جایگاه شناسی عفت در زندگی حضرت فاطمه سلام الله علیها

[فاطمی*خادمه یوسف زهرا(س)*]

حجاب کامل فاطمه در جامعه

عفاف در زندگي حضرت زهرا عليها السلام موج مي زند، حضرت نسبت به نامحرم حساسيت زيادي دارد (رعايت توصيه سلبي اسلام) در روايات تاريخي آمده است که حضرت زهرا خطبه را در مسجد در حالي خواند که به طور کامل خودش را پوشانده بود.

هنگام خواندن خطبه در مسجد، پشت پرده قرار گرفت، پس از آن شروع به خواندن قرآن و خطبه کرد.[22]

[فاطمی*خادمه یوسف زهرا(س)*]

2. عفت مالي

انسان بايد در مالش هم عفيف باشد. اينکه در مالش عفيف باشد يعني چه؟ يک معنايش اين است که اگر کسي ندار و فقير است و مشکلات مالي دارد، دنبال تهيه مال از راه حرام نرود. علي عليه السلام مي فرمايد:

«الْعَفَافُ زِينَةُ الْفَقْرِ»؛[23]
زيبايي و زينت فقر در داشتن عفت است.»

گروهي در مدينه فقير بودند خيلي وضع مالي شان خراب بود، طوري که گاهي گرسنه مي خوابيدند؛ اما قرآن مي فرمايد، آن قدر خوددار و خويشتن دار بودند و آن قدر مناعت طبع داشتند، که هر کس آنها را مي ديد فکر مي کرد پول دار هستند. به قول معروف طرف صورتش را با سيلي سرخ نگه مي دارد. قرآن درباره آنها مي گويد:
«يَحْسَبُهُمُ الْجَاهِلُ أَغْنِيَاء مِنَ التَّعَفُّفِ»؛[24]
يعني کسي که خبر نداشت، فکر می کرد آنها پولدار هستند.»

از شدتي که عفت نفس داشتند حتي نمي گذاشتند مردم درباره آنها فکر بد کنند. وقتي پيغمبر اکرم صلي الله عليه وآله وسلم مدينه آمد، نوشته اند که نزديک چهارصد نفر از اين گروه، خانه نداشتند. حضرت براي آنها ايواني در کنار مسجد – که الان هم به نام صفّه معروف است – درست کرد.

البته صفه اي که الان در مدينه وجود دارد، جا به جا شده و محلش جلوتر است. اين جايي که الان به نام صفه است در گذشته دکّه خواجه ها نام داشته است. فقرا شب داخل صفه مي خوابيدند، رسول اکرم صلي الله عليه وآله وسلم بعضي شب ها برايشان، نان، خرما و غذا مي آورد.

با وجود اينکه خود پيغمبر صلي الله عليه وآله وسلم هم امکانات مالي نداشت، روزي يکي از آنها به حضرت گفت: يا رسول الله! جگرمان سوخت، چقدر خرما بخوريم!

حضرت فرمودند: نمي داني جگر سوختن يعني چه! قرآن مي فرمايد: روز قيامت آتش جهنم جگر مي سوزاند. آتش جهنم و قيامت است که در بطون و درون افراد حرارت ايجاد مي کند.

آن شخص خيلي ناراحت و متأثر شد، گفت: يا رسول الله! حالا اين طور که شد اصلاً غذا نمي خورم.

حضرت فرمود: نه، غذا بخور؛ اما ادب داشته باش و خودت را کنترل کن. گاهي خود پيغمبر، زماني که خندق مي کندند تا سه روز غذايي وجود نداشت که تناول کنند.

[فاطمی*خادمه یوسف زهرا(س)*]

فقر و نداري فاطمه

روزي حضرت زهرا عليها السلام دو قرص نان آوردند و پيغمبر آن را ميل کرد، فرمود: دخترم! سه روز است که چيزي نخورده ام، بعد از سه روز است که اين نان از گلوي بابايت پايين مي رود.[25] حضرت زهرا عليها السلام فرمود: من به بچه ها غذاي کمتري دادم، مابقي را براي شما آوردم.

فاطمه زهرا عليها السلام روزي خانه پدر آمد تا کمک مالي بگيرد، پيغمبر فرمود: دخترم! من چيزي ندارم تا به شما بدهم؛ ولي يک ذکر به شما ياد مي دهم، برو اين ذکر را بگو! ذکر اين بود: «يَا رَبَّ الْأَوَّلِينَ وَ الآْخِرِينَ يَا ذَا الْقُوَّةِ الْمَتِينِ وَ يَا رَاحِمَ الْمَسَاکِينِ وَ يَا أَرْحَمَ الرَّاحِمِين» اين را بگو، ان شاءالله در زندگي ات گشايش ايجاد خواهد شد.

اميرالمؤمنين حضرت زهرا عليها السلام را فرستاده بود تا از پيامبر کمک مالي بگيرد، وقتي زهراي مرضيه از خانه پيغمبر بيرون آمد، به اميرالمؤمنين عرضه داشت:
«ذَهَبْتُ لِلدُّنْيَا وَ جِئْتُ لِلْآخِرَةِ؛
من دنبال دنيا رفتم ولي با آخرت برگشتم».

الحمدالله پدرم به جاي مال، ذکر و دعايي به من ياد داد. اميرالمؤمنين هم فرمود: امروز روز خوبي است که ما دعايي ياد گرفتيم.[26]

در اوج خطر و ناراحتي پيامبر به زهرا مي فرمود:
«تَعَجَّلِي مَرَارَةَ الدُّنْيَا بِحَلَاوَةِ الْآخِرَةِ؛
مي دانم دنيا برايت سخت است، اينها را با ياد شيريني آخرت براي خودت راحت کن،

زهرا عليها السلام مي فرمود:
«الْحَمْدُللهِ عَلَي نَعْمَائِهِ وَ الشُّکْرُللهِ عَلَي آلَائِه».[27]

سلمان پيش پيغمبر آمد، عرضه داشت يا رسول الله! دخترتان خيلي در فقر است، لباس و زندگي اش خيلي ساده است. پيغمبر اکرم فرمود:

«إِنَّ ابْنَتِي فَاطِمَةَ مَلَأَ اللهُ قَلْبَهَا وَ جَوَارِ حَهَا إِيمَاناً وَ يَقِينا»،[28]
دخترم دنبال اين مسايل مادي نيست، ايمان و زندگي با اميرالمؤمنين را بر همه دنيا ترجيح داده است.

[فاطمی*خادمه یوسف زهرا(س)*]

3. عفت در گفتار

سومين قسم عفاف، عفت در گفتار است. انسان بايد در گفتارش عفيف باشد، بايد حساب شده سخن بگويد، قرآن تأکيد مي کند، مردم! «قُولُوا لِلنّهاسِ حُسْناً»[29]؛ يعني چه؟ امام فرمود: يعني همان طور که دوست داريد مردم درباره شما حرف بزنند، شما نيز با مردم حرف بزنيد.[30]

اگر اين سفارش گهربار رعايت گردد، خواهيد ديد که گفتارها چقدر زيبا مي شوند، «إِلَي الطَّيِّبِ مِنَ الْقَوْلِ»[31]؛ پاکيزه حرف بزنيد، «قُولُوا قَوْلاً سَديداً»[32] محکم حرف بزنيد، زيبا حرف بزنيد، اين قسم ديگري از عفاف است که انسان بايد در کلام و بيانش آن را رعايت کند و کلماتش کلمات حساب شده اي باشد.

4. عفت شکم

چهارمين عفتي که بيان شده «عَفَافِ الْبَطْنِ»[33] است. اينکه انسان اجازه ندهد هر لقمه اي وارد شکمش شود، نسبت به ورود غذا به بدن کنترل داشته باشد، لقمه حلال استفاده کند و نگذارد حرام در زندگي اش وارد گردد.

[فاطمی*خادمه یوسف زهرا(س)*]

چکيده سخن

اگر عفت هاي چهارگانه جنسي، مالي، گفتاري و عفت شکم و بطن در زندگي ما وجود يافتند، «أَنْفُسُهُمْ عَفِيفَةٌ»[34] نفس انساني عفيف مي شود. و بهترين عبادت عفاف است؛

«أَفْضَلُ الْعِبَادَةِ الْعَفَافُ».[35]عفاف، يعني بازدارندگي نفس، خويش کنترلي.

آنچه که گفته شد برداشت هايي از اين روايت بود:
«أَمَّا الْعَفَافُ فَيَتَشَعَّبُ مِنْهُ الرِّضَا وَ الاِسْتِکَانَةُ وَ الْحَظُّ وَ الرَّاحَةُ وَ التَّفَقُّدُ وَ الْخُشُوعُ وَ التَّذَکُّرُ وَ التَّفَکُّرُ وَ الْجُودُ وَ السَّخَاء»[36]؛
کسي که عفت دارد صفات سخاوت، جود، تفکر، رضا، آرامش و خشوع در مقابل خداوند تبارک و تعالي را داراست.

وجود مقدس اميرالمؤمنين در يک روايتي مي فرمايد: مردم! علي را با چهار چيز ياري کنيد؛ «أَعِينُونِي بِوَرَعٍ وَ اجْتِهَادٍ وَ عِفَّةٍ وَ سَدَادٍ»[37]؛ اول: با تقوا پيشگي، دوم: با تلاش، سوم: با عفت و خود کنترلي، چهارم: با سداد (محکم بودن). ان شاءالله خداوند به ما توفيق عمل به اين وظايف را عنايت فرمايد.

[فاطمی*خادمه یوسف زهرا(س)*]

روضه

بنابر نقل روايت اول، مثل امشبي لحظات آخر عمر دختر پيامبر گرامي اسلام بود. «السَّلام عليکِ يا فاطمة الزَّهرا يا بنت رسُول الله يا قرَّة عين النبي المصطفي!» در چنين روزهايي اميرالمؤمنين کنار بستر فاطمه زهرا عليها السلام نشست، به امام حسن و امام حسين، زينب و امّ کلثوم فرمود: از اتاق بيرون برويد. مظلوم و مظلومه کنار هم نشستند، چرا؟ چون زهرا مي خواهد وصيت کند. اميرالمؤمنين عليه السلام وصي اوست، مي خواهد سفارش هايش را بنمايد؛ لذا بچه ها از اتاق بيرون رفتند.

اميرالمؤمنين کنار بستر زهراي مرضيه عليها السلام نشست:[38] «وَ ضمَّ راسَها إلي صدره»، اشک از گونه هاي فاطمه زهرا عليها السلام جاري شد.

آقا هم اشک مي ريخت و مي گفت: فاطمه جان! من در فقدان تو گريه مي کنم براي نبود تو و غربت خودم اشک مي ريزم؛ «أَبْکِي مَخَافَةَ أَنْ تَطُولَ حَيَاتِي».[39]چگونه بعد از تو اين خانه و چهار يتيم و اين سختي ها را تحمل کنم؟ اما زهرا جان! تو چرا گريه مي کني؟ بي بي عليها السلام مي فرمايد: يا اميرالمؤمنين! من براي مظلوميت تو اشک مي ريزم!

علي جان! سفارش هايي دارم: يکي اينکه بدنم را شب غسل بده، شب کفن کن و شب به خاک بسپار! نمي خواهم آن دو نفر بر بدن من نماز بخوانند و در تشيع جنازه من حاضر گردند.
علي جان!
مرا چو غسل نيمه شب به پيش کودکان دهي ،مبادا سينه مرا به زينبم نشان دهي!

علي جان! خودت متکفل کارهاي من بايد گردي، خودت بدنم را غسل بده. بچه هاي يتيمم را فراموش نکن. طوري برنامه هايت را تنظيم کن که شب ها پيش بچه ها باشي. مبادا آنها تنها بمانند. حسين را از ياد مبر![40]

درباره ابا عبدالله به طور ويژه سفارش کرد – وقتي من را در ميان قبر مي گذاري زود از کنار قبرم نرو. آن لحظه ميت مونس مي خواهد، چه مونسي بالاتر از تو علي جان. کنار قبرم بنشين «فَأَکْثِرْ مِنْ تِلاوَةِ الْقُرآنِ وَ الدُّعَاءِ»[41] و برايم قرآن و دعا بخوان، کنار قبرم بنشين و برايم اشک بريز.

پيراهن خود در غم من چاک مکن
جز نيمه شب جسم مرا خاک مکن
از فاطمه يادگاري اگر مي خواهي
خون هاي مرا ز روي در پاک مکن.

هر وقت دلت براي فاطمه تنگ شد. بدان:
«البابُ وَالجِدارُ وَالدِّماءُ شهودُ صِدقِ ما بِهِ خِفاءٌ»

[فاطمی*خادمه یوسف زهرا(س)*]

پی نوشت:

[1] . توبه، 119.
[2] . کافي، ج2، ص 79، ح 3.
[3] . نهج البلاغه، خطبه 193.
[4] . تحف العقول، ص 15، ح 17.
[5] . صحيح ترمذي، 3489، بحارالانوار، ج 87، ص 338.
[6] . نور، 33.
[7] . نور، 32.
[8] . احزاب، 32.
[9] . قصص، 25.
[10] . تنبيه الخواطر، ج2، ص 30، مستدرک الوسائل، ج 11، ص 267.
[11] . احزاب، 35.
[12] . بحارالانوار، 46، ص 247.
[13] . منتهي الامال، (يک جلدي)، ص 84 – 83.
[14] . مستدرک الوسائل، ج13، ص 48؛ بحارالانوار، ج 43، ص 81.
[15] . بحارالانوار، ج18، ص 106.
[16] . کشف الغمه، ج2، ص 23، مکارم الخلاق، ج1، ص 267، بحارالانوار، ج 101، ص 36.
[17] . قال موسي بن جعفر (ع): ثَلاهثَةٌ يَسْتَظِلُّونَ بِظِلِّ عَرْشِ اللهِ يَوْمَ الْقِيَامَةِ يَوْمَ لَا ظِلَّ إِلَّا ظِلُّهُ رَجُلٌ زَوَّجَ أَخَاهُ الْمُسْلِمَ أَوْ أَخْدَمَهُ أَوْ کَتَمَ لَهُ سِرّاً (وسائل الشيعه، ج 20، ص 45).
[18] . نورالثقلين، حويزي، ج3، ص 597.
[19] . فتح، 6.
[20] . حجرات، 12.
[21] . نور، 32.
[22] . معاني الاخبار، ص 354، کشف الغمه، ج 2، ص 40، بحارالانوار، ج 43، ص 158.
[23] . نهج البلاغه، حکمت 68، شرح نهج البلاغه ابن ابي الحديد، ج18، ص 213.
[24] . بقره، 273.
[25] . بحارالانوار، ج20، ص 245، ح 10؛ احقاق الحق، ج 10، ص 285.
[26] . بحارالانوار، ج43، ص 152.
[27] . بحارالانوار، ج43، ص 86، مناقب ابن شهر آشوب، ج 43، ص 342.
[28] . بحارالانوار، ج 43، ص 29.
[29] . بقره، 83.
[30] . الميزان، ج1، ص 218.
[31] . حج، 24.
[32] . احزاب، 70.
[33] . تنبيه الخواطر، ج2، ص 30، مستدرک الوسائل، ج 11، ص 267.
[34] . نهج البلاغه، خطبه 193.
[35] . کافي، 2/79/3.
[36] . تحف العقول، ص 15، ح 17.
[37] . نهج البلاغه، نامه 45.
[38] . بحارالانوار، ج43، ص 191.
[39] . همان، ص 213.
[40] . همان، ص 178.
[41] . بحارالانوار، ج79، ص 27؛ منتهي الآمال، ص 192.
برگرفته ازسخنرانی استاد رفیعی
منبع: واعظون