رویکردهای نظری و تاریخی به عزاداری امام حسین(ع)

[مولاتی یا فاطمه الزهرا(س)]

3. عزاداری امام حسین (علیه السلام) در روایات شیعی



در روایات شیعی و از زنان اهل بیت(علیهم السلام)، سخنان فراوانی نقل شده که بر توصیه ایشان بر گریستن و عزاداری بر امام حسین(علیه السلام) دلالت دارد.

نیز روایات بی شماری، با مضمون گریستن چهارده معصوم(علیهم السلام) بر آن حضرت، حتی پیش از شهادت ایشان وارد شده که در اینجا، به برخی از آنها اشاره می کنیم.


حضرت رسول(صلی الله علیه و آله و سلم) در مکان های متعددی بر فرزندش حسین(علیه السلام) گریسته است. در روز ولادت حسین(علیه السلام)، آن حضرت در گوش راست او اذان و در گوش چپش اقامه خواند و سپس فرزندش را در دامنش نهاد و گریست.( 7)

[مولاتی یا فاطمه الزهرا(س)]

در روایت دیگری است که « امام حسین(علیه السلام) در هنگامی که رسول خدا (صلی الله علیه و آله و سلم) در حالت وحی بود، بر ایشان وارد و بر پشت پیامبراکرم(صلی الله علیه و آله و سلم) سوار شد و مشغول بازی گردید.

در این حال جبرئیل عرضه داشت:

امت پس از تو دچار فتنه می شوند و این فرزندت کشته می شود. پس دست برد و مقداری خاک برگرفت و گفت در این زمین که نام آن «طف» است.

پس از رفتن جبرئیل، پیامبر در حالی که آن خاک را در دست داشت، گریه می کرد به سوی اصحابش رفت. آنان پرسیدند:

ای رسول خدا برای چه گریانی؟ فرمود:

جبرئیل خبر داد که پس از من فرزندم حسین، در زمینی به نام « طف» کشته می شود».(8)

[مولاتی یا فاطمه الزهرا(س)]

از این دست روایات در خصوص پیامبراکرم در مورد گریستن بر امام حسین(علیه السلام) فراوان یافت می شود.(9)


گریستن امام علی (علیه السلام) هنگام عبور از کربلا در جریان جنگ صفین نیز به صورت متواتر نقل شده است.( 10)


از امام صادق(علیه السلام) روایت شده است که حضرت زهرا(سلام الله علیها) بر مصیبت فرزندش حسین(علیه السلام) می گریست.( 11)

درباره گریستن، عزاداری و مجلس به پا داشتن امام صادق (علیه السلام)( 12)


و امام کاظم(علیه السلام)( 13) نیز اخبار و گزارش در دست است. این همه روایات، بیانگر حزن و اندوه امامان در مصیبت حسین(علیه السلام) است.

[مولاتی یا فاطمه الزهرا(س)]

پس از آنجا که گفتار، کردار و تایید عمل دیگران از سوی آن بزرگواران حجت است، تمسک به شیوه رفتار آنها لازم خواهد بود.


البته به جز این روایات، در روایات بسیار دیگری، به گریستن و برپایی مجلس عزاداری امام حسین(علیه السلام) امر شده و ثواب آن بیان گردیده است.


امام صادق(علیه السلام) ابو عماره را، به خواندن شعری در رثای امام حسین(علیه السلام) (14)امر کردند. نیز امر آن حضرت به جعفربن عفان و سخن آن حضرت در این باره که هر که در مرثیه حسین(علیه السلام) بگرید و بگریاند، خداوند او را بیامرزد و بهشت را بر او واجب گرداند،(15)

در زمره این احادیث قرار می گیرد. کلام امام رضا(علیه السلام) هم که فرمود:

«پس به مثل حسین باید بگریند گریه کنندگان، همانا گریه بر آن حضرت، گناهان بزرگ را فرو ریزد».(16)

[مولاتی یا فاطمه الزهرا(س)]

و نیز سخن ایشان که «هر که مصیبت ما را به یاد آورد و پس از ما بگرید یا بگریاند، هنگامی که همه چشم ها گریان می شوند، او نخواهد گریست و هر که بنشیند در مجلسی که در آن امر ما احیا می شود، قلب و دل او هنگامی که همه دلها می میرند، نخواهد مرد».(17)


از همین دست روایات است. به هر حال، روایات بر پاداشتن مجالس و گروه و نوحه بر حسین(علیه السلام) بسیار است که در این مجال، فرصت ذکر همه آنها نیست.( 18)

[مولاتی یا فاطمه الزهرا(س)]

4. عزاداری در نگاه اهل سنت عزاداری در نگاه اهل سنت، از دو منظر قابل تبیین است:

الف - روایات متعدد اهل سنت در خصوص عزاداری در سیره پیامبراکرم(صلی الله علیه و آله و سلم) و گریستن آن حضرت بر امام حسین(علیه السلام) و مسائلی این چنینی درباره آن حضرت؛


ب – دیدگاه های مختلف عالمان سنی مذهب.


از نگاه اول، روایات بسیاری از اهل سنت وجود دارد که پیامبراکرم(صلی الله علیه و آله و سلم) و صحابه در سوگ عزیزانشان می گریسته اند و عزاداری می کرده اند ؛
همانند گریستن پیامبراکرم(صلی الله علیه و آله و سلم) بر اهل بیتش،(19)
نیز گریه ایشان بر حمزه،(20)
جعفر بن ابی طالب، زید بن حارثه،(21)
ابراهیم و فرزندشان(22)
و عثمان بن مظعون،

نیز باید به مرثیه های اصحاب پیامبراکرم(صلی الله علیه و آله و سلم) در سوگ حمزه اشاره کرد. پس از شهادت حمزه کسانی چون صفیه، خواهرش، کعب مالک و حسان بن ثابت(23)او را رثا گفته اند.

[مولاتی یا فاطمه الزهرا(س)]

البته در دیگر سو، روایاتی در مذمب شیون و گریه بر مردگان(24)در احادیث اهل سنت وجود دارد که بیشتر آنها به خلیفه دوم باز می گردد.

در توضیح این احادیث چند نکته حایز اهمیت است:


اول - هم چنان که ابن عباس از قول عایشه نقل می کند - در صورت درستی این نوع احادیث از پیامبراکرم(صلی الله علیه و آله و سلم) - آن حضرت، این گفتار را از اساس درباره زیاد شدن عذاب کافران با گریه بستگانشان فرموده است.( 25)


دوم - در سیره خلیفه دوم به موارد متضاد و معارض با این گونه روایت بر می خوریم که وی اشک ریختن و گریه کردن و سوگواری را بدون کارهای زاید اجازه می داده است؛ همانند اجازه او بر گریستن زنان بر مرگ خالد بن ولید،(26) و گریه او در مرگ نعمان. (27)


سوم - اصولا این روایات از نظر سند قابل تامل اند.


از نگاه دوم، یعنی از نظر عالمان اهل سنت و فتاوای فقهی، آنان نیز، تحریم مطلق عزاداری جایی ندارد. نیز آنچه مکروه قلمداد شده، شیون، زاری، فریاد زدن است. ولی گریستن جایز دانسته شده است.( 28)


در مجموع، عالمان اهل سنت، گریه بدون فریاد زدن را مباح دانسته اند، ولی در خصوص گریه با صدا، دو دیدگاه وجود دارد. مالکیان و حنفیان، گریه با فریاد را حرام می دانند، ولی شافعیان و حنبلی ها آن را روا دانسته اند.( 29)

[مولاتی یا فاطمه الزهرا(س)]

پی نوشت :
1. سید محسن امین عاملی، اقناع اللائم علی اقامه الماتم، تحقیق، محمد البدری، قم، مؤسسه معارف اسلامی، چ 1، 1418هـ.ق.م،ص .53
2. مجله آیین اسلام، شمارههای 336 ـ 360 (34-1333 ش) به نقل از برگهایی از تاریخ، حوزه علمیه قم، رسول جعفریان، تهران، مرکز اسناد انقلاب اسلامی، چ 1، ص 1381، ص 61-.62
3. مسند احمد بن حنبل، بیروت - لبنان، دارالفکر، بی تا، ج 1، ص .335
4. همان، ص .333
5. سنن نسائی، شرح جلال الدین سیوطی، بیروت - لبنان، دارالمعرفه، چ 3، 1414 ق، ج 3، ص .318
6. همان.
7. علامه مجلسی، بحار الانوار، بیروت - لبنان، دار احیاء التراث العربی، چ 3، 14، 3، ج 43، ص .239
8. محمد بن حسن طوسی، امالی طوسی، قم، مکتبه الداوری، ج ،1 ص 321، .324
9. امالی صدوق، شیخ صدوق، بیروت- لبنان، اعلمی، ص .116
10. وقعه الصفین، نصر بن مزاحم منقری، تحقیق عبد السلام هارون، بیروت، مؤسسه العربیه الحدیثه، چ 2، بی تا، ص .140
11. کامل الزیارات، ابن قولویه، نجف، مطبعه الحیدریه، ص .82
12. امالی صدوق، ص .118
13. همان، ص .111
14. همان، مجلس 29، ص .205
15. اختیار معرفه الرجال، کشی، تصحیح میرداماد، تحقیق، سید مهدی رجایی، قم مؤسسه آل البیت(علیهم السلام)، 1403 ق، ج 2، ص .574
16. امالی صدوق، مجلس 27، ص .128
17. همان، ص 269 - .268
18. برای مطالعه بیشتر رجوع کنید به اقناع اللائم علی اقامه الماتم، سید محسن امین، ص 183، .199
19. الصواعق المحرقه، احمد بن حجر هیتمی، تصحیح عبدالوهاب عبد اللطیف، قاهره - مصر، مکتبه القاهره، بی تا، ص .239
20. السیره الحلبیه، علی بن برهان الدین حلبی، بیروت - لبنان، بی تا، ج 1، ص .534
21. صحیح بخاری، به حاشیه سندی، بیروت ـ لبنان، دارالکتب العلمیه، چ اول، 1412 ق، ج 2، ص .393
22. سنن ابن ماجه، ج 1، ص .506
23. سیرت رسول الله(صلی الله علیه و آله و سلم)، اسحاق بن محمد همدانی، تصحیح اصغر مهدوی، تهران، خواندنی، 1361ش، ج 2، ص 673 و ص 700 - 702 و 693 -.700
24. صحیح بخاری، کتاب الخبائز، ج 2، ص 442؛ کنز العمال، حسام الدین متقی هندی، تصحیح صفوه السقاء، بیروت - لبنان، موسسه الرساله، چ 1، 1409ق، ج 15، ص 731 ـ .733
25. مسند احمد، ج 1، ص .42
26. اسد الغابه فی معرفه الصحابه، عزالدین ابن اثیر، تحقیق: علی محمد معوض، عادل احمد عبدالموجود، بیروت - لبنان، دارالکتب العلمیه، چ1، 1415 ق، ج 2، ص .143
27. کنزل العمال، ج 14، ص .727
28. الفتاوی الهندیه فی مذهب الامام ابی حنیفه ؛ شیخ نظام و گروهی از فقهای حنفی هند، با حاشیه فتاوای قاضی خان، بیروت - لبنان، دارالفکر، چ 2، 1411 ق، ج 1، ص .162
29. الفقه علی المذاهب الاربعه، عبد الرحمان جزیری، بیروت ـ لبنان، دارالفکر، چ 1، 1417ق، ج 1، ص .502

منبع:عطش (وبلاک تخصصی ماه محرم و صفر)