گذرگاهی فریبنده برای عروج
اگر در آیات قرآن كریم و مواعظ پیامبر اكرم و اهل بیت عصمت و طهارت علیهم السلام که در واقع عِدل یکدیگرند، دقت كنیم، خواهیم دید كه یكى از مسایل محورى و مهمى كه زیاد بر آن تكیه شده و درباره آن مطالب گوناگونى مۆكداً بیان گردیده، مسأله «توجه به آخرت» و «پرهیز از دل باختگى در برابر دنیا» است.
دنیای فریبنده
قرآن تأكید دارد كه آخرت برتر و پایدارتر، و زندگى دنیا موجب فریب انسان و بازدارنده او از كمالات است. تا آنجا كه حتى دلبستگى به زندگى دنیوى در ردیف كفر قرار داده شده است: « وَیْلٌ لِلْكافِرِینَ مِنْ عَذاب شَدِید * الَّذِینَ یَسْتَحِبُّونَ الْحَیاةَ الدُّنْیا عَلَى الاْخِرَة ». (1) طبق این بیان، كافران كسانى اند كه زندگى دنیا را بر آخرت ترجیح مى دهند.
در این باره امام صادق علیه السلام به شیوه بیانىِ قرآن كریم، به عبدالله بن جندب مى فرماید:
« طُوبى لِعَبْد لَمْ یَغْبِطِ الخاطِئینَ على ما اُوتُوا مِن نَعیمِ الدُّنیا و زَهرَتِها، طُوبى لِعَبْد طَلَبَ الْآخِرةَ و سَعى لَها، طُوبى لِمَنْ لَمْ تُلْهِهُ الاَمانىُّ الكاذِبةُ ؛ (2) خوشا به حال كسى كه نسبت به كافران حسرت نخورد براى آنچه از نعمتهاى دنیا و زیورهاى آن به ایشان داده شده است! خوشا به حال كسى كه آخرت را برگزید و در راه آن كوشش نمود! خوشا به حال آن كه آرزوهاى دروغین فریبش نداد! »
این روایت امام ششم همانند خطاب خداوند به پیامبر اكرم صلى الله علیه وآله در قرآن است كه مى فرماید:
« لا تَمُدَّنَّ عَیْنَیْكَ إِلى ما مَتَّعْنا بِهِ أَزْواجاً مِنْهُمْ زَهْرَةَ الْحَیاةِ الدُّنْیا لِنَفْتِنَهُمْ فِیهِ وَ رِزْقُ رَبِّكَ خَیْرٌ وَ أَبْقى؛ (3) اى پیامبر، هرگز به متاع ناچیزى كه به آنان در جلوه حیات دنیوى دادیم چشم آرزو مگشا و رزق خداى تو برتر و پاینده تر است.»
البته باید توجه داشت كه اینگونه خطابهاى قرآنى در ظاهر به شخص پیامبر صلى الله علیه وآله است، اما همانگونه كه از ائمّه اطهار علیهم السلام روایت شده، اینها از باب « ایّاكَ اعنى و اسمعى یا جارَه » و به قول خودمان، «به در مى گویند تا دیوار بشنود» است.
گاهى انسان همینطور كه چشمش باز است و به اطراف نگاه مىكند و كارش را انجام مىدهد، ضمناً بهره هایى را هم كه دیگران در زندگى دارند، مى بیند؛ این نگاه گذرا است؛
اما گاهى انسان به چیزى خیره مى شود و تحت تأثیر آن قرار مى گیرد. در آیه مزبور، خداوند مى فرماید: چشمهایت رابه نعمتهایى كه به دیگران داده ایم، ندوز، به این چیزها خیره نشو.
اینها زر و زیور دنیا و بهره هایى است كه به گروهى از مردم داده ایم تا آنها را بیازماییم. درست است كه اینها زیور و زینت زندگى دنیوى است، ولى چشم دوختن به آنها سبب محروم ماندن از زندگى بهتر و پایدار اخروى مى گردد.
ابن عباس مى گوید: شنیدم رسول خدا صلى الله علیه وآله مى فرمود: « کسى که گرفتار دوستى دنیا گردد، سه بلا دامنگیر او مى شود:
اشتغال فکریى که بر اثر آن خستگى او تمام نمى شود، فقرى که بى نیازى با آن نیست و آرزوهاى طولانى که سرانجام ندارد.
آگاه باشید که دنیا و آخرت هر دو، هم طالبند و هم مطلوب پس کسى که سراغ آخرت رفت، دنیا خود به خود سراغ او مى آید تا از روزى خود بطور کامل بهره بردارى کند. و خواهان دنیا، آخرت به سراغ او مى آید تا این که مرگ ناگهانى او را دریابد و به کام خویش فروکشد. (4)