(...◕✿◕◕✿◕ زن، استعدادهای معنوی و الگوهای عینی در قرآن کریم ◕✿◕◕✿◕...)

[یاس بهشتی* خادمه باب الحوائج جواد الائمه (ع)*]

چکيده

مقدمه


زن در گذر تاريخ
1- زن، شيء گرانبها و بدون نقش
2- زن شخص بي‌بها و داراي نقش
3- زن، شخص گرانبها و داراي نقش
مباني شخصيت زن از ديدگاه اسلام
الف) فلسفه آفرينش زن
ب) بهره‌مندي از ارزش‌هاي انساني و کمالات معنوی
زنان اسوه در قرآن
الف) مفهوم شناس «اسوه»
ب) برخی زنان نمونه از منظر قرآن کريم
1- آسيه بنت مزاحم همسر فرعون
2- مريم بنت عمران
فضايل مريم در قرآن
3- دختران لوط (علیه‌السلام)
4- دختران شعيب (علیه‌السلام)
الف) ارتباط عاطفی بين پدر و دختران
ب) گستره ارتباط با نامحرم
ج)آگاهي و بصيرت
نتيجه بحث منابع

[یاس بهشتی* خادمه باب الحوائج جواد الائمه (ع)*]

چکيده

قرآن کريم زن را نه موجود درجه دو بلکه زن و مرد را آفريده شده از يک نفس واحد مي داند و او را همانند مرد واجد تمامی استعداد روحی برای تکامل و پيشرفت معنوی معرفی می کند. علاوه بر برخورداری از استعدادهای معنوی، دين اسلام بر مشارکت­های اجتماعی زنان نيز صحّه گذاشته و به آنها اجازه داده است تا با حفظ حريم عفت و پاکدامنی در تعيين سرنوشت مشترک اجتماعی خويش ايفای نقش کنند. با مراجعه به قرآن کريم به نام زنان نمونه ای برمی­خوريم که خداوند جهت الگوسازی و معرّفی زن نمونه از آنها نام برده و سرگذشت آنها را نقل کرده است تا ضمن ارائه مصاديقی عينی الگوی مناسبی را نيز در اختيار زنان مسلمان قرار دهد.

[یاس بهشتی* خادمه باب الحوائج جواد الائمه (ع)*]

مقدمه

زن در فرهنگ سازي جوامع بشري تأثير بسزايي داشته و دارد. بر اين اساس همواره مورد گفتگوي انديشمندان جهان بود و در اين راستا پژوهشگران مسلمان نيز در عرصه‌هاي گوناگون علمي و ديني به آن پرداختند.

اسلام در هر شرايطي بر آگاهي، بيداري، آزادگي، انتخاب و خلاقيت زن، تأکيد مي‌ورزد و هرگونه نگاه ابزاري به زن را به نحو تفريطي و يا افراطي، برنمي‌تابد. اسلام به زن نگاهي خليفة اللهي دارد. از اين رو به زن توصيه مي‌کند که گوهر وجودي خويش را ارزان معامله نکند. متأسفانه هم اکنون شاهد وضع رقت بار زنان در برخي جوامع هستيم.

در ميان تمام مکاتب و اديان، اسلام تنها ديني است که مقام و منزلت انساني زن را به او بازگرداند و او را در رديف مردان، مورد خطابات شرعيه قرار داده و آنها را به بندگي خدا فراخوانده است.

زنان مسلمان با رعايت احکام دين مبين اسلام، توانستند نمونه و الگوي زنان باشند و علاوه بر مسئوليت‌هاي اجتماعي، عفت و پاکدامني خويش را حفظ کرده و جامعه را پاک نگه دارند.

مطالعه سرگذشت زنان اسوه در قرآن کريم به ما مسلمانها مي‌آموزد که چگونه زنان مي‌توانند در فعاليت‌هاي اجتماعي، علمي، سياسي و اقتصادي شرکت کنند و نقش تاريخ‌ساز خودشان را بنحو احسن ايفا نمايند و بدون اينکه حريم عفت و پاکدامني خويش را بشکند، به تعليم و تعلّم پرداخته و عهده‌دار مسئوليتهاي اجتماعي شوند.

[یاس بهشتی* خادمه باب الحوائج جواد الائمه (ع)*]

زن در گذر تاريخ

زن نيمي از پيکره اجتماع انساني است. شخصيت زن، رفتار، فرهنگ و انديشه او بي‌گمان در شکل‌گيري جامعه انساني نقش مهمي را ايفا مي‌کند. در تاريخ بشريت «وجود زن» شأن و شخصيت او، حدود و اختيار او در جماعت بشري و پيوند او با مرد و مکانتش در سنجش با مرد همواره مورد گفتگو بوده است.

استاد شهيد مطهري (ره) در اين رابطه مي‌نويسد:

«زن يک نقش در تاريخ داشته و دارد و کسي منکر اين نقش نيست و آن نقش غير مستقيم زن در ساختن تاريخ است. مي‌گويند زن مرد را مي‌سازد و مرد تاريخ را، يعني بيش از مقداري که مرد در ساختن زن مي‌تواند تأثير داشته باشد، زن در ساختن مرد تأثير دارد.»

[یاس بهشتی* خادمه باب الحوائج جواد الائمه (ع)*]

1- زن، شيء گرانبها و بدون نقش

در بسياري از جوامع بشري زن در اجتماع و جامعه، نقش مستقيم نداشته و فقط در خانواده مؤثر بوده است. ولي در اين اجتماعات زن علي‌رغم اينکه نقشي در ساختن تاريخ و اجتماع نداشته است، بدون شک به عنوان يک شي گرانبها زندگي کرده است، يعني به عنوان يک شخص، کمتر مؤثر بوده ولي در عين حال يک شي گرانبها بوده و از طريق گرانبهايي بودنش بر مرد اثر مي‌گذاشت.

در اين چنين اجتماعات و جوامع، زن فقط در دايره‌ي زندگي خانوادگي مورد بهره برداري بود، لذا براي مرد خانواده يک موجود بسيار گرانبها بوده و تنها موجودي بوده که احساسات جنسي و عاطفي او را اشباع مي‌کرد.

در تمدن مصر باستاني، وضعيت زنان چندان مطلوب نيست؛ زيرا جايگاه او در خانواده، جايگاه يک خدمت‌گذار است و تنها بايد امور مربوط به منزل را به نحو صحيح انجام دهد

[یاس بهشتی* خادمه باب الحوائج جواد الائمه (ع)*]

2- زن شخص بي‌بها و داراي نقش

در اين رويکرد، نقش و تأثير زن در ساختن تاريخ و جوامع بشري مورد تأکيد قرار می گيرد، امّا تساوی انگاری زن و مرد و برداشتن مرزها ميان ايشان عملاً باعث شکسته شدن حرمت زن و تنزّل شخصيت و ارزش ذاتي وی و لطمه ديدن عزت و احترام وی در نزد مردان می شود.

حضرت آيت الله خامنه‌اي در اين رابطه مي‌گويند:

«فرهنگ غرب، فرهنگ برنامه‌ريزي براي فساد انسان است، فرهنگ دشمني و بغض با ارزش‌ها و درخشندگي‌ها و فضيلت‌هاي انساني است، فرهنگي است همچون ابزار در اختيار خداوندان زر و زور و امپراتوران است. با اين فرهنگ، در صددند که نسل بني‌آدم را از همه‌ي فضايل انساني، تهي دست کنند و انسانها را به موجوداتي مطيع و تسليم و غافل از ياد خدا و معنويت تبديل کنند. منافع آنها جز از طريق گسترش اين فرهنگ تأمين نمي‌شود. اين فرهنگ برهنگي و اختلاط و امتزاج بي‌قيد و شرط زن و مرد با هم است، که يکي از پايه‌هاي اصلي فرهنگ غرب مي‌باشد.»[3]

وقتي زن در جامعه ارزان مي‌شود، اماکن عمومي، کوچه‌ها و خيابانها جلوه‌‌گاه زن مي‌شوند و اين آنجايي است که زن خودش را براي مرد ارائه مي‌دهد. ممکن است که در چنين جوامعي زن باسواد باشد، درس خوانده باشد، مهندس و دکتر و پزشک باشد ولي از ارزش و اعتباری که زن بودن او می توانست برای وی به ارمغان بياورد بی بهره باشد.

[یاس بهشتی* خادمه باب الحوائج جواد الائمه (ع)*]

3- زن، شخص گرانبها و داراي نقش

شکل سومي که براي حضور و نقش زن در ساختن تاريخ و جوامع بشري متصوّر است اين می باشد که علاوه بر اينکه در تحولات اجتماعی و ساختن فرد و اجتماع نقش ايفا می کند در عين حال کرامت و ارزش ذاتی خود را نيز حفظ می کند و همچنان شکوه و اعتبار خود را در نزد مردان حفظ می کند. بدون حالت آرمانی و مطلوبی که می توان نسبت به جايگاه زن تصور کرد همين موقعيّت است که نه زن را از رشد و تعالی و شرکت فعال در تمدّن سازی باز می دارد و نه وی را ابزاری در دست هوا و هوس ديگران می سازد. اين رويکرد که با مبانی و تعاليم دين مبين اسلام نيز سازگار است می تواند به عنوان الگويی متعالی به جوامع امروز عرضه شود. در ادامه به تبيين ديدگاه اسلام در اين زمينه خواهيم پرداخت.

[یاس بهشتی* خادمه باب الحوائج جواد الائمه (ع)*]

مباني شخصيت زن از ديدگاه اسلام

شناخت شخصيت زن از ديدگاه اسلام در عصر کنوني، به دلايلي چند، حائز اهميت است. بي‌ترديد زن در طول تاريخ گرفتار ظلم مضاعف بوده است و در پرتو آگاهي‌هاي بشر، اين پرسش فرا روي جوامع قرار گرفته که جايگاه واقعي زنان کدام است؟ در اين راستا مي‌توان با جامع نگري و با تکيه بر کلام وحی به معرفي شخصيت زن پرداخت و در عصري که به جاهليت مدرن مرسوم است، جامعه زنان را از ثمرات فرهنگي ديني بهره‌مند نمود.

[یاس بهشتی* خادمه باب الحوائج جواد الائمه (ع)*]

الف) فلسفه آفرينش زن

در قرآن کريم تعابيري آمده است که برخي مفسران «فلسفه خلقت زن» را از آن برداشت کرده‌اند، از جمله آيه 21 سوره روم که مي‌فرمايد:

«از نشانه‌هاي اوست که از نوع خودتان همسراني براي شما آفريد تا بدانها آرام بگيرد و ميانتان دوستي و رحمتي نهاد. آري، اين نعمت براي مردمي که مي‌انديشند قطعاً نشانه‌هايي است.»[4]

در جاي ديگري مي‌فرمايد:

«اوست که شما را از نفس واحدي آفريد و جفت وي را پديد آورد تا بدان آرام گيرد.»[5]

در نگاه اوّل به نظر می رسد که با توجّه به اين آيات خلقت زن به تبع خلقت مرد بوده و جهت آسايش وی بوده و اين خلقت مرد است که متعلّق اصلی خواست و اراده الهی بوده است. با اين حال بايد توجه داشت که آرامشی که در اين آيه از آن سخن به ميان آمده آرامشی طرفينی است يعنی هر يک از زن و مرد برای تسکين خاطر و نيز بقاء نسل نيازمند يکديگرند و خلقت يکی را نمی توان طفيلی خلقت ديگری دانست.

علامه طباطبايي (ره) در مقام تبيين احتياج متقابل زن و مرد به يکديگر می نويسند:

[یاس بهشتی* خادمه باب الحوائج جواد الائمه (ع)*]

« هر يک از زن و مرد به وسايلي از امر توليد مثل مجهز است که به همراه جنس ديگر، کارش به ثمر مي‌رسد. بر اين اساس هريک نقصی دارد و به قرين خود نيازمند است و از مجموع اين دو يک واحد تامّ حاصل مي‌شود و به جهت همين نياز و نقص، هر کدام به سمت ديگري حرکت مي‌کند و زماني که وصلت حاصل شد، آرام مي‌گيرد، زيرا هر ناقص به کمال خود مايل است و هر نيازمندي به چيزي که رفع نياز کند، ميل دارد. اين همان ميل جنسي است که در اين دو قرين قرا داده شده است»[6] ضمن اينکه براي تعبير از نتيجه پيوند زن و مرد صرفاً به برآورده شدن نيازهای جنسی اکتفا نشده و از تعبير «سکون» استفاده شده تا به انس روحي حاصل از پيوند زناشوئی اشاره شود.[7]

خداوند در قرآن کريم با صراحت اعلام می­ کند: که زنان را از جنس مردان و از سرشتي نظير مردان آفريديم[8]. و اين خلاف چيزی است که در بعضي کتب مذهبي آمده که زن از مايه‌اي پست‌تر از مايه‌ي مرد آفريده شده و جنبه طفيلي دارد.

در آيات متعددي قرآن کريم، داستان هبوط آدم و حوا از بهشت به زمين بيان شده است. از اين آيات بدست مي‌آيد که شيطان عامل گمراهي آدم و حوا بود و به هيچ وجه اين آيات فريب آدم را به عهده‌ي حوا نمي‌گذارد و نقش شيطان را در فريب آدم و حوا بطور يکسان و برابر مطرح مي‌کند. طبق آيات 35و36 بقره، 19و20 از اعراف و 120و121 از طه بدست مي‌آيد آدم و حوا هر دو فريب شيطان را خوردند و به مجرد چشيدن ميوه‌ي درخت ممنوعه از مقام قرب الهي دور شدند. اين آيات بالغ بر چهار مرتبه ضماير تثنيه استفاده مي‌کند و اين و مطلب حاکي از آن است که وسوسه‌ي فريب شيطان، آدم و حوا را با هم دربرگرفت.[9]

استاد شهيد مطهري (ره) در اين باره مي‌گويند: