پینوشتها:
1 . المفردات فی غریب القرآن، راغب اصفهانی، ص 192و193 .
2 . عهد قدیم، سفر توریه مثنی، فصل 13؛ عهد جدید، نامهای به مسیحیان یهودی نژاد عبرائیان، بند10، جمله26 - 32 .
3 . آل عمران (3) : 19 .
4 . مجمع البیان فی تفسیر القرآن، ابوعلی طبرسی، ج2 - 1، ص128 .
5 . تفسیر المنار، محمد رشیدرضا، ج6، ص 416 - 417 .
6 . پرسشها و پاسخها (آزادی و پلورالیسم)، آیت الله مصباح یزدی، ج4 . ص 38و62 - 78 .
7 . آل عمران (3) : 85 .
8 . بقره (2) : 285 .
9 . صف: (61) : 6؛ بقره (2) : 146
10 . بقره (2) : 136 .
11 . عدال الهی، مرتضی مطهری، ص296 - 300 .
12 . ر . ك: كتب فقهی شیعه و اهل سنت؛ بخش جهاد .
13 . بقره (2) : 105 .
14 . توبه (9) : 30و31؛ مائده (5) : 17و72و73 .
15 . المیزان فی تفسیر القرآن، سید محمد حسین طباطبایی، ج9، ص281 - 282 .
16 . تحریرالوسیله، امام خمینی، ج2، ص499 و المغنی، ابن قدامه (از فقهای بزرگ اهل سنت)، ج 10، ص 74 .
17و18 . ر . ك: كتب فقهی باب نجاسات، از جمله مرحوم محقق در شرایع اسلام و امام خمینی (ره) در تحریر الوسیله .
19 . مدارك الاحكام فی شرح شرایع الاسلام، سید محمد موسوی عاملی، ج 2، ص294 .
20 . جواهر الكلام، محمد حسن نجفی، ج41، ص601 و ج6، ص 488و 49؛ فقه الحدود و التغریرات، سید عبدالكریم موسوی اردبیلی، ص839 .
21 . التنقیح فی شرح العروة الوثقی، سید ابوالقاسم خویی، ج3؛ ص 58 - 59و61 تحریرالوسیله، امام خمینی، ج1، ص115 .
22 . جواهر الكلام، محمد حسن نجفی، ج6، ص 49 .
23 . همان .
24 . مانند حكم به ارتداد خانمی از سوی حضرت امام خمینی (ره) كه در مصاحبه رادیویی به مناسبت تولد حضرت زهرا (س) در پاسخ به این پرسش كه الگوی شما كیست، گفته بود: خانم اوشین الگوی من است؛ چون حضرت فاطمه (س) به چهارده قرن قبل تعلق داشتهاند .
25 . جواهرالكلام، محمد حسن نجفی، ج6، ص48وج41، ص 600 .
26 . تحریرالوسیله، امام خمینی، ج1، ص499 .
27 . مبانی تكملة المنهاج، سید ابوالقاسم خویی، ج 1، ص325 .
28 . جواهر الكلام، محمد حسن نجفی، ج41، ص602؛ تحریرالوسیله، امام خمینی، ج2، ص498 .
29 . همان، ج6، ص 49 .
30 . همان، ص44و45 .
31 . همان . ج41، ص603و605و617 .
32 . همان، ص613 .
33 . تحریرالوسیله، امام خمینی، ج2، ص624؛ جواهر الكلام، نجفی، ج41، ص605 - 616 .
34 . فقه الحدود و التعزیرات، موسوی اردبیلی، ص836 و المغنی، ابن قدامه، ج 10، ص 76 .
35 . الفقه علی المذاهب الاربعة، عبدالرحمن الجزیری، ج5، ص 424 .
36 . بدایع الصنایع، ابوبكر الكاسانی، ج7، ص135 .
37 . المغنی، ابن قدامة، ج10، ص76 .
38 . فقه الحدود و التعزیرات، موسوی اردبیلی، ص859 .
39 . همان .
40 . نابردباری مذهبی، محمد حسین مظفری، ص82 - 83 .
41 . مستدرك الوسایل، محدث نوری، ج3، ص242؛ المغنی، ابن قدامة، ج10، ص76 .
42 . تهذیب الاحكام، شیخ طوسی، ج10، ص161، ح553 .
43 . همان، ص159، ح544 .
44 . آل عمران (3) : 72 .
45 . بقره (2) : 109 .
46 . محمد (47) : 25 - 30 .
47 . ر . ك: جزوه «دین و آزادی» سخنرانی آیت الله مصباح یزدی در مدرسه فیضیه قم .
48 . از این روی، همه فقهای شیعه و سنی بحث ارتداد را در باب حدود مطرح كردهاند .
49 . حقوق جزای عمومی، محمد صالح ولیدی، ج2 (جرم)، ص323 - 324 .
50 . در اماره قانونی . اثبات خلاف اماره ممكن است و در این صورت رفع اثر میشود؛ اما اگر قانون گذار چیزی را به عنوان فرض قانون لحاظ كند، در صورت اثبات خلاف آن مطلب نیز آثار حقوقیاش مرتفع نمیشود . (ر . ك: الوسیط، عبدالرزاق سهوری، ج1 و كتابهای ادله اثبات دعوی) .
51. The will of the people shall be the basis of the authority of government ... (Art. 21/3/universal Dec. of Human Rights.)
52 . ر . ك: لیبرالیسم غرب ظهور و سقوط، آنتونی آربلاستر، ترجمه عباس مخبر دزفولی .
53. Altman Andrew؛ Arguing About law, An Introduction tolegal philosophy؛ U.S.A؛ Wadsworth pubilishing.
54. ماده 18 اعلامیه جهانی حقوق بشر .
55 . هفته نامه پرتو، 2/10/81 . (سخنرانی آیت الله مصباح یزدی)
56 . زمر (29) : 18 .
57 . بقره (2) : 111؛ انبیاء (21) : 24؛ نحل (16) : 64 .
58 . توبه (9) : 6 .
59 . اسدالغابه، ج3، ص22 .
60 . بقره (2) : 256 .
61 . اسلام و حقوق بشر، زین العابدین قربانی، ص480 - 482 .
62 . زمر (29) : 7 .
63 . نساء (4) : 116 .