سلسله مباحث استاد قرآئتی: روزی 10 دقیقه همنشینی با قرآن (تفسیر قرآن)

[یوسف رضا]

انسان، هم در انتخاب راه مستقیم و هم در تداوم آن باید از خدا كمك بگیرد. مانند لامپی كه روشنی خود را هر لحظه از نیروگاه می گیرد. «اِهْدِنَا اَلصِّراطَ اَلْمُسْتَقِیمَ» در راه مستقیم بودن، تنها خواسته ای است كه هر مسلمان، در هر نماز از خداوند طلب می كند، حتّی رسول اللّه صلی الله علیه و آله و ائمّه اطهار علیهم السلام از خداوند ثابت ماندن در راه مستقیم را می خواهند. انسان باید همواره، در هر نوع از كارهای خویش، اعم از انتخاب شغل، دوست، رشته ی تحصیلی وهمسر، راه مستقیم را از خداوند بخواهد. زیرا چه بسا در عقاید، صحیح فكر كند، ولی در عمل دچار لغزش شود و یا بالعكس. پس هر لحظه، خواستن راه مستقیم از خدا، ضروری است. راه مستقیم مراتب و مراحلی دارد. حتّی كسانی كه در راه حقّ هستند، مانند اولیای خداوند، لازم است برای ماندن در راه و زیادشدن نورِ هدایت، دعا كنند.

«وَ اَلَّذِینَ اِهْتَدَوْا زادَهُمْ هُدیً» [10] راه مستقیم، همان راه میانه و وسط است كه حضرت علی علیه السلام می فرماید: «الیمین و الشمال مضلّة و الطریق الوسطی هی الجادّة» [11] انحراف به چپ و راست گمراهی و راه وسط، جاده ی هدایت است. راه مستقیم یعنی میانه روی واعتدال واحتراز از هر نوع افراط وتفریط، چه در عقیده و چه در عمل.

یكی در عقاید از راه خارج می شود ودیگری در عمل و اخلاق. یكی همه كارها را به خدا نسبت می دهد، گویا انسان هیچ نقشی در سرنوشت خویش ندارد. و دیگری خود را همه كاره و فعّال مایشاء دانسته و دست خدا را بسته می داند. یكی رهبران آسمانی راهمچون مردمان عادی و گاهی ساحر و مجنون معرّفی می كند و دیگری آن بزرگواران را در حدّ خدا می پندارد. یكی زیارت امامان معصوم و شهدا را بدعت می داند و دیگری حتّی به درخت و دیوار، متوسل شده و ریسمان می بندد.

یكی اقتصاد را زیر بنا می داند و دیگری، دنیا و امورات آن را نادیده می انگارد. در عمل نیز یكی غیرت نابجا دارد و دیگری همسرش را بی حجاب به كوچه و بازار می فرستد. یكی بخل می ورزد و دیگری بی حساب سخاوت به خرج می دهد. یكی از خلق جدا می شود و دیگری حقّ را فدای خلق می كند. اینگونه رفتار وكردارها، انحراف از مسیر مستقیم هدایت است. خداوند دین پا برجا واستوار خود را، راه مستقیم معرّفی می كند. [12]

در روایات آمده است كه امامان معصوم علیهم السلام می فرمودند: راه مستقیم، ما هستیم. [13] یعنی نمونه ی عینی و عملی راه مستقیم و اسوه و الگو برای قدم برداشتن در راه، رهبران آسمانی هستند. آنها در دستورات خود درباره ی تمام مسائل زندگی از قبیل كار، تفریح، تحصیل، تغذیه، انفاق، انتقاد، قهر، صلح و علاقه به فرزند و. . . ، نظر داده و ما را به اعتدال و میانه روی سفارش كرده اند. [14]

[یوسف رضا]

جالب آنكه ابلیس در همین صراطِ مستقیم به كمین می نشیند. [15] در قرآن و روایات، نمونه های زیادی آمده كه در آنها به جنبه ی اعتدال، تأكید و از افراط و تفریط نهی شده است. به موارد ذیل توجّه كنید:

* «كُلُوا وَ اِشْرَبُوا وَ لا تُسْرِفُوا» [16] بخورید و بیاشامید، ولی اسراف نكنید.
* «لا تَجْعَلْ یَدَكَ مَغْلُولَةً إِلی عُنُقِكَ وَ لا تَبْسُطْها كُلَّ اَلْبَسْطِ» [17] در انفاق، نه دست بر گردن قفل كن- دست بسته باش- و نه چنان گشاده دستی كن كه خود محتاج شوی.
* «اَلَّذِینَ إِذا أَنْفَقُوا لَمْ یُسْرِفُوا وَ لَمْ یَقْتُرُوا وَ كانَ بَیْنَ ذلِكَ قَواماً» [18] مومنان، به هنگام انفاق نه اهل اسرافند و نه اهل بخل، بلكه میانه رو هستند.
* «لا تَجْهَرْ بِصَلاتِكَ وَ لا تُخافِتْ بِها وَ اِبْتَغِ بَیْنَ ذلِكَ سَبِیلاً» [19] نماز را نه بلند بخوان ونه آهسته،بلكه با صدای معتدل بخوان.
*نسبت به والدین احسان كن؛ «وَ بِالْوالِدَیْنِ إِحْساناً» [20]
*امّا اگر تو را از راه خدا بازداشتند، اطاعت از آنها لازم نیست. «إِنْ جاهَداكَ عَلی أَنْ تُشْرِكَ بِی. . . فَلا تُطِعْهُما» [21]
*پیامبر هم رسالت عمومی دارد؛ «وَ كانَ رَسُولاً نَبِیًّا» [22]و هم خانواده خویش را دعوت می كند. «وَ كانَ یَأْمُرُ أَهْلَهُ بِالصَّلاةِ» [23]
*اسلام هم نماز را سفارش می كند كه ارتباط با خالق است؛ «أَقِیمُوا اَلصَّلاةَ» *و هم زكات را توصیه می كند كه ارتباط با مردم است. «آتُوا اَلزَّكاةَ» [24]
*نه محبت ها شما را از گواهی حقّ منحرف سازد؛ «شُهَداءَ لِلّهِ وَ لَوْ عَلی أَنْفُسِكُمْ» [25]و نه دشمنی ها شما را از عدالت دور كند. «وَ لا یَجْرِمَنَّكُمْ شَنَآنُ قَوْمٍ» [26]

*مؤمنان هم دافعه دارند؛ «أَشِدّاءُ عَلَی اَلْكُفّارِ» و هم جاذبه دارند. «رُحَماءُ بَیْنَهُمْ» [27] *هم ایمان و باور قلبی لازم است؛ «آمَنُوا» *و هم عمل صالح. «عَمِلُوا اَلصّالِحاتِ» [28] *هم اشك و دعا و درخواست پیروزی از خدا لازم است؛ «رَبَّنا أَفْرِغْ عَلَیْنا صَبْراً» [29]و هم صبوری وپایداری در سختی ها. «عِشْرُونَ صابِرُونَ یَغْلِبُوا مِائَتَیْنِ» [30]

شب عاشورا امام حسین علیه السلام هم مناجات می كرد و هم شمشیر تیز می كرد. *روز عرفه و شب عید قربان، زائر خانه ی خدا دعا می خواند و روز عید باید در قربانگاه با خون آشنا شود. *اسلام مالكیّت را می پذیرد، «الناس مسلطون علی اموالهم» [31] ولی اجازه ضرر زدن به دیگری را نمی دهد و آن را محدود می سازد. «لا ضَرر و لا ضِرار» [32] آری، اسلام دین یك بعدی نیست كه تنها به جنبه ای توجّه كند و جوانب دیگر را فراموش كند، بلكه در هر كاری اعتدال ومیانه روی وراه مستقیم را سفارش می كند.

   

---

[1] . طه، 50.

[2] . «صراط» در قیامت نام پلی است بر روی دوزخ كه همه ی مردم باید از روی آن عبور كنند.
[3] . هود، 56.
[4] . یس، 3- 4.
[5] . یس، 61.
[6] . آل عمران، 101.
[7] . بنا بر اینكه الف و لام در «اَلصِّراطَ» اشاره به همان راه یكتاپرستی در آیه قبل باشد.
[8] . بنابر روایتی در تفسیر مجمع البیان، ج 1، ص 58.
[9] . بنابر روایتی از امام صادق علیه السلام در تفسیر صافی، ج 1، ص 86.
[10] . كسی كه می گوید «اَلْحَمْدُ لِلّهِ رَبِّ اَلْعالَمِینَ `اَلرَّحْمنِ اَلرَّحِیمِ. . . » مراحلی از هدایت را پشت سر گذارده است، بنابراین درخواست او، هدایت به مرحله بالاتری است.
[11] . بحار، ج 87، ص 3.
[12] . «قُلْ إِنَّنِی هَدانِی رَبِّی إِلی صِراطٍ مُسْتَقِیمٍ» انعام، 161.
[13] . تفسیر نورالثقلین، ج 1 ص 20.
[14] . در این باره می توان به كتاب اصول كافی، باب الاقتصاد فی العبادات مراجعه نمود.
[15] . شیطان به خدا گفت: «لَأَقْعُدَنَّ لَهُمْ صِراطَكَ اَلْمُسْتَقِیمَ» اعراف، 16.
[16] . اعراف، 31.
[17] . اسراء، 29.
[18] . فرقان، 67.
[19] . اسراء، 110.
[20] . بقره، 83.
[21] . لقمان، 15.
[22] . مریم، 51.
[23] . مریم، 15.
[24] . بقره، 43.
[25] . نساء، 135.
[26] . مائده، 8.
[27] . فتح، 9.
[28] . بقره، 25.
[29] . بقره، 250.
[30] . انفال، 65.
[31] . بحار، ج 2، ص 272.
[32] . كافی، ج 5، ص 28.
تفسیر نور(10جلدی) ، ج 1 ، ص : 34
تفسیر نور(10جلدی) ، ج 1 ، ص : 35
تفسیر نور(10جلدی) ، ج 1 ، ص : 36
تفسیر نور(10جلدی) ، ج 1 ، ص : 33
تفسیر نور(10جلدی) ، ج 1 ، ص : 37

   

[یوسف رضا]

پیام ها:

1- همه ی هستی، در مسیری كه خداوند اراده كرده در حركتند. خدایا! ما را نیز در راهی كه خود دوست داری قرار بده. «اِهْدِنَا اَلصِّراطَ اَلْمُسْتَقِیمَ»
2- درخواست هدایت به راه مستقیم، مهم ترین خواسته ی یكتاپرستان است. «إِیّاكَ نَعْبُدُ. . . اِهْدِنَا اَلصِّراطَ اَلْمُسْتَقِیمَ»
3- برای دست یابی به راه مستقیم، باید دعا نمود. «اِهْدِنَا اَلصِّراطَ اَلْمُسْتَقِیمَ»
4- ابتدا ستایش، آنگاه استمداد و دعا. «اَلْحَمْدُ لِلّهِ. . . اِهْدِنَا»
5- بهترین نمونه استعانت از خدا، درخواست راه مستقیم است. «إِیّاكَ نَسْتَعِینُ `اِهْدِنَا اَلصِّراطَ اَلْمُسْتَقِیمَ»

فایل صوتی تفسیر آیه ششم سوره فاتحه

[رعنا ریاحی*خادمه قرآن*]

سوره الفاتحة, آیه 7

«7» صِراطَ اَلَّذِینَ أَنْعَمْتَ عَلَیْهِمْ غَیْرِ اَلْمَغْضُوبِ عَلَیْهِمْ وَ لاَ اَلضّالِّینَ

(خداوندا! ما را به) راه كسانی كه آنها را مشمول نعمت خود ساختی، (هدایت كن) نه غضب شدگان و نه گمراهان!

نكته ها:


این آیه راه مستقیم را، راه كسانی معرّفی می كند كه مورد نعمت الهی واقع شده اند وعبارتند از: انبیا، صدّیقین، شهدا وصالحین. [1]

توجّه به راه این بزرگواران و آرزوی پیمودن آن وتلقین این آرزو به خود، ما را از خطر كجروی وقرار گرفتن در خطوط انحرافی باز می دارد. بعد از این درخواست، از خداوند تقاضا دارد كه او را در مسیر غضب شدگان وگمراهان قرار ندهد. زیرا بنی اسرائیل نیز به گفته قرآن، مورد نعمت قرار گرفتند، ولی در اثر ناسپاسی ولجاجت گرفتار غضب شدند.

قرآن، مردم را به سه دسته تقسیم می نماید: كسانی كه مورد نعمت هدایت قرار گرفته وثابت قدم ماندند، غضب شدگان و گمراهان.
مراد از نعمت در «أَنْعَمْتَ عَلَیْهِمْ» ، نعمتِ هدایت است. زیرا در آیه ی قبل سخن از هدایت بود. علاوه بر آنكه نعمت های مادی را كفّار ومنحرفین ودیگران نیز دارند. هدایت شدگان نیز مورد خطرند و باید دائماً از خدا بخواهیم كه مسیر ما، به غضب و گمراهی كشیده نشود.

مغضوبین در قرآن در قرآن، افرادی همانند فرعون و قارون و ابولهب و امّت هایی همچون قوم عاد، ثمود و بنی اسرائیل، به عنوان غضب شدگان معرّفی شده اند. [2]

بنی اسرائیل كه داستان زندگی و تمدّن آنها در قرآن بیان شده است، زمانی بر مردم روزگار خویش برتری داشتند؛ «فَضَّلْتُكُمْ عَلَی اَلْعالَمِینَ» [3]لكن بعد از این فضیلت و برتری، به خاطر رفتار خودشان، دچار قهر و غضب خداوند شدند. «وَ باؤُ بِغَضَبٍ مِنَ اَللّهِ» [4]
این تغییر سرنوشت، به علّت تغییر در رفتار و كردار آنان بوده است؛ دانشمندان یهود، دستورات وقوانین آسمانی تورات را تحریف كردند، «یُحَرِّفُونَ اَلْكَلِمَ» [5]وتجّار وثروتمندان آنان نیز به ربا وحرام خواری و رفاه طلبی روی آوردند، «أَخْذِهِمُ اَلرِّبَوا» [6]وعامّه مردم نیز در برابر دعوت به جهاد و مبارزه، از روی تن پروری و ترس، از رفتن به جبهه نبرد و ورود به سرزمینِ مقدّس، سر باز زدند.

«فَاذْهَبْ أَنْتَ وَ رَبُّكَ فَقاتِلا إِنّا هاهُنا قاعِدُونَ» [7]به خاطر این انحرافات، خدا آنان را از اوج عزّت و فضیلت، به نهایت ذلّت و سرافكندگی مبتلا ساخت. ما در هر نماز، از خداوند می خواهیم كه مانند غضب شدگان نباشیم. یعنی نه اهل تحریف آیات و نه اهل ربا و نه اهل فرار از جهاد در راه حقّ، و همچنین از گمراهان نباشیم، آنان كه حقّ را رها كرده و به سراغ باطل می روند و در دین و باور خود غلوّ و افراط كرده و یا از هوی و هوس خود و یا دیگران پیروی می كنند. [8]

انسان در این سوره، عشق و علاقه و تولاّی خود را به انبیا و شهدا و صالحان و راه آنان، اظهار و ابراز داشته و از مغضوبان و گمراهان تاریخ نیز برائت و دوری می جوید و این مصداق تولّی و تبرّی است. ضالّین در قرآن «ضلالت» كه حدود دویست مرتبه این واژه با مشتقاتش در قرآن آمده است. گاهی در مورد تحیّر بكار می رود، «وَ وَجَدَكَ ضَالاًّ» [9]وگاهی به معنای ضایع شدن است، «أَضَلَ أَعْمالَهُمْ» [10]ولی اكثراً به معنای گمراهی وهمراه با تعبیرات گوناگونی نظیر: «ضَلالٍ مُبِینٍ» *، «ضَلالٍ بَعِیدٍ» *، «ضَلالٍ كَبِیرٍ» به چشم می خورد.

در قرآن افرادی به عنوان گمراه معرّفی شده اند، از جمله: كسانی كه ایمان خود را به كفر تبدیل كردند، [11]مشركان، [12]كفار، [13]عصیان گران، [14]مسلمانانی كه كفّار را سرپرست و دوست خود گرفتند، [15]كسانی كه مردم را از راه خدا باز می دارند، كسانی كه به خدا یا رسول خدا توهین می كنند، آنان كه حقّ را كتمان می كنند و كسانی كه از رحمت خدا مأیوسند. در قرآن نام برخی به عنوان گمراه كننده آمده است، از قبیل: ابلیس، فرعون، سامری، دوست بد، رؤسا ونیاكان منحرف. گمراهان خود بستر وزمینه ی انحراف را فراهم و گمراه كنندگان از این بسترها و شرایط آماده، استفاده می كنند. بسترهای انحراف در قرآن عبارتند از: 1. هوسها، [16]2. بت ها، [17]3. گناهان [18]، 4. پذیرش ولایت باطل، [19]5. جهل و نادانی. [20]

   

   

«مَنْ یُطِعِ اَللّهَ وَ اَلرَّسُولَ فَأُولئِكَ مَعَ اَلَّذِینَ أَنْعَمَ اَللّهُ عَلَیْهِمْ مِنَ اَلنَّبِیِّینَ وَ اَلصِّدِّیقِینَ وَ اَلشُّهَداءِ وَ اَلصّالِحِینَ» ، كسانی كه خدا و رسول را پیروی كنند، آنان با كسانی هستند كه خدا آنها را نعمت داده است، از پیامبران، راستگویان، شهدا و صالحان. نساء، 69 و آیه 59 سوره مریم.

[2] . در آیات متعدّدی از قرآن ویژگی های گمراهان و غضب شدگان و مصادیق آنها بیان شده است كه برای نمونه به موارد ذیل اشاره می شود: *منافقان و مشركان و بدگمانان به خداوند. نساء، 116 و فتح، 6. *كافران به آیات الهی و قاتلان انبیاء الهی. بقره، 61. *اهل كتاب كه در برابر دعوت به حقّ سركشی كرده اند. آل عمران، 110- 112. *فراریان از جهاد. انفال، 16. *پذیرندگان و جایگزین كنندگان كفر با ایمان. بقره، 108 و نحل، 106. *پذیرندگان ولایت دشمنان خدا و دوستداران رابطه ی با دشمنان خدا. ممتحنه، 1.
[3] . بقره، 47.
[4] . بقره، 61.
[5] . نساء، 46.
[6] . نساء، 161.
[7] . مائده، 24.
[8] . «قُلْ یا أَهْلَ اَلْكِتابِ لا تَغْلُوا فِی دِینِكُمْ غَیْرَ اَلْحَقِّ وَ لا تَتَّبِعُوا أَهْواءَ قَوْمٍ قَدْ ضَلُّوا مِنْ قَبْلُ وَ أَضَلُّوا كَثِیراً وَ ضَلُّوا عَنْ سَواءِ اَلسَّبِیلِ» بگو: ای اهل كتاب! در دینتان به ناحقّ غلوّ نكنید وبه دنبال خواهش های گمراهانِ پیش از خود نروید، كه آنان افراد زیادی را گمراه كرده و از راه راست گمراه شده اند. مائده، 77.
[9] . ضحی، 7.
[10] . محمّد، 1.
[11] . «مَنْ یَتَبَدَّلِ اَلْكُفْرَ بِالْإِیمانِ فَقَدْ ضَلَّ سَواءَ اَلسَّبِیلِ» بقره، 108.
[12] . «وَ مَنْ یُشْرِكْ بِاللّهِ فَقَدْ ضَلَّ ضَلالاً بَعِیداً» نساء، 116.
[13] . «وَ مَنْ یَكْفُرْ بِاللّهِ. . . فَقَدْ ضَلَّ» نساء، 136.
[14] . «وَ مَنْ یَعْصِ اَللّهَ وَ رَسُولَهُ فَقَدْ ضَلَّ» احزاب، 36.
[15] . «لا تَتَّخِذُوا عَدُوِّی وَ عَدُوَّكُمْ أَوْلِیاءَ. . . وَ مَنْ یَفْعَلْهُ مِنْكُمْ فَقَدْ ضَلَّ سَواءَ اَلسَّبِیلِ» ممتحنه، 1.
[16] . «اِتَّخَذَ إِلهَهُ هَواهُ وَ أَضَلَّهُ اَللّهُ» جاثیه، 23.
[17] . «جَعَلُوا لِلّهِ أَنْداداً لِیُضِلُّوا عَنْ سَبِیلِهِ» ابراهیم، 30.
[18] . «وَ ما یُضِلُّ بِهِ إِلاَّ اَلْفاسِقِینَ» بقره، 26.
[19] . «أَنَّهُ مَنْ تَوَلاّهُ فَأَنَّهُ یُضِلُّهُ» حج، 4.
[20] . «وَ إِنْ كُنْتُمْ مِنْ قَبْلِهِ لَمِنَ اَلضّالِّینَ» بقره، 198.

[رعنا ریاحی*خادمه قرآن*]

پیام ها:


1- انسان در تربیت، نیازمند الگو می باشد. انبیا، شهدا، صدّیقین وصالحان، نمونه های زیبای انسانیّت اند. «صِراطَ اَلَّذِینَ أَنْعَمْتَ عَلَیْهِمْ»

2- آنچه از خداوند به انسان می رسد، نعمت است. قهر و غضب را خود به وجود می آوریم. [1] «أَنْعَمْتَ، اَلْمَغْضُوبِ عَلَیْهِمْ»

3- ابراز تنفّر از مغضوبان و گمراهان، جامعه اسلامی را در برابر پذیرش حكومت آنان، مقاوم و پایدار می كند. «غَیْرِ اَلْمَغْضُوبِ عَلَیْهِمْ وَ لاَ اَلضّالِّینَ» [2]

تفسیر نور(10جلدی) ، ج 1 ، ص : 43



1. درباره نعمت «أَنْعَمْتَ» بكار رفته، ولی در مورد عذاب، نفرمود: «غضبت» تو غضب كردی.

[2] . قرآن سفارش كرده است: «لا تَتَوَلَّوْا قَوْماً غَضِبَ اَللّهُ عَلَیْهِمْ» هرگز سرپرستی گروه غضب شدگان الهی را نپذیرید. ممتحنه، 13.

[رعنا ریاحی*خادمه قرآن*]

سوره بقره

این سوره كه دویست و هشتاد و شش آیه دارد، در مدینه نازل شده و بزرگترین سوره قرآن است.
علت نامگذاری آن به بقره، داستان بسیار زیبای گاو بنی اسرائیل است كه در آیات 67 تا 73 بیان شده است.
محتوای سوره به علت طولانی بودن، دربردارنده مطالب گوناگون اعتقادی، فقهی، عبادی از قبیل توحید و هستی شناسی و معاد و حیات پس از مرگ، تشریع قوانین عبادی، اخلاقی و فردی و اجتماعی بسیاری است.

همچنین مسائل مربوط به وحی و اعجاز كتاب آسمانی و خدمات اجتماعی از قبیل بخشش و انفاق و احسان و جنگ و جهاد با دشمنان و قانون قصاص را در خود جای داده است.
در این سوره آیة الكرسی و آیه دین كه بزرگترین آیه قرآن است، ماجرای تغییر قبله، بهانه تراشی های بنی اسرائیل، آفرینش حضرت آدم و نافرمانی شیطان و فرازهایی از تاریخ تعدادی از پیامبران مانند حضرت آدم و ابراهیم و موسی علیهم السلام و داستان هاروت و ماروت و طالوت و جالوت بیان شده است.

از آنجایی كه دو سوره بقره و آل عمران احكام فقهی و اسماء و صفات نورانی الهی بسیاری را در خود جای داده اند، به آنها «زهراوان» یعنی دو سوره بسیار درخشان گفته اند. از رسول خدا صلی الله علیه و آله پرسیدند كدام سوره های قرآن از همه برتر است، فرمودند: سوره بقره و سؤال كردند كدام آیه برتر است؟ فرمودند: آیت الکرسی.






تفسیر نور(10جلدی) ، ج 1 ، ص : 45
تفسیر نور(10جلدی) ، ج 1 ، ص : 44

[رعنا ریاحی*خادمه قرآن*]

بِسْمِ اللّهِ الرَّحْمَنِ الرَّحِیمِ
به نام خداوند بخشنده ی مهربان.
سوره البقرة, آیه 1

2\1 «1» الم الف لام میم.

نكته ها:

درباره ی حروف مقطّعه، اقوال مختلفی بیان شده است، از جمله:
1. قرآن، معجزه ی الهی از همین حروف الفبا تألیف یافته كه در اختیار همه است، اگر می توانید شما نیز از این حروف، كلام معجزه آمیز بیاورید.
2. این حروف، نام همان سوره ای است كه در ابتدایش آمده است.
3. این حروف، اشاره به اسم اعظم الهی دارد. [1]
4. این حروف، نوعی سوگند و قسم خداوند است. [2]
5. این حروف، از اسرار بین خداوند و پیامبر است. [3]ومطابق بعضی روایات رموزی است كه كسی جز خداوند نمی داند. [4] امّا شاید بهترین نظر همان وجه اوّل باشد.
زیرا در میان یكصد و چهارده سوره قرآن، كه 29 سوره آن با حروف مقطّعه شروع می شود، در بیست و چهار مورد بعد از این حروف، سخن از قرآن و معجزه بودن آن است. چنانكه در این سوره به دنبال «الم» ، «ذلِكَ اَلْكِتابُ» آمده و به عظمت قرآن اشاره شده است.

در آغاز سوره شوری نیز حروف مقطّعه ی «حم `عسق» آمده است كه بعد از آن می فرماید: «كَذلِكَ یُوحِی إِلَیْكَ وَ إِلَی اَلَّذِینَ مِنْ قَبْلِكَ اَللّهُ اَلْعَزِیزُ اَلْحَكِیمُ» خداوندِ عزیز و حكیم، این چنین بر تو و پیامبران پیش از تو وحی می كند. یعنی وحی خداوند نیز با استفاده از همین حروف است. حروفی كه در دسترس همه افراد بشری است. البتّه خداوند با این حروف، كتابی نازل كرده كه معجزه است. آیا انسان نیز می تواند چنین كتابی فراهم كند؟ ! آری، خداوند از حروف الفبا، كتاب معجزه نازل می كند، همچنان كه از دل خاك صدها نوع میوه و گل و گیاه می آفریند و انسان می سازد. ولی نهایتِ هنر مردم این است كه از خاك و گل، خشت و آجر بسازند!




[1] . تفسیر نورالثقلین.
[2] . بحارالانوار، ج 88، ص 7.
[3] . بحارالانوار، ج 89، ص 384.
[4] . تفسیر مجمع البیان.

[یوسف رضا]

فایل صوتی تفسیر آیه هفتم سوره فاتحه

[یوسف رضا]

فایل صوتی تفسیر آیه یک سوره بقره

[یوسف رضا]

سوره البقرة, آیه 2

2\2 «2» ذلِكَ اَلْكِتابُ لا رَیْبَ فِیهِ هُدیً لِلْمُتَّقِینَ
آن كتاب (با عظمت كه) در (حقّانیت) آن هیچ تردیدی راه ندارد، راهنمای پرهیزگاران است.


نكته ها:


«لا رَیْبَ فِیهِ» یعنی در اینكه قرآن از سوی خداست، شكّی نیست. زیرا مطالب آن به گونه ای است كه جایی برای این شكّ وتردید باقی نمی گذارد واگر شكّی در كار باشد، بخاطر سوءظن وروحیّه لجاجت افراد است.

چنانكه قرآن می فرماید: «فَهُمْ فِی رَیْبِهِمْ یَتَرَدَّدُونَ» [1] آنان در شكّی كه خود ایجاد می كنند، سردرگم هستند. هدف قرآن، هدایت مردم است و اگر به مسائلی از قبیل خلقتِ آسمان ها و زمین و گیاهان و حیوانات و. . . اشاره كرده به خاطر آن است كه توجّه مردم به آنها، موجب توجّه به علم و قدرت و حكمت خداوند گردد. [2] قرآن وسیله هدایت همه مردم است؛

«هُدیً لِلنّاسِ» [3]همانند خورشید بر همه می تابد،

ولی تنها كسانی از آن بهره می برند كه فطرتِ پاك داشته و در برابر حقّ خاضع باشند؛

«هُدیً لِلْمُتَّقِینَ» همچنان كه نور خورشید، تنها از شیشه ی تمیز عبور می كند، نه از خشت وگِل. لذا فاسقان [4]، ظالمان [5]، كافران [6]، دل مردگان [7]، مسرفان و تكذیب كنندگان [8]از هدایت قرآن بهره مند نمی شوند.

سؤال: این آیه درباره قرآن ومطالب آن می فرماید: «لا رَیْبَ فِیهِ» هیچ شكّی در آن نیست. در حالی كه خود قرآن شكّ وتردید مخالفان را در این باره بیان می دارد: یك جا می فرماید: «إِنَّنا لَفِی شَكٍّ مِمّا تَدْعُونا إِلَیْهِ مُرِیبٍ» [9] ما درباره آنچه ما را به آن می خوانی، در شكّ هستیم. و در مورد شكّ در وحی ونبوّت نیز می خوانیم: «بَلْ هُمْ فِی شَكٍّ مِنْ ذِكْرِی» [10] درباره ی قیامت نیز آمده: «لِنَعْلَمَ مَنْ یُؤْمِنُ بِالْآخِرَةِ مِمَّنْ هُوَ مِنْها فِی شَكٍّ» [11]بنابراین چگونه می فرماید: «لا رَیْبَ فِیهِ» هیچ شكّی در قرآن ومحتوای آن نیست؟

پاسخ: مراد از جمله «لا رَیْبَ فِیهِ» آن نیست كه كسی در آن شكّ نكرده و یا شكّ نمی كند، بلكه منظور آن است كه حقّانیت قرآن به قدری محكم است كه جای شكّ ندارد و اگر كسی شكّ كند به خاطر كور دلی خود اوست. چنانكه در آیه 66 سوره نمل می فرماید: «بَلْ هُمْ فِی شَكٍّ مِنْها بَلْ هُمْ مِنْها عَمُونَ» [12]