آیا پیش از خلقت حضرت آدم علیه السّلام هم موجودات یا انسان های دیگری زندگی می کرده اند؟

[شهاب منتظر]

آیا پیش از خلقت حضرت آدم علیه السّلام هم موجودات یا انسان های دیگری زندگی می کرده اند؟

آن چه از آیات و روایات بدست می آید این است كه انسان ها از نسل آدم (ع) و حوا هستند.

اما درباره آیه 30سوره بقره و اعتراض فرشتگان دو نظریه هست؛ نخست آن كه در پاسخ خداوند كه فرمود: می خواهم در «زمین» خلیفه ای قرار دهم. فرشتگان به خاطر سابقه ذهنی كه از «موجودات زمینی» داشتند مسئله خونریزی و فساد و نابودی را مطرح كردند. زیرا اقتضای زندگی در زمین همراه با كمبود و تزاحم است اما برخی از صاحب نظران از این آیه دلیلی بر وجود آدم هایی قبل از حضرت آدم(ع) استفاده كرده اند البته با این ویژگی كه استعداد مقام خلافت الهی را نداشته اند به همین جهت جنبه فساد و خونریزی آنان بیشتر نمایان بود و فرشتگان بخاطر همان سابقه ذهنی اعتراض كردند اما خداوند با اشاره به مقام خلافت الهی آدم ابوالبشر و انسان های كامل از این نسل، فرشتگان را متوجه اشتباه آنان كرد. كه این نوع از آدم ها تفاوت اساسی با موجودات زمینی گذشته دارند.

از این رو اگر چه احتمال انقراض آدم هایی بدون استعداد مقام خلافت الهی وجود دارد اما نظریه اول كه اعتراض فرشتگان با توجه به ویژگی موجودات زمینی بوده قابل توجه است. به ویژه در آیه شریفه نخست سخن از آدم به میان نیامده تنها سخن از آفرینش موجودی در روی زمین مطرح شده كه فرشتگان تنها به این جنبه آن توجه داشتند و به مقام خلافت او ناآگاه بودند.

[شهاب منتظر]

در پاسخ به این سوال چند نکته را باید درنظر داشت:

مرحوم علامه طباطبایى(ره) در ذیل آیه 1 سوره نساء مى‏فرماید: «از ظاهر سیاق برمى‏آید كه مراد از «نفس واحده»، آدم و مراد از «زوجها» حوا است كه پدر و مادر نسل انسانند و ما نیز از آن نسل هستیم و به طورى كه از ظاهر قرآن كریم برمى‏آید، همه افراد نوع انسان به این دو تن منتهى مى‏شوند. از آیه شریفه برمى‏آید كه نسل موجود از انسان، تنها به آدم و همسرش منتهى مى‏شود و جز این دو نفر، هیچ كس دیگرى در انتشار این نسل دخالت نداشته است».

در تاریخ یهود آمده است كه عمر نوع بشر از روزى كه در زمین خلق شده تاكنون، بیش از حدود هفت‏هزار سال نیست كه اعتبار عقلى هم با این تاریخ مساعد است؛ پس اعتبار عقلى هم همان را مى‏گوید كه تاریخ گفته است. لیكن دانشمندان طبقات‏الارض و به اصطلاح«ژئولوژى» معتقدند كه عمر نوع بشر بیش از میلیون‏ها سال است و بر این گفتار خود، از فسیل آثارى از انسان‏ها و نیز ادله‏اى از اسكلت سنگ شده خود انسان‏هاى قدیمى آورده‏اند، كه عمر هر یك از آنها معیارهاى علمى خودشان بیش از پانصد هزار سال است.

این اعتقاد ایشان است؛ اما ادله‏اى كه آورده‏اند قانع كننده نیست. دلیلى نیست كه بتواند اثبات كند این فسیل‏ها، بدن سنگ شده اجداد همین انسان‏هاى امروزى است و دلیلى نیست كه بتواند این احتمال را رد كند كه این اسكلت‏هاى سنگ شده مربوط به یكى از ادوارى است كهانسان‏هایى در زمین زندگى مى‏كرده‏اند، چون ممكن است چنین بوده باشد و دوره ما انسان‏ها متصل به دوره فسیل‏هاى نامبرده نباشد، بلكه انسان‏هایى قبل از آفرینش آدم ابوالبشر در زمین زندگى مى‏كرده‏اند و سپس منقرض شده باشند و این پیدایش انسانها و انقراضشان تكرار شدهباشد تا پس از چند دوره، نوبت به نسل حاضر رسیده باشد.

قرآن كریم به طور آشكار، كیفیت پیدایش انسان در زمین را بیان نكرده كه آیا ظهور این نوع موجود (انسان) در زمین، منحصر در همین دوره فصلى است كه ما در آن قرار داریم و یا دوره‏هاى متعددى داشته و دوره ماانسان‏هاى فعلى آخرین ادوار آن است؟

[شهاب منتظر]

ممكن است از بعضى آیات شریف قرآن استشمام كرد كه قبل از آفرینش حضرت آدم، ابوالبشر و نسل او، انسان‏هایى دیگر در زمین زندگى مى‏كرده‏اند؛ مانند آیه شریف و اذ قال ربك للملئكة انى جاعل فى الارض خلیفه قالوا اتجعل فیها من یفسد فیها و یسفك الدماء...؛ و زمانى كه پروردگارت به فرشتگان فرمود: مى‏خواهم در زمین جانشینىبگذارم، گفتند [باز] در زمین كسانى مى‏گذارى كه در آن فساد كنند و خون‏ها بریزند، (بقره، 30).

كه از آن برمى‏آید، قبل از آفرینش بنى نوع آدم، دوره دیگرى بر انسانیت گذشته است. در بعضى از روایات وارده از ائمه(ع) مطالبى آمده كه سابقه ادوار بسیارى از بشر را قبل از دوره حاضر اثبات مى‏كند.
در كتاب توحید، ج 1، ص 277 از امام صادق(ع) روایتى آورده كه در ضمن آن به راوى فرموده: شاید شما گمان مى‏كنید كه خداى عز وجل غیر از شما هیچ بشر دیگرى را نیافریده است. نه، چنین نیست؛ بلكه هزار هزار آدم آفریده كه شما از نسل آخرین آنهاهستید.

مرحوم شیخ صدوق در كتاب خصال، ج 2، ص 652، ح 54 از امام باقر(ع) روایت كرده كه فرمود: خداى عز وجل از روزى كه زمین را آفریده، هفت عالم را در آن خلق (و سپس منقرض كرده است) كه هیچ یك از آن عوالم از نسل آدم ابوالبشر نبوده‏اند و خداى تعالى همه آنها را ازپوسته روى زمین آفرید و نسلى را بعد از نسل دیگر ایجاد كرد و براى هر یك، عالمى بعد از عالم دیگر پدید آورد تا در آخر، آدم ابوالبشر را بیافرید و ذریه‏اش را از او منشعب ساخت...، (ترجمه تفسیرالمیزان، ج 4، ص 221 -231).

اما درباره تكلیف اعمال انسانها اولیه باید دانست پاداش و عذاب در پی اختیار است و در صورتی كه اختیار او به حدی باشد كه به خواسته خود نیكی یا ستمی را روا بدارد از پاداش یاعذاب به دور نخواهد بود لذا حتی درباره حیوانات حداقل برخی از حیوانات حشر در قیامت مطرح می باشد.

[شهاب منتظر]

از نظر اسلام و ادیان الهی انسان ها فرزندان آدم و حوا بر روی زمین هستند؛ حال آن كه از نظر علمی و با بررسی هایی كه شده، معلوم گردیده كه شبه انسان هایی به نام كرومانیون و نئاندرتال وجود داشته اند كه نمی توانسته اند صحبت كنند و خمیده حركت می كرده اند.

در روایات مطرح شده است كه امام باقر (ع) به جابربن یزید می گوید:‹گویا تو گمان می كنی كه خداوند فقط این عالم را آفرید و بس و همچنین گمان می كنی كه خداوند بشری غیر از شما نیافریده است؛ آری به خدا قسم!خداوند هزار هزار عالم و هزار هزار آدم آفرید و تو در آخر این عالم ها و آدم ها هستی›

برخی از اندیشمندان اسلامی بر اساس این روایات معتقدند كه آدم (ع) نخستین انسانی نبوده كه گام بر روی كره خاكی نهاده است؛بلكه قبل از او انسان های دیگری بوده اند كه به دلایل نامعلومی نسلشان منقرض گشته است.

[شهاب منتظر]

همچنین در خصوص خلقت آدم دیدگاه های گوناگونی مطرح شده است كه برخی عبارتند از :

1. پیش از حضرت آدم،هیچ موجودی از آدم یا شبیه آدم وجود نداشته و جضرت آدم یك دفعه و به طور مستقل خلق شده است.

2. پیش از حضرت آدم،موجوداتی شبیه آدم و جن بوده اند و سپس یا از بین رفته اند و یا هنوز هم وجود دارند.

3. پیش از حضرت آدم،انسان هایی وجود داشته،ولی تكامل نیافته بودند وبه هر دلیل از میان رفته و منقرض شده اند و آن گاه حضرت آدم بدون ارتباط با آدم های گذشته، به طور كامل مستقل آفریده شد.

4. پیش از حضرت آدم، انسان هایی وجود داشته اند و تكامل نیافته بودند؛اما از میان نرقتند؛بلكه در بستر تكامل خود به مرحله انسانیت رسیده،حضرت آدم (ع) نخستین انسان و نخستین پیامبر از نسل همه آدم ها بوده و یك باره خلق نشده است.