(...◕✿◕◕✿◕ حضور زن در جامعه از ديدگاه قرآن و روايات (1) ◕✿◕◕✿◕...)

[یاس بهشتی* خادمه باب الحوائج جواد الائمه (ع)*]

چكيده

در آيات و روايات تاريخي اسلامي، حضور مؤثر زنان و مسئوليت هاي آنان در صحنه هاي اجتماعي مشاهده مي شود. در اين رابطه بعضي از دينداران نقش زن را محدود به نقش مادري و همسري مي دانند و تصور مي كنند وظيفه زن محدود به اين دو نقش بوده و حق حضور در اجتماع و انجام مسؤوليت هايي ديگر را ندارد.

درمقابل عده اي نيز معتقدند كه زن علاوه بر نقش مادري و همسري توانايي و صلاحيت انجام ساير نقش هاي اجتماعي را نيز دارد و به ناچار بايد در بسياري از مديريت ها خود را نشان دهد. اين حضور علاوه بر پيامدهاي مثبت داراي آسيب ها و خطراتي است كه او

را تهديد مي كند. از جمله آسيب هاي فردي مثل صدمات جسمي، روحي و خستگي و نيز آسيب هاي خانوادگي مثل رشد مشكلات عاطفي فرزندان و كاهش ارتباط با اعضاي خانواده، نارضايتي شوهر و نيز آسيب هاي اجتماعي مثل كاهش ميزان ازدواج و خطر ارتباط نامشروع؛

اين مقاله در صدد شناسايي اين آسيب و نقد و بررسي آن ها مي باشد، علاوه بر آن ضرورت حضور زن دراجتماع را از ديدگاه قرآن تحليل و جلوه هاي و آداب حضور او را از ديدگاه شريعت اسلام بيان مي كند.

[یاس بهشتی* خادمه باب الحوائج جواد الائمه (ع)*]

1.قرآن و ضرورت حضور زن در جامعه


2.در قرآن، آياتي وجود دارد كه بيانگر فعاليت اجتماعي زنان مي باشد، از جمله:

1 .1.بيعت زنان با پيامبر (ص)(حضور سياسي)

«يَا أَيُّهَا النَّبِيُّ إِذَا جَاءكَ الْمُؤْمِنَاتُ يُبَايِعْنَكَ عَلَى أَن لَّا يُشْرِكْنَ بِاللَّهِ شَيْئًا وَلَا يَسْرِقْنَ وَلَا يَزْنِينَ وَلَا يَقْتُلْنَ أَوْلَادَهُنَّ وَلَا يَأْتِينَ بِبُهْتَانٍ يَفْتَرِينَهُ بَيْنَ أَيْدِيهِنَّ وَأَرْجُلِهِنَّ وَلَا يَعْصِينَكَ فِي مَعْرُوفٍ فَبَايِعْهُنَّ وَاسْتَغْفِرْ لَهُنَّ اللَّهَ إِنَّ اللَّهَ غَفُورٌ رَّحِيمٌ» (ممتحنه، 12). «اي پيامبر! هنگامي كه زنان مؤمن نزد تو آيند در حالي كه با تو بيعت كنند كه هيچ چيز را شريك خدا قرار ندهند و دزدي نكنند و زنا نكنند و فرزندانشان را نكشند و هيچ تهمتي را نياورند كه آن را بين دست‌هايشان و پاهايشان بربافته اند و در هيچ [دستور] پسنديده اي نافرماني تو را نكنند، پس با آنان بيعت كن و براي آنان از خدا طلب آمرزش كن كه خدا بسيار آمرزنده [و] مهرورز است».

آيه بالا به مسئله بيعت با حكومت، اين بارزترين مظهر عمل سياسي، اشاره و ضمن بيان حكم

بيعت زنان مؤمن با رسول خدا، شروطي را براي آنان تعيين مي كند كه بعضي ميان زنان و مردان مشترك است، مانند شرك نورزيدن و نافرماني نكردن از رسول خدا در كارهاي نيك و بعضي بيش تر به زنان ارتباط مي يابد، مانند دوري جستن از سرقت، زنا، كشتن اولاد و فرزندان ديگران را به شوهر نسبت دادن. (طباطبايي، 19، 1374 /411)

در روايتي از امام صادق(ع) نقل شده است: « وقتي رسول خدا(ص) مكه را فتح نمودند با مردان بيعت كردند، سپس زن ها آمدند كه با حضرت بيعت نمايند و خداوند آيه 12 سوره ممتحنه را نازل فرمود» (مجلسي، 21 /134)

بيعت پيامبر با زنان نشان مي دهد كه بر خلاف ادعاي مخالفان اسلام كه مي گويند: اسلام براي زنان ارزشي قائل نشده، دقيقاً آن ها را مهم ترين مسايل از جمله مسئله بيعت به حساب آورده است، آنان نيز در اين امر مهم شركت نموده اند و شرايط مربوط به آن را پذيرفته اند.

[یاس بهشتی* خادمه باب الحوائج جواد الائمه (ع)*]

2-1. مهاجرت زنان


يكي ديگر از مسايلي كه حضور زنان را در اجتماع در صدر اسلام نمايان مي كند، شركت زنان در نهضت بزرگ اجتماعي- سياسي هجرت مي باشد.

مهاجرت در صدر اسلام براي گسترش پايگاه هاي اسلام و حفظ دين بسيار حائز اهميت بوده است و در اين امر بين زن و مرد هيچ تفاوتي نبوده است و پيامبر، هم از زنان و هم از مردان مي خواستند كه هجرت كنند.

آيات متعددي نيز از مهاجرت زنان مسلمان سخن گفته است:

«إِنَّ الَّذِينَ تَوَفَّاهُمُ الْمَلآئِكَةُ ظَالِمِي أَنْفُسِهِمْ قَالُواْ فِيمَ كُنتُمْ قَالُواْ كُنَّا مُسْتَضْعَفِينَ فِي الأَرْضِ قَالْوَاْ أَلَمْ تَكُنْ أَرْضُ اللّهِ وَاسِعَةً فَتُهَاجِرُواْ فِيهَا فَأُوْلَئِكَ مَأْوَاهُمْ جَهَنَّمُ وَسَاءتْ مَصِيرًا* إِلاَّ الْمُسْتَضْعَفِينَ مِنَ الرِّجَالِ وَالنِّسَاء وَالْوِلْدَانِ لاَ يَسْتَطِيعُونَ حِيلَةً وَلاَ يَهْتَدُونَ سَبِيلاً»

(نساء، 97 و 98). «در واقع كساني كه فرشتگان، [جان هاي] ايشان را به طور كامل گرفتند، در حالي كه به خويشتن ستمكار بودند، (فرشتگان به آنان) گفتند:» در چه [حالي] بوديد؟ « (در پاسخ) گفتند:» ما در زمين، مستضعف بوديم. «(فرشتگان) گفتند:» آيا زمين خدا، وسيع نبود تا در آن مهاجرت كنيد؟! «پس آنان مقصدشان جهنم است و بد فرجامي است. مگر مستضعفاني از مردان و زنان و كودكان، كه توان چاره جويي ندارند و به هيچ راهي رهنمون نمي شوند».

اين آيه نيز به موضوع هجرت مي پردازد كه از حركت هاي اجتماعي و سياسي مي باشد. در هجرت مسلمانان به حبشه و مدينه، زنان نيز هم پاي مردان حضور داشتند. يكي از زناني كه در

مهاجرت به مدينه شركت داشت، اسماء همسر زبير بود. او مي گويد: «در اين مهاجرت فرزندم عبداللّه را حامله بودم و در قبا وضع حمل كردم». (مهريزي، 103)

در مجمع البحرين نيز روايت شده است كه «پيامبر زنان مهاجر را سوگند مي داد كه بگويند: «به خدا سوگند، من از خشم شوهرم و يا از روي علاقه به اين آب و خاك و يا براي تحصيل دنيا، وطن را ترك نكرده ام، من نيامدم مگر به خاطر خدا و پيامبر او». (طريحي، 43 و 407)

[یاس بهشتی* خادمه باب الحوائج جواد الائمه (ع)*]

3-1. كسب و تلاش اقتصادي (استقلال اقتصادي زنان)


اسلام به زن، استقلال اقتصادي بخشيده است تا وي، مانند مردان از حق مالكيت و تصرف در اموال خويشتن، بدون نظارت و قيموميت كسي، بهره ببرد و با اختيار خويش ثروتش را در راهي كه نياز مي داند، صرف كند.

قرآن كريم در اين زمينه مي فرمايد:

«لِّلرِّجَالِ نَصِيبٌ مِّمَّا اكْتَسَبُواْ وَلِلنِّسَاء نَصِيبٌ مِّمَّا اكْتَسَبْنَ» (نساء، 32) «براي مردان از آنچه كسب كرده اند، بهره اي است و براي زنان [نيز] از آنچه كسب كرده اند، بهره اي است».

اين آيه كسب و تلاش اقتصادي و مالكيت مردان و زنان را كه از مصاديق مشاركت اجتماعي است تأييد مي كند و اين تصور غلط را كه مالكيت و كسب و تلاش اقتصادي منحصر به مردان است، از بين مي برد.

يكي از وجوهي كه مجمع البيان براي آيه ذكر مي كند، اين است كه «هر كدام از زنان و مردان را از تجارت، زراعت و ساير كسب هاي خود نصيبي است. بنابراين بايد قانع و از قسمت و بهره خداوند راضي باشند». (طبرسي، 5 /26)