نتایج عملی این اصل
1ــ توجه به کنترل و مراقبت ممتد از انسان، موجب دقت در وضع خود و جلوگیری از اعمال ضد اجتماعی می گردد. در صورتی که فرد به این موضوع کم توجه بوده و اقدام به اعمال ضد اجتماعی نماید، می توان در ضمن روان درمانی فردی و یا گروهی او را به این اصل آگاه نمود، و از ادامه اعمال ضد اجتماعی جلوگیری کرد. وقتی این آموزش با توجه دادن فرد به نتیجه فوری اعمالش با انجام مجازاتهای اسلامی و با انجام این مجازات ها در جامعه و اعلام و علنی نمودن آنها همراه باشد، می توان امیدوار بود که اعمال ضد اجتماعی در جامعه ریشه کن و یا به حداقل برسند.
2ــ تلقی اعمال انسان و کارهایی که در مدارهای مختلف اجتماعی (مدار روابط خانوادگی، دوستانه، علمی و شغلی) انجام می دهد، به عنوان آزمایش، می تواند فرد را ضمن کنترل اعمال خود، به فعالیتهای مفید بیشتری وادار نماید و در نتیجه جامعه، میدانی برای مسابقه در اعمال خیر و مفید خواهد گردید.
در صورتی که فرد در این مورد دچار رکود گردیده باشد، می توان او را در ضمن روان درمانی به فعالیت و کوشش واداشت.
3ــ حوادث، بلایا و مصیبتهای مختلف را می توان توجیه نمود و فرد را به این واقعیت آگاه کرد، که این حوادث تنها با اراده خداوند به وقوع پیوسته اند و در صورت صبر و شکیبایی، پاداش غیرقابل تصور دریافت خواهد نمود و وسیله ای برای از بین بردن نتیجه گناهان او خواهد بود.
4ــ توجه به اراده خداوند و این واقعیت که نقشه های انسان، صد در صد پیاده نخواهند شد، در صورت مواجه شدن با شکست، موجب آرامش خاطر و جلوگیری از حالت اضطراب و افسردگی و حالات تهاجمی و انتقامی و خودکشی خواهد گردید. در صورتی که فرد به این واقعیت توجه ندارد و واکنشهای مرضی نشان می دهد می توان از طریق آگاهانیدن او به این اصل، مانع ادامه واکنشهای افراطی او گردید.
5ــ از طریق ایجاد توکل و پذیرش وکالت و سرپرستی خداوند در امور، می توان فرد را نسبت به داشتن حامی و پشتیبان قوی و محکم توجه داد. با داشتن چنین برداشتی حتی در صورت کشته شدن در راه انجام وظیفه الهی، هیچ گاه شکستی نخواهد داشت (11) و عدم موفقیت ظاهری می تواند وسیله ای برای خیر و پیشرفتهای دیگر او باشد.(12) البته باید توجه داشت که این برداشت در صورتی صحیح است که فرد در مسیر رشد، حرکت و به مقتضای آن، عمل می نماید، و نباید به صورت سرپوشی برای پوشانیدن اعمال و سهل انگاری او مورد استفاده قرار گیرد.
پی نوشت ها :
1- ماشاء الله لا قوه الا بالله، هر چه خدا بخواهد میشود و نیرویی جز با اتکای به خداوند نیست سورة کهف (18) آیة 39.
- ان القوه لله جمیعاً، یقینا کلیه قدرتها از آن خداست. سورة بقره (2) آیة 165.
2- لا حول و لا قوه الا بالله العلی العظیم (اصل قطعی پذیرفته شده در اسلام).
- الحمدلله رب العالمین. سپاس خدای را که پرورش دهنده جهانیان است. سورة فاتحه (1) آیة 1.
- قل اعوذ برب الناس، سورة ناس (114) آیة 1.
3- ما اصاب من مصیبه الا باذن الله و من یؤمن بالله یهد قلبه و الله بکل شیءٍ علیم. هیچ مصیبتی جز با اجازه خداوند به کسی نرسد و هر کسی که به خدا ایمان آورد، خداوند او را هدایت مینماید و او به همه اشیاء دانا است. سورة تغابن (64) آیة 11.
- و نبلوکم بالشر و الخیر فتنه. ما شما را به وسیله رویدادهای بد و خوب میآزماییم، سورة انبیاء (21) آیة 35.
- انما اموالکم و اولادکم فتنه. قطعا اموال و فرزندان شما وسیلة آزمایش هستند. سورة تغابن (64) آیة 15.
- تبارک الذین بیده الملک و هو علی کل شیءٍ قدیر، الذی خلق الموت و الحیوه لیبولکم ایکم احسن عملا و هو العزیر الغفور: بزرگوار است خدایی که به دست اوست حکومت و او بر هر چیزی تواناست. آن که مرگ و زندگی را آفرید تا شما را بیازماید که کدام یک اعمال بهتری انجام میدهید. سورة انعام (6) آیة 1-2.
4- انما اموالکم و اولادکم فتنه. قطعا اموال و فرزندان شما وسیلة آزمایش هستند. سورة تغابن (64) آیة 15.
- تبارک الذی بیده الملک و هو علی کل شیءٍ قدیر، الذی خلق الموت و الحیوه لیبولکم ایکم احسن عملا و هو العزیر الغفور: بزرگوار است خدایی که به دست اوست حکومت و او بر هر چیزی تواناست. آن که مرگ و زندگی را آفرید تا شما را بیازماید که کدام یک اعمال بهتری انجام میدهید. سورة انعام (6) آیة 1-2.
5- فاخذناهم بالبأساء و الضراء لعلهم یتضرعون. ما آنها را در سختی و آفت در مال و جان قرار دادیم شاید تضرع و زاری نمایند و توبه و انابه نموده رستگار شوند. سورة انعام (6) آیة 42.
6- و لنبلونکم بشیء من الخوف و الجوع و نقص من الاموال و الانفس و الثمرات و بشر الصابرین، الذین اذا اصابتهم مصیبه قالوا انالله و انا الیه راجعون. اولئک علهیم صلوات من ربهم و اولئک هم المهتدون. و البته شما را به وسیله نوعی از پیشآمدها مانند ترس و گرسنگی و کم شدن مال و از بین رفتن نفوس و کم شدن خوراکیها و میوهجات آزمایش مینماییم و به صبرکنندگان بشارت ده آنها که هر گاه مصیبتی به آنها رسد گویند ما ملک خداییم و در حال برگشت به سوی او میباشیم. از جانب خداوند بر این گروه درود و رحمت خواهد بود و آنها هدایت یافتهاند. سورة بقره (2) آیة 156-157.
- انما یوفی الصابرون اجرهم بغیر حساب. به طور قطع صبرکنندگان پاداش خود را به طور کامل و بدون حساب دریافت میدارند. امام صادق (ع) از پیامبر (ص) نقل مینماید که در روز قیامت که نامه اعمال بندگان گشوده میگردند و میزان سنجش اعمال گسترده میگردد، جز اهل بلا، هر کس را برابر عملش جزا دهند. برای این گروه که در دنیا به بلایی مبتلا بودند و صبر نمودند نه نامه اعمالشان را بگشایند و نه حساب رسند بلکه اجرشان بیحساب داده شود. در این مورد امام صادق (ع) آیه فوق را به عنوان شاهد مطرح فرمود. حاج شیخ محمود یاسری- خلاصه التفاسیر قرآن، سورة زمر (39) آیة 10.
- و هو معکم اینما کنتم و الله بما تعملون بصیر. در هر کجا که باشید او با شما است و خداوند به آنچه که میکنید بینا است. سورة حدید (57) آیة 4.
- الم تر ان الله یعلم ما فی السموات و ما فی الارض، ما یکون من نجوی ثلثه الا هو رابعهم و لا خمسه الا هو سادسهم و لا ادنی من ذلک و لا اکثر الا هو معهم این ما کانوا ثم ینبئهم بما عملوا یوم القیمه ان الله بکل شیءٍ علیم. آیا نمیدانی که خدا میداند آنچه در آسمانها و زمین است در هر راز گفتن اگر سه نفر باشند، چهارمی خدا و اگر پنج نفر باشند، ششمی خدا است و در هر بیش و کمی از آن هر جا باشند، خدا با آنها میباشد و روز قیامت بر آنچه کردهاند، آنها را آگاه خواهد ساخت و البته خداوند به همه چیز دانا است. سورة مجادله (58) آیة 7.
- و لقد خلقنا الانسان و نعلم ما توسوس به نفسه و نحن اقرب الیه من حبل الورید. ما انسان را آفریدیم و آنچه را که نفس وی وسوسه مینماید میدانیم به او از رگ گردن نزدیکتر میباشیم. سورة ق (50) آیة 16.
- و کل صغیر و کبیر مستطر. و هر گناه کوچک و بزرگی که از کسی صادر گردید در نامه اعمالش نوشته شده است. سورة قمر (54) آیة 53.
- و وضع الکتاب فتری المجرمین مشفقین مما فیه و یقولون یا ویلتنا ما لهذا الکتاب لا یغادر صغیره و لا کبیره الا احصیها و وجدوا ما عملوا حاضرا و لایظلم ربک احدا. و نامه اعمال در دسترس مردم خواهد بود و مجرمین را از آنچه در آن است ترسان خواهی یافت. میگویند وای بر ما، این چه کتابی است که هیچ گناه کوچک و بزرگی را فروگزار نکرده و همه را به شمار آورده است و آنچه را که انجام دادهاند حاضر یابند و خداوند به کسی ظلم نمیکند. سورة کهف (18) آیة 49.
7- اعبدالله کانک تراه و ان کنت لا تراه فانه یریک. خداوند را چنان عبادت کن که گویی او را میبینی زیرا اگر تو او را نبینی او تو را میبیند. علی (ع).
8- قل لن یصیبنا الا ما کتب الله لنا هو مولینا و علی الله فلیتوکل المؤمنون. بگو هرگز (رویدادی) به ما نخواهد رسید مگر آنچه را که خداوند برای ما نوشته است او است ناصر و یاور ما و مؤمنان باید بر خداوند توکل نمایند. سورة توبه (9) آیة 51.
9- تذل الامور للمقادیر، حتی یکون الحتف. فی التدبیر کارها رام و پیرو احکام قضا و قدر است. به طوری که گاهی تباهی در تدبیر و پایانبینی است (چون انسان به مصالح و مفاسد و اسرار قضا و قدر آگاه نیست نبایستی به تدبیر و اندیشه خود دلبستگی داشته باشد چه بسا اندیشه سبب تباهی گردد). نهج البلاغه، فیض الاسلام، ج 6، ص 1034.
- و لاتقولن لشیء انی فاعل ذلک غدا الا ان یشاء الله. و در مورد هر کار هیچ گاه مگو که این کار را فردا خواهم کرد مگر آنکه بگویی انشاء الله (اگر خدا بخواهد) سورة کهف (18) آیة 23.
10- فاذا عزمت فتوکل علی الله ان الله یحب المتوکلین. و هر گاه در کاری تصمیم گرفتی به خدا توکل نما، زیرا خداوند توکلکنندگان را دوست دارد. سورة آل عمران (3) آیة 159.
- و توکل علی الله و کفی بالله وکیلا. و بر خداوند توکل نما و بس است خدا در کفایت مهمات، سورة احزاب (33) آیة 3.
11- قل هل تربصون بنا الا احدی الحسنیین. بگو آیا منتظرید برای ما جز یکی از دو خوبی را (چه در صورتی که بکشیم و یا کشته شویم هر دو برای ما خیر است. در صورت کشته شدن بهشت موعود و در صورت کشتن ثواب آخرت و غنیمت دنیا). سورة توبه (9) آیة 52.
12- عجبا للمؤمن لایقضی الله علیه قضاء الا کان خیرا له سره اوسائه. ان ابتلاه کان کفاره لذنبه. ان اعطاه و اکرمه قد حباه. پیامبر (ص) فرمود شگفتا خداوند بر مؤمن هیچ قضایی را اجرا ننماید، اعم از آنکه شادش نماید و یا غمیگن نماید، مگر آن که خیر او در آن است. اگر بلایش دهد کفاره گناهش باشد و اگر او را عطا نماید و گرامیش دارد به او بخشش کرده است. ابی محمد الحسن بن علی بن الحسین بن شعبه الحرافی، تحف العقول، ترجمه، غفاری، چاپ اسلامیه، 1400 هجری قمری، ص 47.
منبع :حسینی، ابوالقاسم، (1378)، اصول بهداشت روانی: بررسی مقدماتی اصول بهداشت روانی، روان درمانی و برنامه ریزی در مکتب اسلام، مشهد: انتشارات آستان قدس رضوی، شرکت به نشر