اصطلاحات علم حديث

[درج]

متن :

الفاظى است كه معنى حديث بدان استوار است (12) .

[درج]

وجه و طريق :

مرادف باسند و بمعنى سلسله راويانى است كه توسط آنان حديث از معصوم نقل مى ‏شود.مثلا گفته مى‏ شود: نقل الشيخ هذا الحديث بهذه الطريق.او هذا حديث لا يعرف الا من هذا الوجه .

[درج]

مسند : (بصيغه اسم فاعل)

اصطلاحا كسى را گويند كه حديث را با سند نقل كند چه از كيفيت اسناد اطلاع داشته باشد و چه فقط ناقل و راوى آن باشد.

[درج]

محدث :

كسى را گويند كه اسانيد را شناخته و بعلل و نقائص حديث آشنائى داشته باشد.و اسماء راويان و حال آنان را بداند.و از متون روائى مقدار معتنابهى حفظ باشد.

[درج]

حافظ (جمع: حفاظ) :

در درجه بالاترى است كه مى ‏بايست بر سنن رسول اكرم اطلاع ‏داشته و موارد اتفاق و اختلاف آنرا بداند.و با حوال راويان و طبقات مشايخ حديث، كاملا اطلاع داشته باشد.
فتح الدين ابن سيد الناس گويد: محدث در عصر ما بر كسى كه بعلم حديث از حيث روايت و درايت اشتغال داشته باشد، و بيشتر روات و روايات عصر خود را بداند، اطلاق مى ‏شود.ولى اگر دائره معلومات وى وسعت بيشترى داشته باشد، بدان سان كه طبقات مشايخ حديث را بشناسد حافظ ناميده مى ‏شود.
ابو شامه گويد: علوم حديث سه است:

1ـ حفظ متون و شناسائى غريب الحديث و فهم آن
2ـ حفظ اسانيد و معرفت رجال سند
3ـ جمع حديث و سماع و نوشتن آن

حافظ بن حجر پس از نقل كلام وى، اضافه مى‏ كند: هر كس اين سه فن را جامع باشد وى محدث كامل است.و گرنه در مرتبه پائين‏ تر قرار دارد (13) .
دكتر صبحى صالح گويد (14) : مهمترين صنعتى كه براى حافظ ذكر كرده ‏اند عبارت است از: دانستن طبقات مشايخ حديث بطورى كه بيشتر راويان هر طبقه را بشناسد.
سپس اضافه مى ‏كند: اينگونه افراد در طول زمان و بلاد، بندرت يافت مى ‏شوند.زيرا وجود صفاتى كه براى حافظ شمرده اند، و لزوم سعه اطلاع وى، در كمتر كسى جمع مى گردد.آنگاه جمعى از حفاظ را نام مى ‏برد (كه طبق منقولات.در شماره نوشته‏ هاى حديثى آنان يا محفوظاتشان رقم هاى مبالغه آميزى ياد شده.كه ما طبق قواعدى كه براى تشخيص مجعولات ذكر كرديم، ناگزيريم بعض ارقام مزبور را نيز بمعنى حقيقى ندانيم) .
مثلا درباره امام احمد بن حنبل مى‏ نويسد: كه پس از درگذشت وى دوازده بار كتاب حديث از وى بازماند كه تمام را حفظ داشت.
نيز درباره ابن عقده، نقل مى ‏كند كه: چهار برادر طى اقامت خود در كوفه هر يك صد هزار حديث باملاء ابن عقده نوشتند و هنگام مراجعت و توديع استاد، بآنان اظهار داشت: شما به مين قليل اكتفا كرديد؟ من كمترين مقدارى كه از يك استاد سماع نمودم بالغ بر يكصد هزار حديث مى ‏شود (15) .بعضى نيز گفته ‏اند حافظ كسى را گويند كه صد هزار حديث با سند آن حفظ داشته باشد.

[درج]

مخرج مخرج :

معمولا بصاحب يكى از صحاح، ياديگر كتب معروف حديث، اطلاق مى ‏شود.كه بعنوان مرجع، حديث از وى نقل شده است.بنابر اين مخرج يا مخرج (از باب افعال و تفعيل) كسى است كه حديث را در كتاب خود آورده.چون كلينى و شيخ طوسى در كافى و تهذيب.مثلا: خرجه الكلينى او اخرجه : ذكره.
ولى گاهى لفظ مخرج (بصيغه اسم مكان) گفته مى ‏شود و مراد از آن روات حديث است.چنانكه گفته مى ‏شود: عرف مخرجه: اى رجاله الراوون عنه. ولى ميرداماد فرموده: تخريج متن حديث، عبارت است از نقل موضع حاجت از آن.و اخراج آن، نقل تمام حديث.
معنى ديگرى نيز براى آن ياد كرده: كه تخريج، استخراج حديثى است از كتب بسند اصح و متن محكم‏تر. ولى اخراج، مطلق ‏نقل حديثى از كتاب است.

[درج]

طبقه :

در اصطلاح جماعتى را گويند كه معمولا هم سن و در ملاقات مشايخ با يكديگر هم عصر و شريك باشند.

[درج]

شيخ :

استاد حديث، و كسى است كه راوى ، از وى حديث را فرا مى ‏گيرد.و مراد از شيخ در كتب حديث اماميه، شيخ طوسى است.

[درج]

مشيخه :

جمعى از شيوخ محدث و صاحب كتاب است كه از آنان روايت حديث مى ‏كند (16) .

[درج]

اعتبار :

تتبع طرق حديث است از جوامع و مسانيد و اجزاء، تا معلوم گردد كه حديث مزبور، بتوسط راوى ديگرى نيز نقل شده؟ يا خير.بعبارت ديگر.حديث، متابع است يا خير (17) .