصت است که همه این را تمرین بکنند.

روایت دیگری از فاطمه زهرا سلام اللَّه علیها نقل شده است که فرمود: "ما یصنع الصائم بصیامه إذا لم‌یصن لسانه و سمعه و بصره و جوارحه "؛ انسان از روزه چه بهره‌ای خواهد برد، اگر زبان و گوش و چشم و جوارح خود را از گناه باز ندارد؟ در یک روایت نقل شده است که زنی به خدمتکار خود اهانت کرد. ظاهراً آن‌ها در همسایگی پیامبر، یا مثلاً در سفری همراه آن حضرت بودند. پیامبر اکرم طعامی در دستشان بود، به او تعارف کردند و فرمودند: از این بخور. آن زن گفت: من روزه‌ام. نقل شده است که پیامبر به او این‌طور فرمودند: "کیف تکونین صائمة و قد سببت جاریتک "؛ چطور تو روزه‌ای؛ در حالی که به خدمتکار خودت دشنام داده‌ای؟ "إنّ الصوم لیس من الطعام و الشّراب "؛ روزه فقط این نیست که از خوراک و نوشیدنی اجتناب کنید. "و إنما جعل اللَّه ذلک حجاباً عن سواهما من الفواحش من الفعل و القول "؛ خدا خواست که انسان روزه‌دار به سراغ گناهان و آلودگی‌ها نرود؛ و از جمله این گناهان، گناهان زبان است؛ بدگویی و اهانت به دیگران است. از جمله این گناهان، گناهان دل است؛ دشمنی و کینه دیگران را در دل پروراندن است. بعضی گناهان به معنای اصطلاح شرعی است؛ بعضی گناهان اخلاقی است؛ مراتب گوناگونی دارد.

[یاس بهشتی* خادمه باب الحوائج جواد الائمه (ع)*]

اجتناب از غفلت

مرحله سوم از روزه‌داری، پرهیز از هر چیزی است که ذهن و ضمیر انسان را از یاد خدا غافل کند. این، آن مرحله بالای روزه‌داری است که در حدیث آن طور که وارد شده است، پیامبر به حضرت پروردگار (جلّت عظمته) عرض می‌کند: "یا ربّ و ما میراث الصّوم "؛ دستاورد روزه چیست؟ ذات اقدس ربوبی فرمود: "الصوم یورث الحکمة و الحکمة تورث المعرفة و المعرفة تورث الیقین فإذا استیقن العبد لایبالی کیف أصبح بعسر أم بیسر "؛ روزه سرچشمه‌های حکمت را در دل می‌جوشاند. وقتی که حکمت بر دل حاکم شد، آن معرفت نورانی و روشن به وجود می‌آید. معرفت که به وجود آمد، همان یقینی به وجود می‌آید که حضرت ابراهیم از خدای متعال آن را می‌خواست و در دعاهای این ماه مرتّب درخواست شده است. وقتی کسی دارای یقین بود، همه دشواری‌های زندگی بر او آسان می‌شود و انسان شکست‌ناپذیر از حوادث می‌گردد.

این انسانی که می‌خواهد در مدّت سال‌های عمر خود، یک راه تعالی و تکامل را بپیماید، در مقابل مشکلات و حوادث زندگی و موانع راه، شکست‌ناپذیر می‌شود. یقین، چنین حالتی به انسان می‌دهد. این‌ها ناشی از روزه است. وقتی که روزه یاد خدا را در دل زنده کرد و فروغ معرفت خدا را در دل به وجود آورد و دل را روشن نمود، این‌ها به دنبالش می‌آید. هر چیزی که انسان را از یاد خدا غافل کند، به روزه برای این مرحله مضرّ است.


گروه دین تبیان
منبع : تلخیصی از بیانات مقام معظم رهبری پیرامون مراحل روزه داری
(خبرگزاری فارس)

[یاس بهشتی* خادمه باب الحوائج جواد الائمه (ع)*]

مراحل روزه‌داری

روزه که از آن به‌عنوان تکلیف الهى یاد مى‌کنیم، در حقیقت یک تشریف الهى است؛ یک نعمت خداست؛ یک فرصت بسیار ذى‌قیمت براى کسانى است که موفّق مى‌شوند روزه بگیرند

«یا أیها الذین امنوا کتب علیکم الصّیام کما کتب على الّذین من قبلکم.» در آیه شریفه‌اى که قرائت کردم، مسأله روزه و این‌که این فریضه الهى بر امّت‌هاى قبل از امّت اسلام هم قرار داده شده بود، مطرح شده است. از جمله فرایض و واجباتى که بشر در طول ادوار گوناگون به آن نیازمند است، یکى همین روزه گرفتن است؛ همچنان که نماز خواندن و Иر الهى چنین است. در همه ادوار، در همه احوال، در همه تمدّن‌ها و در همه دوره‌هاى حیات بشرى، در هر حالى که بشر باشد، به‌خاطر خاصیت بشرىِ خود، به بعضى از این اعمال و فرایض نیازمند است که یکى از آن‌ها هم همین روزه است...

روزه که از آن به‌عنوان تکلیف الهى یاد مى‌کنیم، در حقیقت یک تشریف الهى است؛ یک نعمت خداست؛ یک فرصت بسیار ذى‌قیمت براى کسانى است که موفّق مى‌شوند روزه بگیرند؛ البته سختی‌هایى هم دارد.

همه کارهاى مبارک و مفید، از سختى خالى نیست. بشر بدون تحمّل سختی‌ها به جایى نمى‌رسد. این مقدار سختى که در تحمّل روزه‌گیرى وجود دارد، در مقابل آنچه که از روزه عاید انسان مى‌شود، چیزِ کم و سرمایه اندکى است که انسان مصرف مى‌کند و سود بسیارى را مى‌برد. سه مرحله براى روزه Иر کرده‌اند؛ هر سه مرحله هم براى کسانى‌که اهل آن هستند، مفید است.

[یاس بهشتی* خادمه باب الحوائج جواد الائمه (ع)*]

* گرسنگی و تشنگی


یک مرحله، همین مرحله عمومى روزه است؛ یعنى پرهیز از خوردن و نوشیدن و سایر محرّمات. اگر تنها محتواى روزه ما همین امساک باشد، این منافع زیادى دارد. هم ما را مى‌آزماید و هم به ما مى‌آموزد؛ هم درس هست، هم آزمایش براى زندگى است. تمرین و ورزش است؛ یک ورزش بسیار با اهمیت‌تر از ورزش جسمانى در این کار وجود دارد. روایاتى از ائمه علیهم‌السّلام وارد شده است که به همین مرحله از روزه توجّه دارد. یک روایت از امام صادق علیه‌الصّلاةوالسّلام است که مى‌فرماید: «لیستوى به الغنى و الفقیر»؛ خداى متعال روزه را واجب کرده است تا در این ساعات و روزها، فقیر و غنى با یکدیگر برابر شوند. انسانى که تهیدست و فقیر است، نمى‌تواند در طول روز هэه هوس کرد، بخرد و بخورد و بیاشامد؛ اما آدم‌هاى غنى، در طول روز، هэه که هوس مى‌کنند و هэه که مى‌خواهند، برایشان فراهم است. غنى، حال فقیر و گرسنگى فقیر و تهیدستى او را از به‌دست آوردن چیزهایى که مورد اشتهاى اوست، درک نمى‌کند؛ اما در روزى که روزه مى‌گیرد، همه یکسانند و با اختیار خودشان، از مشتهیات نفسانى محرومند.

[یاس بهشتی* خادمه باب الحوائج جواد الائمه (ع)*]

یک روایت دیگر از امام رضا علیه‌السّلام نقل شده است که به نکته دیگرى اشاره دارد. مى‌فرماید: «لکى یعرفوا الم الجوع و العطش و یستدلوا على فقر الآخره» در این روایت، به تهیدستى و گرسنگى و تشنگى روز قیامت اشاره مى‌شود. در روز قیامت، یکى از ابتلائات انسان، تشنگى و گرسنگى است که در آن حالت، انسان در مقابل مؤاخذه و سؤال و جواب الهى قرار مى‌گیرد. انسان باید در گرسنگى و تشنگى روز ماه رمضان، به آن حالت روز قیامت توجّه کند و به آن لحظه بسیار سخت و دشوار متنبّه شود.


باز روایت دیگرى از امام رضا علیه‌السّلام است که به بُعد دیگرى از ابعاد روزه در همین مرحله گرسنگى و تشنگى کشیدن توجّه مى‌کند. آن، این است که مى‌فرماید: «صابراً على ما اصابه من الجوع و العطش». قدرت صبر به انسان داده مى‌شود که بتواند گرسنگى و تشنگى را تحمّل کند. انسان‌هاى نازپرورده -کسانى‌که معناى گرسنگى و تشنگى را نچشیده‌اند و نفهمیده‌اند- قدرت صبر و تحمّل هم ندارند؛ در بسیارى از میدان‌ها، خیلى زود از پا درمى‌آیند و امتحان‌هاى گوناگون زندگى، آن‌ها را درهم مى‌فشرد و له مى‌کند. انسانى که گرسنگى و تشنگى را چشیده است، معناى این‌ها را مى‌داند و در مقابل دشواری‌هایى که از این راه ممکن است پیش بیاید، قدرت تحمّل دارد. ماه رمضان، این قدرت تحمل و این صبر را به همه مى‌دهد. یک روایت دیگر هم در همین زمینه عرض مى‌کنم که آن هم از امام رضا علیه‌الصّلاةوالسّلام است؛

[یاس بهشتی* خادمه باب الحوائج جواد الائمه (ع)*]

گэه شاید این یکى، دو مورد، فقره‌هاى یک حدیث باشد. «و رائضا لهم على اداء ما کلّفهم»؛ یعنى تحمّل گرسنگى و تشنگى و اجتناب از مشتهیات نفسانى در روز ماه رمضان، یک نوع ریاضت است که انسان را بر اداء تکالیف گوناگون زندگى قادر مى‌سازد. البته منظور، ریاضت‌هاى شرعى و ریاضت‌هاى الهى و ریاضت‌هاى اختیارى است. یکى از چیزهایى که انسان را قدرتمند مى‌کند و بر پیمودن راه‌هاى دشوار زندگى توانا مى‌سازد، ریاضت کشیدن است که خیلی‌ها به آن پناه مى‌برند. این یک ریاضت شرعى است. بنابراین، در همین چند حدیثى که خوانده شد، مى‌بینید که

همین مرحله از روزه -یعنى مرحله تحمّل گرسنگى و تشنگى- در اغنیا احساس همسانى با فقرا ایجاد مى‌کند

احساس گرسنگى روز قیامت را به انسان منتقل مى‌کند؛ صبر و تحمّل در مقابل شدائد را به انسان مى‌بخشد؛ صبر بر اداء تکلیف را به‌عنوان یک ریاضت الهى به انسان اهداء مى‌کند؛ یعنى این‌همه فواید در همین مرحله است. علاوه بر خالى بودن شکم از غذا و اجتناب از کارهایى که در حال عادى براى انسان مباح است، نورانیت و صفا و لطافتى هم به انسان مى‌دهد که بسیار مغتنم است.