* آنچه از توافقنامه ژنو باید بدانیم: ایران در مذاکرات چه داده و چه گرفته است؟

[شهاب منتظر]

آنچه از توافقنامه ژنو باید بدانیم:

*پاسخ مفصّل به یک سوال ساده؛ ایران در مذاکرات چه داده و چه گرفته است؟

با پایان سلسله مذاکرات ایران و 5+1 در ژنو و انتشار متن کامل توافقنامه نهایی، ریز تعهدات طرفین به یکدیگر مشخص شد.

یکی از اولین سوالاتی که پس از انتشار این متن در اذهان متبادر می شود آن است که ایران چه داده و در مقابل چه گرفته است.

با آنالیز دقیق و جزء به جزء تعهدات طرفین به یکدیگر طی 6 ماه آینده، به ترتیب تعهدات ایران به 5+1 و تعهدات 5+1 به ایران را می توان اینگونه برآورد کرد:

[شهاب منتظر]

تعهّدات ایران به طرف مقابل عبارتند از:

1. غنی سازی اورانیوم به سطح بالاتر از 5% کاملاً متوقف می شود.

2. 196 کیلوگرم مواد 20 درصد غنی سازی شده در ایران خنثی می شود با این تفاوت که نیمی از آن قابل غنی سازی مجدد است و نیمی از آن قابلیت غنی سازی مجدد را نیز ندارد.

3. فعالیت در اراک و نطنز و فردو به هیچ عنوان نباید گسترش یابد.

4. در نطنز هیچ ماشین جدیدی نصب نشود.

5. ماشین های جدید نصب شده ولی فعال نشده، فعال نشود.

6. ماشین های خراب در فردو و نطنز صرفا با ماشین هایی از همان نوع جایگزین شود.

7. چهار آبشار موجود در فردو، اورانیوم را فقط تا سقف 5 درصد غنی سازی کند.

8. دوازده آبشار دیگر در فردو فعال نشود.

9. در فردو ارتباطی بین آبشارها برقرار نشود.

10. در اراک آب سنگین به تاسیسات حمل نمی شود.

11. هیچ نوع فعالیت بازفرآوری انجام نمی شود. (به معنای تعطیل شدن تمامی فعالیت های آب سنگین)

12. هیچ نوع تاسیسات بازفرآوری ساخته نمی شود.

13. راکتور اراک سوخت گذاری نمی شود.

14. سوخت جدید برای راکتور اراک تولید نمی شود.

15. سوخت «تولید شده» برای راکتور اراک «تست» نمی شود.

16. مواد 5 درصد بیش از 10 هزارکیلوی فعلی که در آینده تولید می شود اکسید (بی اثر) خواهد شد.

17. اطلاعات مربوط به طرح‌ و نقشه‌های ایران برای تأسیسات هسته‌ای به آژانس ارائه می شود.

18. توصیف و شرحی کامل از ساختمان هر یک از سایت‌های هسته‌ای ارائه می شود.

19. توصیف و شرحی کامل از گستره عملیات‌های هر یک از تأسیساتی که به طور خاص به فعالیت های هسته‌ای مشغول هستند ارائه می شود.

20. ارائه اطلاعات در مورد معادن موجود در کشور

21. ارائه اطلاعات درباره شرکت‌های نورد اورانیوم

22. ارائه اطلاعات درباره منبع مواد

23. نهایی کردن توافق درباره پادمان ها در اراک

24. دسترسی به بایگانی دوربین های آفلاین

25. دسترسی به کارگاه های مونتاژ

26. دسترسی به تولید چرخنده های سانتریفیوژ

27. عدم تولید ماشین بیشتر در کارگاه های جزء برای جانشینی

[شهاب منتظر]

و در مقابل ، 5+1 متعهد می شود:

1. فراهم کردن امکان ماندن صادرات نفت ایران «در حد فعلی» و توقف روند کم کردن 20 درصد از آن هر 6 ماه و دریافت مقدار مورد توافقی از پول نفتی که از این پس فروخته می شود.

2. برقراری بیمه حمل و نقل برای صادرات نفت ایران «با میزان فعلی»

3. «تعلیق» تحریم صادرات پتروشمی ایران

4. «تعلیق» تحریم طلا و فلزات گرانبها

5. «تعلیق» تحریم خودرو

6. «تعلیق» تحریم قطعات هواپیما

7. «تعلیق» تحریم خطوط هوایی بویژه ایران ایر

8. عدم اعمال «تحریم جدید» در شورای امنیت، اروپا و امریکا

9. ایجاد یک کانال مالی با استفاده از عواید نفتی خود ایران که در خارج از این کشور مسدود شده برای خرید محصولات خوراکی و کشاورزی، دارو، ادوات پزشکی و خسارات پزشکی که در خارج بر ایران تحمیل شده.

[شهاب منتظر]

بر اساس ماده 4 ان پی تی ، این معاهده «هیچگونه محدودیتی» در مورد نوع فناوری و سطح بهره برداری صلح آمیز از انرژی هسته ای، از جمله چرخه سوخت، شامل غنی سازی ایجاد نکرده است. بنابر این حق قانونی ایران در موضوع هسته‎ای را که خط قرمز ایران در هر نوع مذاکره‎ای نیز به شمار می‎رود، می‎توان « امکان برخورداری بدون محدودیت از برنامه صلح‎آمیز هسته‎ای طبق معاهده NPT» تعریف کرد.

آقای حسن روحانی در نامه‎ای که به رهبر معظم انقلاب مرقوم داشته‎‎اند، دستاورد مذاکرات را اینگونه بیان کرده‎اند: دستاوردهای قطعی این توافق اولیه، به رسمیت شناخته‌شدن حقوق هسته‌ای ایران و حراست از دستاوردهای هسته‌ای فرزندان این مرز و بوم بوده است و در کنار آن با توقف روند تحریم‌های ظالمانه، بخشی از فشارهای غیرقانونی در تحریم‌های یک‌جانبه برداشته و فروپاشی سازمان تحریم آغاز شده است. اما آیا فی الواقع این خطوط قرمز در توافق نامه حفظ شده و حقوق هسته‎ای ایران وفق معاهده NPT به رسمیت شناخته شده است؟

[شهاب منتظر]

در دو بخش از توافقنامه رسمی ایران و 1+5 به این موضوع به صورت ویژه اشاره شده است. در بخش مقدمه توافقنامه آمده است: این راه‌حل جامع ایران را قادر می‌سازد تحت مفاد مربوطه در معاهده منع گسترش تسلیحات هسته‌ای (ان‌پی‌تی) و برابر با تعهداتی که این مفاد برای این کشور ایجاب می‌کند، از حق بهره‌برداری از انرژی هسته‌ای برای اهداف صلح‌آمیز برخوردار شود.

بر این مبنا ایران باید « امکان برخورداری بدون محدودیت از برنامه صلح‎آمیز هسته‎ای طبق معاهده NPT» را دریافت کرده باشد. اما توافقنامه بلافاصله این موضوع را نقض کرده و عنوان می کند: این راه‌حل جامع، در برگیرنده یک برنامه غنی سازی مورد توافق دوطرف است، که با اِعمال محدودیت‌ها و اقدامات شفاف‌ساز به منظور حصول اطمینان از ماهیت صلح‌آمیز آن، همراه خواهد بود.

به این ترتیت نه تنها « امکان برخورداری بدون محدودیت از برنامه صلح‎آمیز هسته‎ای طبق معاهده NPT» به عنوان خط قرمز، در این بند برای ایران به رسمیت شناخته نشده است بلکه اعمال این «حق بدون محدودیت ایران»، منوط به توافق دو طرف و همراه با اعمال محدودیت‎ها و اقدامات شفاف‎ساز خواهد بود.

اما به این موضوع در مفاد اصلی گام نهایی توافقنامه بصورت ویژه‎ و پررنگ‎تری پرداخته شده است. گام نهایی که پس از سپری شدن موفق گام‎های اولیه بصورت یک «توافق بلند مدت» در نظر گرفته شده است، بخشی از توافق را اینگونه بیان می‎کند: مشخص ساختن حقوق و تکالیف اعضای معاهده ان‌پی‌تی و توافقنامه‌های پادمانی آژانس بین‌المللی انرژی اتمی.

اما باز هم متن توافقنامه این بند را به معنای « امکان برخورداری بدون محدودیت از برنامه صلح‎آمیز هسته‎ای طبق معاهده NPT» تلقی نکرده و بلافاصله برای تفسیر آن در بند دیگر توافقنامه آورده است: در پیش گرفتن یک برنامه غنی سازی مورد توافق دو طرف با در نظر گرفتن معیار‌های منطبق بر نیازمندی‌های عملی و نیز اعمال محدودیت بر گستره و سطح فعالیت‌های غنی سازی، ظرفیت آن، محل انجام آن و ذخایر اورانیوم غنی شده، برای مدت زمان مورد توافق.

بر این اساس باز هم آنچه به عنوان حق غنی سازی برای ایران در نظر گرفته شده است، نه یک «حق غنی سازی بدون محدودیت» بلکه غنی محدود به نیاز عملی و محصور در میان اعداد توافق شده میان طرفین خواهد بود.

[شهاب منتظر]

گام های نامتوازن ایران با1+5 منافع ایران را تامین می کند؟/ دردسرهای متن ضعیف و تفسیرپذیر توافقنامه برای ایران در مذاکرات آتی

کمیل نقی پور- گروه بین‌الملل رجانیوز: متن رسمی توافقنامه هسته ای ژنو توسط وزارت امور خارجه منتشر شده است.

به گزارش رجانیوز، 27 تعهد ایران که از آن به عنوان «اقدام داوطلبانه» یاد شده در برابر 11 امتیازی که عنوان می شود غرب واگذار کرده، تمام آن چیزی است که ظاهرا در این توافق نامه گنجانده شده است.

اما آنچه که اکنون مورد توجه قرار دارد آن است که آیا این توافقنامه در راستای منافع ایران در برداشتن گام های متوازن و همسان بوده و به بیان دیگر گام‌های اعتمادساز ایران در برابر امتیازاتی که غرب به ایران داده، متوازن است؟

بررسی توافقنامه ژنو بیانگر آن است که ایران در برابر 4 امتیاز بزرگ و اصلی خود یعنی تعلیق غنی سازی اورانیوم 20 درصد، تعلیق غنی سازی بالاتر از 5 درصد، تعطیلی راکتور آب سنگین اراک و نظارت های گسترده و روزانه از تاسیسات و معادن مربوط به انرژی هسته ای که به عقیده برخی کارشناسان هر یک از این امتیازات می توانست معادل 11 امتیاز واگذاری غرب و حتی بیشتر از آن باشد، امتیازاتی را به دست آورده است که یکی نسبت چندانی با وزن این امتیازات ندارند.

از سوی دیگر ، به عقیده کارشناسان، متن بیانیه ژنو که گفته می شد برای به کارگیری الفاظ و عبارات آن، مذاکرات فشرده ای صورت گرفته است «کلی، تفسیر پذیر و مبهم» است.

[شهاب منتظر]

بحث درباره حق غنی سازی ایران، به حساب نیاوردن ایران در زمره کشورهای عضو ان پی تی با توجه به عبارت پایانی بیانیه، مشخص نشدن میزان اعتبار قطعنامه های شورای امنیت در موضوع هسته ای از جمله موارد تفسیر پذیر است که در گزارشی دیگر به آن پرداخته می شود.

غرب به ایران چه می دهد؟

در مقابل تعهدات کلی و تفسیر پذیر ایران، متن تعهدات غرب بسیار جزئی و غیرقابل تفسیر است.

برقراری بیمه حمل و نقل برای صادرات نفت ایران با میزان فعلی (یک میلیون بشکه در روز) از امتیازاتی است که غرب متعهد به ارائه آن شده است. این امتیاز در مقایسه با امتیاز دیگر ارزش بهتری دارد چه آنکه بیمه نشدن شرکت های کشتی های نفت کش سبب شده بود که واسطه ها در تجارت نفت نقش اساسی را ایفا کنند و مشکلاتی را برای وزارت نفت به وجود آورد.

1+5 البته با زیرکی توانست که "متوقف ساختن تلاش‌های بیشتر برای کاهش فروش نفت خام ایران" را نیز به عنوان یک امتیاز بزرگ غرب به ایران به حساب آورد.

به بیان دیگر ادامه روند فروش نفت در حجم فعلی یعنی یک میلیون بشکه در روز به عنوان یک امتیاز به حساب آمده است . در حالی که پیش از تحریم ها، ایران دو و نیم میلیون بشکه نفت خود را به فروش می رساند با این حال ادامه روند تحمیلی فعلی نیز به عنوان یک امتیاز از سوی غرب در نظر گرفته شده است. تنها تفاوتی که صورت گرفته این است که ایران دیگر برای فروش یک میلیون بشکه نفت خود نیازی به دور زدن تحریم ها ندارد و می تواند از خدمات بیمه و حمل و نقل با آن همراه خواهد بود.

[شهاب منتظر]

گفتنی است آمریکا اگر می توانست مقابل دور زدن تحریم های ایران و همین مقدار فروش نفت را بگیرند دریغ نمی کرد اما راه هایی که ایران برای فروش این مقدار نفت به وجود آورده بود در کنار نیاز مبرم کشورهای خریدار سبب شده بود که فروش نفت از میزان حداقلی خود یعنی یک میلیون بشکه در روز پایین تر نیاید.

رفع تحریم در حوزه صادرات پتروشیمی ایران و همچنین رفع تحریم طلا و فلزات گرانبها که از آن به عنوان امتیازات بزرگ غرب یاد می شود. البته ایران از جمله کشورهایی است که بیشترین ذخایر طلا را در خزانه خود نگهداری می کند . همچنین تجارت پنهانی طلا و دور زدن تحریم ها در این حوزه به سادگی صورت می گرفت.

صادرات پتروشیمی نیز از جمله حوزه هایی است که در زمان تحریم نیزبه دلیل نیاز مبرم عراق و ترکیه و دیگر کشورها از جمله کشورهای آفریقایی با این کشورها به این تجارت خدشه قابل توجهی وارد نیامد و پتروشیمی در زمان تحریم ها تیز یکی از راه های ارزآور برای جمهوری اسلامی به حساب می آمد . پیش از این پیش بینی می شد که صنعت پترورشیمی در زمان تحریم ها و با توجه به مشتریان دائمی خود در سال جاری 13 میلیارد دلار ارز آوری برای ایران داشته باشد.

«امکان بازگشت حجم مورد توافقی از عواید مسدود شده در خارج از کشور» نیز از دیگر امتیازات به حساب می آید که نهایتا ارزش مالی 11 امتیاز غرب به ایران فقط حدود 7 میلیارد دلار است.

«تعلیق تحریم خودرو، تعلیق تحریم قطعات هواپیما ، تعلیق تحریم خطوط هوایی بویژه ایران ایر» از دیگر امتیازاتی است که به گفته برخی مقامات کشورمان «بزرگ» به حساب می آید.

سایر امتیازات واگذار شده از سوی غرب نیز درواقع امتیاز به حساب نمی آید بلکه بر اساس این باصطلاح امتیازات، جلوی اقداماتی که به احتمال بسیار ضعیف امکان داشت در آینده رخ دهد، گرفته شده است و آن «عدم اعمال تحریم جدید در شورای امنیت» و همچنی «عدم اعمال تحریم جدید در اروپا» است.

[شهاب منتظر]

«عدم اعمال تحریم جدید در امریکا» نیز از جمله دیگر امتیازات واگذار شده است که البته با توجه به یکی از بندهای مذکور در این توافقنامه، قانون ایالات متحده مبنا قرار داده شده است و کنگره و دولت آمریکا می توانند در صورت آنکه عدم تحریم ایران را برخلاف قانون آمریکا تشخیص دهند، ایران را با تحریم جدید مواجه کنند.

در توافقنامه ژنو در این باره آمده است: دولت آمریکا «در چارچوب اختیارات قانونی» رئیس جمهور و کنگره از تحمل تحریم های جدید هسته ای خودداری خواهد کرد.

همین موضوع یکی از مصادیق ضعف متن بیانیه است.

اما در برابر موارد مذکور ایران چه تعهداتی داده است؟ 27 تعهد تاثیرگذار که «ارائه اطلاعات در مورد معادن» ، «ارائه اطلاعات درباره شرکت‌های نورد اورانیوم» و «ارائه اطلاعات درباره منبع مواد» که یک خلا بزرگ اطلاعاتی و امنیتی به حساب می آید ، تنها 3 مورد آن است.

علاوه بر تعلیق اورانیوم 20درصد ، ذخایر موجود این سطح از اورانیوم نیز باید یا به سوخت 20 درصد تبدیل شود و یا اینکه در حد 5 درصد رقیق شود دیگر قابلیت بازفرآوری نداشته باشد. یعنی عملا با ابتکار طرف غربی موضوع 20 درصد از میز مذاکرات ایران و 1+5 برای همیشه کنار گذاشته و پرونده آن مختومه شد.

فریز تاسیسات فردو و همچنین بخشی از تاسیسات نطنز نیز از دیگر امتیازات ایران به غرب بوده است که تمامی امتیازات واگذاری ایران در اینجا آمده است.

[شهاب منتظر]

در مذاکرات آتی با کدام برگ برنده گفتگو خواهد شد؟

اما سئوالی که هم اکنون مطرح است و به نظر می رسد تیم مذاکره کننده هسته ای ایران باید توضحیاتی درباره آن ارائه دهند آن است که با حجم گسترده امتیازات واگذار شده به طرف غربی و امتیازاتی از قبیل آب سنگین اراک ، موضوع 20 درصد ، موضوع بازرسی ها و ... ، در گام های دوم و سوم مذاکرات، ایران قرار است چه امتیازاتی بدهد؟ آنگونه که دیپلمات های ایرانی و غربی گفته اند قرار است در دور بعدی مذاکرات هسته ای گام های اعتماد ساز دیگر ایران به منظور رفع تحریم های بیشتر برداشته شود و سئوال اینجاست ایران در گام اول مذاکرات به کف خواسته های خود و به خطوط قرمز رسیده است.

در بخشی از این بیانیه آمده است در طرح نهایی پروتکل الحاقی در چارچوب اختیارات رئیس جمهور و مجلس شورای اسلامی به تصویب و اجرا در آید؟

اگر قرار است سمت و سوی مذاکرات به سمت محدودیت بیشتر برنامه صلح آمیز هسته ای ایران و به اجرا گذاشتن پروتکل الحاقی ختم شود که دیگر نیازی به انجام مذاکرات فشرده و ادامه دار نخواهد بود و هر مقام مسئولی می توانست بیشترین امتیاز ممکن را به طرف غربی بدهد؟

البته مقامات ایرانی می گویند که ایران در این مذاکرات حق خود در زمینه غنی سازی اورانیوم را به طرف مقابل قبولاند، هر چند که با تفسیر پذیر بودن بندهای توافقنامه ژنو و با استناد به اظهارات صریح جان کری این موضوع خود جای سئوال اساسی دارد.

به نظر می رسد مجلس شورای اسلامی به عنوان نهاد نظارتی باید هر چه سریعتر به صورت گسترده در موضوع هسته ای ورود پیدا کرده و بصورت فنی مفاد این توافقنامه را برای تامین حداکثری منافع مردم ایران در دستور کار خود قرار دهد.