عوامل مؤثر بر حفظ قرآن

[ملکوت* گامی تارهایی *]

1- نماز حفظقرآن


حفظ كتاب خداوند، توفيقي است كه جز به ياري آن حضرت رفيقراه انسان نمي‌شود. بدين سبب، نماز، دعا و توسل را از ضرورت‌هاي مسير حفظشمرده‌اند. مرحوم طبرسي در مكارم الاخلاق به دو نوع نماز اشاره كرده است: يكي نمازتقويت هوش و حافظه و ديگري نماز حفظ قرآن. درباره‌ي نماز حفظ قرآن مي‌گويد: شب ياروز جمعه چهار ركعت نماز مي‌گزاري؛ در ركعت اول سوره‌ي حمد و بس، در ركعت دوم حمد وحم‌دخان، در ركعت سوم حمد و حم‌سجده و در ركعت چهارم حمد و تبارك الملك. بعد ازپايان نماز، نخست خداوند را ستايش مي‌كني. سپس بر پيامبر و خاندانش درود مي‌فرستي وبراي مؤمنان صد بار آمرزش مي‌طلبي.





البته گوش دادن به نوارهاي قرآني، براي فراگيري احكام تجويد وبالا بردن سطح آن، سودمند و در مواردي ضروري است.

*منابع
اندیشه ی قم
دارالقرآن

[ملکوت* گامی تارهایی *]

به طور كلي، آفات گوش سپردن به نوار عبارت است از:
1- تنبليحافظه
2- دير به مطلوب رسيدن
3- سستي و مستحكم نبودن محفوظات. آن‌گاه مي‌گويي:«اللّهمَّ ازْجُرْنيبِتَرْكِ مَعاصيكَ اَبَداً ما اَبْقَيْتَني وَارْحَمْني مِنْ اَنْ تَكَلَّفَ طَلَبَمالايَعنيني وَارْزُقْني حُسْنَ النَّظَرِ فيما يٌرضيكَ عَنّي اللّهُمَّ بَديعُالسَّمواتِ وَ الاَرْضِ ذَاالجلالِ وَ الاِكْرام وَ العِزَّةِ اللَّتي لاتَرامُ. يااللّهُ، يا رَحْمنُ، اَسْأَلُكَ بِجَلالِكَ وَ بِنوُرِ وَجهِكَ اَنْ تُلْزِمَقَلْبي حِفظَ كِتابِكَ القُرآنِ المُنزَلِ عَلي رَسُولِكَ وَ تَرْزُقَني اَنْاَْتْلُُوَهُ عَلَي النَّحْوِ الَّذي يُرضيكَ عَنّي. اللّهُمَّ بَديعُ السَّمواتِوَ الاَرضِ، ذاالْجَلالِ وَ الاِكْرامِ وَ العِزَّ الذَّي لايَرامُ. يا اللهُ، يارَحمنُ، اَسْأَلُكَ بِجَلالِكَ وَ بِنوُرِ وَجْهِكَ اَنْ تَنَّوَرَ بِكِتابِكَبَصَري وَ تَطْلُقَ بِهِ لِساني وَ تَفَّرَجَ بِهِ قَلْبي وَ تَشْرَحَ بِهِ صَدريوَ تَسْتَعمَلَ بِهِ بَدَني وَ تُقَوِّيَني عَلي ذلِكَ وَ تُعينُني عَلَيْهَِ؛فَاِنَّهُ لايُعينَ عَليَ الخَيْرِ غَيْرُكَ وَ‌لايُوَفَّقُ لَهُ اِلّا اَنْت. لاحَوْلَ وَ لا قُوَّةَ الّا بِاللهِ الْعَلّي العَظيمِ

[ملکوت* گامی تارهایی *]

2- ايجاد آمادگي معنوي
وضو گرفتن، قصد قربت و رو به قبله نشستن، علاوه بر اين‌كه خودعبادت است، در روان حافظ تأثير مي‌نهد و او را از آرامش سرشار مي‌سازد.

3- بهره‌گيري از سحرگاهان
چنان‌كه نوجواني و جواني بهترين فصل حفظمطالب است؛ هنگام صبح و نشاط اول روز برترين وقت حفظ به شمار مي‌آيد. در اين زمان،مغز انسان آماده‌تر است و بدن و طبيعت هر دو از آرامش خاص برخوردارند. افزون براين، در سحرگاه بركات فراوان نهفته است. وقتي امام محمد باقر ـ عليه السلام ـ بهفرمان هشام بن عبدالملك از مدينه سوي شام سفر مي‌كرد، گروهي از مسيحيان را ديد كهدرون غاري گام مي‌نهادند، حضرت پرسيد: در چنين روزي عيد گرفته‌اند؟
گفتند: خير،به سوي يكي از دانشمندان خود مي‌روند. آن‌ها هرسال يك بار در چنين روزي او را ازكوه خارج مي‌كنند و آنچه مي‌خواهند از وي مي‌پرسند. امام فرمود: آيا دانشي دارد؟
گفتند: آري، از داناترين مردم است. آن‌گاه حضرت چهره‌ي خود را پوشاند و بايارانش همراه مسيحيان سمت آن دانشمند نابينا و كهنسال حركت كرد، مرد كهنسال به ياريحس نيرومندش، سمت امام اشاره كرد و گفت: مرد، از ما هستي يا از امت محمد؟
امامفرمود: از امت محمد ـ صلي اللّه عليه و آله ـ . پير پرسيد: براي پرسيدن آمدي ياپرسيده شدن؟ امام فرمود: بپرس. مرد كهنسال بسيار پرسيد. و پاسخ شنيد. آن‌گاه گفت: بنده‌ي خدا، كدام ساعت نه بخشي از شب است نه بخشي از روز؛ و اگر از هيچ كدام نيست،چيست؟
امام باقر ـ عليه السلام ـ فرمود: فاصله‌ي طلوع فجر تا طلوع آفتاب نه جزئشب است نه جزء روز. زماني از زمان‌هاي بهشت است كه در آن بيماران درمان مي‌يابند وروزي بندگان خدا تقسيم مي‌شود؛ و ساعت رحمت و خير و بركت است.
از اين داستان درمي‌يابيم اين زمان زماني معنوي است و شايسته است حفظ قرآن در چنين وقتي تحقق يابد. خداوند مي‌فرمايد: «إِنَّ قُرْآنَ الْفَجْرِ كانَ مَشْهُوداً» نماز صبح مورد مشاهدهاست.
مراد از «قرآن الفجر» نماز صبح است.بر اساس روايات شيعه و سني، در مياننمازهاي روزانه نماز صبح مورد مشاهده‌ي فرشتگان شب و روز قرار مي‌گيرد؛ زيرا درآغاز صبح فرشتگان شب جاي خود را به فرشتگان روز مي‌سپارند و در اين تعويض جايگاه،نماز مردمان را ديده، بر آن گواهي مي‌دهند.
براي بيدار شدن به هنگام طلوع فجر،توجه به نكات زير سودمند مي‌نمايد: الف: خفتن در اوايل شب ب: شب هنگام غذاي اندكخوردن ج: خواندن آيه‌ي آخر سوره‌ي كهف

[ملکوت* گامی تارهایی *]

. 4- انتخاب مكان مناسب
اگر مكان مطالعه پر سروصدا، بسيار سرد يا بسيار گرم و نامناسبباشد، انسان دچار تشتت فكر مي‌شود. اين نكته در «حفظ قرآن» از حساسيت ويژه برخورداراست؛ زيرا حفظ قرآن به تمركز شديد فكر نياز دارد. البته پس از به خاطر سپردن آيات،تكرار آن به اين اندازه تمركز نيازمند نيست و مي‌تواند در مكان‌هاي شلوغ نيز تحققيابد.

[ملکوت* گامی تارهایی *]

5- تمركز فكر
هنگام به خاطر سپردن قرآن، تمركز فكر بسيار ضرورتدارد.
پس بايد عوامل عدم تمركز فكر و حواس‌پرتي را شناسايي كرد و در رفع آن‌هاكوشيد. اين عوامل، در اشخاص مختلف متفاوت است و مي‌توان آن‌ها را به دو نوع تقسيمكرد:
الف: دروني ب: بيروني.
عوامل «دروني» به معناي اسبابي است كه در درونانسان جاي دارد، مانند اندوه و اضطراب و نگراني. كسي كه در دام اين عوامل گرفتارآمد، بايد حفظ قرآن را كنار نهد و نخست در نابودي اين عوامل بكوشد. مراد از عوامل «بيروني»، عوامل محيطي است؛ مانند سروصدا و صحنه‌هاي مشغول‌كننده. اين امور ازبازدهي حفظ مي‌كاهد و چه بسا موجب دلسردي و نوميدي انسان مي‌گردد.

[ملکوت* گامی تارهایی *]

6- انتخاب نوعقرآن
يكي از نكات بسيار مهم و مؤثر در حفظ قرآن، مسئله‌ي انتخابقرآن است. بايد از آغاز تا پايان حفظ، حتي براي مرور، از يك قرآن استفاده كرد. استفاده از قرآن‌هاي مختلف ذهن را دچار مشكل مي‌كند و تصوير آيات و صفحات را به هممي‌ريزد. بهتر است، با توجه به مكان و زمان حفظ و مرور، از قطع‌هاي گوناگون يك قرآناستفاده شود؛ براي مثال در خانه و محل كار از قطع بزرگ و در غير اين موارد از قطعجيبي بهره برد. البته قرآني كه انتخاب مي‌شود، بايد از ويژگي‌هاي زير برخوردارباشد:
الف: سادگي متن و زمينه ب: عدم ترجمه.
هنگام حفظ قرآن توجه به ترجمهما را از مسير اصلي حفظ دور مي‌سازد. بنابراين، بهتر است پيش از آغاز حفظ درباره‌يترجمه، تفسير اجمالي آيات و برخي از شأن نزول‌ها آگاهي به دست آورد.

[ملکوت* گامی تارهایی *]

7- آشنايي با زبانعربي

آشنايي با زبان عربي و ترجمه و تفسير اجمالي آيات، در حفظقرآن بسيار سودمند است. به خاطر سپردن كلمات و الفاظ، بدون توجه به معاني، كار حافظرا سخت مي‌كند و سبب مي‌شود آيات به طور صحيح در ذهن جاي نگيرد. اين امر چنان مهماست كه مي‌توان آن‌را مؤثرترين عامل پيشرفت در حفظ قرآن به شمار آورد. آشنايي بازبان عربي، آيات را دلنشين‌تر مي‌سازد و سبب علاقه و اميدواري فزون‌تر حافظمي‌گردد.

يادآوري
كساني كه درانديشه‌ي شركت در مسابقات سراسري قرآن به سر مي‌برند، بايد درباره‌ي تجويد قرآنآگاهي كافي داشته باشند. يادگيري احكام تجويد از دو راه امكان‌پذير است: مربي ونوارهاي قرآن. در اين راستا، سفارش مي‌شود علاقه‌مندان از همان آغاز قرآن را بارعايت تجويد به خاطر سپارند تا هنگام خواندن آيات لحن آنان از ويژگي احكام تجويدبرخوردار باشد.

[ملکوت* گامی تارهایی *]

8- نوارهاي قرآني
حافظان باتجربه بر اينباورند كه گوش سپردن به نوارهاي قرآني براي حفظ كتاب خدا روشي نامناسب است؛ زيرا دراين شيوه حافظ به جاي تكرار پيوسته‌ي آيات به شنيدن بسنده مي‌كند و حافظه را باتكرار كلمات ورزيده نمي‌سازد. اگر حافظه پيوسته به كار گرفته نشود، به تدريجسلول‌هاي مغز حالت اثرپذيري و ثمردهي را از دست مي‌دهد و ديگر در برابر محرك‌ها بهاندازه‌ي كافي حساسيت ندارد تا داده‌ها را بي‌درنگ بايگاني و حفظ كند.
رمز اصليحفظ قرآن، تكرار الفاظ است نه شنيدن.