ب) دعوت به خرد ورزی در روایات
اهمیت و ارزشمندی عقل در روایات همین بس که او را به عنوان حجت وپیامبر باطنی وهمتای حجت وپیامبر ظاهری قرار می دهد که می بایست باهمین حجت باطنی، حجت ظاهری را پیدا کرد وآن را تأیید وبه آن ایمان آورد. ورسالت حجت ظاهری نیز این است که حقایق را به حجت باطنی برساند تا انسان با فهم آن حقایق به کمال وسعادت که شایسته اوست برسد.
امام صادق (ع) می فرماید: حُجَّةُ اللَّهِ عَلَى الْعِبَادِ النَّبِیُّ وَ الْحُجَّةُ فِیمَا بَیْنَ الْعِبَادِ وَ بَیْنَ اللَّهِ الْعَقْل (49) یعنی: حجت خدا بر بندگان، پیامبر است وحجت درونی خداوند، عقل است.
در حدیث دیگر آمده است:« َّ أَلَا وَ مَثَلُ الْعَقْلِ فِی الْقَلْبِ کَمَثَلِ السِّرَاجِ فِی وَسَطِ الْبَیْت»(50) یعنی: عقل در وجود آدمی مانند چراغ است درخانه.
حضرت امام على(ع) فرمود: عقل دو گونه است: عقل ذاتى و عقل تجربى و هر دو به انسان بهره مى رسانند. کسى که در گرو عقل باشد، صاحب عقل و دین است و هر که فاقد آن باشد، سرمایه اش گناه است. دوست هر کسى عقل او است و دشمنش نادانى او. عاقل کسى نیست که خوبى را از بدى تمیز دهد، عاقل کسى است که بین دو بدى تمیز دهد کدام بهتر است. هم نشینى با عاقلان، مایه شرف است. عاقلِ کامل بر سرشت بد پیروز است. بر عاقل لازم است کارهاى زشت خود را در دین و نظر و اخلاق و ادب مورد توجه قرار دهد، بدى ها را بشناسد یا به دل بسپارد و یا در دفترى بنویسد و در از بین بردن آن بکوشد.(51)
اصبغ بن نباته از امام على(ع) نقل کرده که فرمود: جبرئیل بر آدم(ع) فرود آمد، گفت: اى آدم، من مأمورم تو را مخیر سازم به این که یکى از این سه چیز را انتخاب کنى و دو تاى دیگر را رها سازى. گفت: کدام سه چیز؟ گفت: عقل و حیا و دین. آدم گفت: عقل را برگزیدم. جبرئیل به حیا و دین گفت: بروید و او را رها کنید. گفتند: ما مأموریم هرجا که عقل است با آن باشیم. جبرئیل گفت: باشید و عروج کرد.(52)
عمق ومحتوای آموزه های اسلامی در احادیث وروایات ائمه معصومین به گونه ای است که بجز با عقل وتعقل، علم بشر توانایی فهم آنان را ندارد. تقدم کتاب عقل وجهل در اصول کافی، بر احادیث واخبار علم وحتی احادیث واخبار توحید وبراحادیث وروایات معرفت وشناخت، گویا به همین معنی است که از نظر محدثان اسلامی، علم وآگاهی، بدون عقل وتعقل چاره ساز وراهگشاه نیست. بلکه تنها راه رسیدن به توحید، شناخت ومعرفت عقل وتعقل است.
نقل قول
