روش ائمه اهل بيت عليهم السلام در محكم و متشابه قرآن
استاد علامه طباطبايى
آنچه از بيانات مختلف ائمه اهل بيت (ع) بدست مي آيد اينست كه در قرآن مجيد متشابه بمعنى آيهاى كه مدلول حقيقى خود را به هيچ وسيله اى به دست ندهد وجود ندارد. بلكه هر آيه اى اگر در افاده مدلول حقيقى خود مستقل نباشد به واسطه آيات ديگرى مي توان بمدلول حقيقى آن پى برد و اين همان ارجاع متشابه است به محكم ؛ چنانكه آيه: «الرحمن على العرش استوى» (1) ترجمه : خدا بر تخت خود قرار گرفت»
و آيه: «و جاء ربك» (2) ترجمه : و خداى تو آمد. ؛ ظاهرند در جسميت و ماديت ولى با ارجاع اين دو آيه به آيه كريمه : «ليس كمثله شىء» (3) معلوم مي شود مراد از قرار گرفتن و آمدن كه به خداى متعال نسبت داده شده معنائى است غير از استقرار در مكان و انتقال از مكان بمكان.
پيغمبر اكرم (ص) در وصف قرآن مجيد ميفرمايد (4) :
«و ان القرآن لم ينزل ليكذب بعضه بعضا و لكن نزل يصدق بعضه بعضا فما عرفتم فاعملوا به و ما تشابه عليكم فآمنوا به» بدرستى قرآن نازل نشده براى اينكه برخى از آن برخى ديگر را تكذيب كند ولى نازل شده كه برخى از آن برخى ديگر را تصديق نمايد پس آنچه را كه فهميديد بآن عمل كنيد و آنچه بشما متشابه شد به آن - تنها - ايمان بياوريد.
و در كلمات امير المؤمنين (ع) (5) است :
«يشهد بعضه بعضا و ينطق بعضه بعضا»
شهادت مي دهد برخى از قرآن بر برخى ديگر و بيان ميكند برخى از آن برخى ديگر را.
و امام ششم (ع) (6) ميفرمايد:
«المحكم ما يعمل به و المتشابه ما اشتبه على جاهله»
محكم قرآن آن است كه به آن بتوان عمل كرد و متشابه آنست كه به كسيكه نداند مشتبه شود.
و از روايت استفاده ميشود كه محكم و متشابه نسبى ميباشند و ممكن است آيهاى نسبت به كسى محكم و نسبت به كس ديگر متشابه باشد.
و از امام هشتم (7) منقول است كه فرمود:
«من رد متشابه القرآن الى محكمه هدى الى صراط مستقيم-ثم قال-ان فى اخبار نامتشابها كمتشابه القرآن فردوا متشابهها الى محكمها و لا تتبعوا متشابهها فتضلوا»
كسيكه متشابه قرآن را به محكم آن رد كرد به راه راست هدايت يافت. پس از آن فرمود : به درستى در اخبار ما متشابه هست مانند متشابه قرآن پس متشابه آنها را بسوى محكم آنها برگردانيد و از خود متشابه پيروى مكنيد كه گمراه ميشويد.
چنانكه مشاهده ميشود روايات و خاصه خبر اخير صريح است در اينكه متشابه آيه ايست كه استقلال در افاده مدلول خود نداشته باشد و بواسطه رد بسوى محكمات روشن خواهد شد ، نه اينكه هيچگونه راهى براى فهم مدلول آن در دسترس نباشد.
1-سوره طه آيه 5.
2-سوره فجر آيه 24
3-سوره شورى آيه 11
4-در المنثور ج 2 ص 8
5-نهج البلاغه خطبه 131
6-تفسير عياشى ج 1 ص 162
7-عيون اخبار الرضا ج 1 ص 290
قرآن در اسلام ، صفحه 37
نقل قول
