چگونه بفهمم پیشوای پنجم من کیست؟!

[نرگس منتظر]

چگونه بفهمم پیشوای پنجم من کیست؟!

حضرت امـام محمد باقر علیه السلام پس از شهادت پدر بزرگوارش امام سجّاد علیه السلام در سال 95 هجرى قمرى، عهده دار مـنصب امامت شد. امامت آن گرامى همچون دیگر امامان علیهم السلام بر دو پایه اساسى مبتنى است : گزینش و تأیید از سوى مبداء وحى و شایستگى هاى معنوى ، اخلاقى و علمى .

تأییدات آسمانی

هم شیعه و هم سنّی روایات فراوانى را از رسول خدا نقل كرده اند كه جانشینان پیامبر صلى الله علیه و آله دوازده نفرند و یكى بعد از دیگرى خواهند آمد و در بسیارى از آن ها اسامى دوازده نفر ذكر گردیده كه اوّلین آنان امام على علیه السلام و آخرینشان حضرت مهدى علیه السلام است و نام امام محمد باقر علیه السلام نیز در میان این اسامى و در ردیف پنجم وجود دارد .(1)

در اخبار اهل سنّت آمده است كه پیامبر صلى الله علیه و آله فرمود: پس از من دوازده امیر مى آیند كه همه آن ها از قریشند. و در برخى به جاى «امیر» كلمه «خلیفه» آمده است .

طبیعى است كه آن ها از بنى امیّه نیستند؛ زیرا اوّلا شمار آن ها دوازده نفر نیست و ثانیا آن ها در موقعیتى نیستند كه در خور خلیفه رسول اللّه صلى الله علیه و آله باشند.

تصریحات و نصوص فراوانى از جمله از خداوند متعال در لوح محفو1 از انبیاى متقدّم و ائمّه علیهم السلام و... بر امامت امام باقر علیه السلام به خصوص دلالت دارند.(2)

چنانکه جابر بن عبداللّه انصارى نقل می کند :

هنگامى كه خداوند این آیه را بر پیامبر نازل كرد:

« یا اَیُّهَا الَّذینَ آمَنُوا اَطیعُوا اللّهَ وَ اَطیعُوا الرَّسُولَ وَ اُولِى الاَْمْرِ مِنْكُمْ» (نـسـاء/59)

بـه مـحـضـر رسـول خـدا صلى الله علیه و آله عـرض كـردم: خدا و پیامبرش را شناختیم ؛ اولوالامر ـ كه خداوند طاعتشان را قرین طاعت شما قرار داده است ـ كیانند؟

فـرمود: اى جابر! آنان جانشینان من و پیشوایان مسلمانان هستند. نخستین‌شان على بن ابى طالب است ؛ سپس حسن و حسین ؛ سپس ‍ على بن حسین؛ پس از او محمّد بن على كه در تورات به (باقر) مـعـروف است و تو اى جابر، او را درك خواهى كرد.
زمانى كه او را دیدار كردى سلام مرا به او بـرسـان. سـپـس جـعـفر بن محمد صادق ، پس از او موسى بن جعفر، سپس على بن موسى، سپس محمد بن على، بعد از او على بن محمّد، سپس حسن بن على ، پس از او همنام و هم كنیه من حجت خدا در زمین، فرزند حسن بن على ... .(3)

[نرگس منتظر]

مالك بن اعین جَهْنىّ نیز مى گوید: على بن حسین (امام سجّاد علیه السلام) فرزندش محمد بن على را وصىّ خود كرد و به او فـرمـود: فـرزنـدم ! تو را پس از خود جانشین خویش قرار دادم . عهد امامت را ـ كه میان من و تو اسـت ـ كـسـى ادعـا نـمـى كند مگر آنكه خداوند در روز قیامت گردنبندى از آتش بر گردن وى مى آویزد.(4)

شایستگی‌هاى ذاتی

امـامـت مـنـصـبـى تشریفاتى نیست ؛ بلكه تداوم خط رسالت و رهبرى امت در همه شۆون زندگى دینى و دنیایى آنان است . از این رو، امام همچون پیامبر هم سمت مرجعیّت دینى امت را بر عهده دارد، هـم مـسـۆولیـت رهـبـرى و زعامت سیاسى جامعه اسلامى ، و هم شأن و جایگاه حاكمیت و ولایت معنوى بر جان و مال مردم را.
شخصى از عهده این شۆون مهم بر مى آید كه از شرایطى ـ از جمله علم ، عصمت ، امانت و توان و قـدرت لازم ـ بـرخـوردار بـاشـد. بدون شك ، این شرایط بعد از رسول خـدا صلى الله علیه و آله در هـیـچ فـردى جـز امـامـان علیه السلام فـراهـم نـیـسـت ، از ایـن رو، دومـیـن مـلاك و دلیـل مـهـمّ شـایـستگى امام باقر علیه السلام براى منصب امامت ، شخصیّت ممتاز علمى ، اخلاقى و معنوى آن گـرامـى است .
پیشواى پنجم در این ویژگیها سرآمد مردم عصر خود بود. همانگونه که دوست و دشمن بـر ایـن حـقـیـقـت اعـتـراف كـرده انـد.

[نرگس منتظر]

اقرار دیگران

عـبـداللّه بـن عـطـاء مـكـّى از رجال برجسته علمى عصر امام باقر علیه‌السلام مى گوید:
مـن در هـیـچ مـحـفـلى دانـشـمـنـدان را كـوچـكـتـر و زبـونـتـر از مـحفل محمّد بن على ندیدم. «حَكَمِ بن عُتَیْبَه» را با همه شخصیّت و منزلت علمى اش در میان مردم ، در محضر امام - علیه السلام - همچون كودكى نزد استادش دیدم .(5)
و نیز همو گوید:
جابر بن یزید جعفى به هنگام نقل حدیث از محمد بن على مى گفت: خبر داد مرا وصىّ اوصیاء و وارث علوم پیامبران، محمد بن على بن حسین.(6)
امام باقر علیه السلام خود نیز در برابر هشام بن عبدالملك به مقام ممتاز خویش اشاره كرده مى فرماید:
مـا كـمـال و تـمام آنچه را كه خداوند در گفتار خود: «اَلْیَوْمَ اَكْمَلْتُ لَكُمْ دینَكُمْ وَ اَتْمَمْتُ عَلَیْكُمْ نـِعـْمـَتـى وَ رَضـیـتُ لَكـُمُ الاِْسـْلامَ دیـنـاً»(مـائده/3) بـر پـیـامـبـرش نـازل كـرده اسـت بـه ارث بـرده ایـم و زمـیـن از انسانهاى كاملى كه وارث امور یاد شده باشند، خالى نیست و این كمالات در غیر ما یافت نمى شود..(7)

[نرگس منتظر]

کرامات و معجزات


ظهور كرامات و امور (خارق العاده) فراوان به دست پیشواى پنجم نشانه بایستگی هاى معنوى آن حضرت براى امامت امت است .
به عنوان نمونه ، ابو بصیر مى گوید:

روزى بـه امـام بـاقـر علیه السلام عـرض كـردم: آیـا شـمـا از تـبـار رسول خدا صلى الله علیه و آله هستید؟
ـ بلى
ـ آیا رسول خدا صلى الله علیه و آله وارث همه پیامبران است ؟
ـ بلى ، او وارث تمامى علوم آنان است .
ـ آیا شما همه دانشهاى پیامبر صلى الله علیه و آله را به ارث برده اید؟
ـ بلى .
ـ آیا توانایى دارید مردگان را زنده كنید و كور مادرزاد و مبتلایان به پیسى را بهبود بخشید و از غیب خبر دهید؟
ـ بلى ، البتّه با اجازه خداوند.

سپس فرمود: اى ابو بصیر نزدیك بیا! نزدیك حضرتش رفتم . دست مبارك بر صورتم كشید. بـیـنـا شـدم ، دشت و كوه و آسمان و زمین را دیدم.
آنگاه دوباره دست بر چهره ام كشید، به حالت اوّل بازگشتم و نابینا شدم .(8)

بنابراین امامت پـیـشواى پنجم، حضرت باقرالعلوم علیه السلام، همچون سایر امامان معصوم علیهم السلام، هم از گـزیـنـش و تـأیـیـد وحـى
برخوردار بود که در این زمینه روایـات زیـادى از رسول خدا صلى الله علیه و آله و امام سجّاد علیه‌السلام
بر امامت آن حضرت تصریح دارد كه به نمونه هایى از آنها اشاره كرده ایم .

و هم شـایـستگی هاى ذاتى ایشان از نظر علمى ، اخلاقى و كمالات معنوى سرآمد مردم زمان خـویش بـود و در دوران
آن گـرامـى شـرایـط امامت تنها در وجود آن حضرت فراهم بود چنانکه همگان بر آن اعتراف داشتند.

[نرگس منتظر]

پی نوشت:

1) ینابیع الموده ، ص 440.

2) مراجعه شود به كتاب عوالم العلوم فى النصوص على الائمّه الاثنى عشرعلیهالسلام بنقل از كتاب عوالم العلوم و المعارف ، ص 26.

3) كمال الدین و تمام النعمة ، ج 1 ، ص 253 .

4) بحار الانوار ، ج 46 ، ص 231 .

5) ارشاد ، ص 263 و معجم رجال الحدیث ، ج 10 ، ص 257 .

6) همان.

7) بحار الانوار ، ج 46 ، ص 307 .

8) همان، ص 249 .

فرآوری: ابوالفضل صالح صدر

بخش تاریخ و سیره معصومین تبیان

منابع:

زلال معرفت، پژوهشى در زندگانى امام محمد باقر علیه السلام، محمد باقر طاهرى.

تاریخ اسلام در عصر امامت امام سجاد و امام باقر علیهماالسلام، پژوهشکده تحقیقات اسلامی.

[نرگس منتظر]

آورده اند که...

هرگاه بر بالین شخصى قرار گرفتید كه احتمال مرگ براى او مى‌دهید، او را بر شهادت و اقرار به «لااله الاّاللّه، محمّد رسول اللّه» و نیز بر ولایت و امامت ما -اهل بیت - تلقین كنید، كه براى او سودمند و نجات‌بخش خواهد بود.

چشمه هایی در صحراى محشر

هشام بن عبدالملك در یكى از سال ها، جهت انجام مراسم حجّ و زیارت خانه خدا، وارد مسجدالحرام شد، در حالى كه بر یكى از غلامانش - به نام سالم - تكیه زده بود.
امام محمّد باقر علیه السلام در گوشه اى از مسجدالحرام نشسته و مشغول دعا و مناجات بود.
سالم به هشام گفت : اى امیرالمۆمنین ! این شخص محمّد بن علىّ ابن الحسین علیهماالسلام است .
هشام اظهار داشت : آیا این همان كسى است كه اهالى عراق دلباخته و شیفته او هستند؟
سالم در پاسخ به هشام ، گفت : آرى .
هشام گفت : به نزد او برو؛ و به او بگو كه خلیفه ، هشام گوید: مردم در روز قیامت - در آن مدّتى كه مشغول بررسى و محاسبه اعمال هستند - چه خوراكى دارند و چه مى آشامند؟
پس هنگامى كه غلام نزد امام باقر علیه السلام آمد و سۆال هشام را مطرح كرد، حضرت فرمود:
هنگامى كه مردم محشور مى شوند، در صحراى محشر چشمه هائى است ، كه از آن مى خورند و مى آشامند تا وقتى كه از حساب و بررسى اعمال فارغ آیند.
وقتى سالم ، جواب حضرت را براى هشام بازگو كرد، هشام با شدّت ناراحتى گفت: اللّه اكبر! و آن گاه دوباره سالم را فرستاد تا از حضرت باقرالعلوم علیه السلام سۆال كند: چه چیزى مردم را از خوردن و آشامیدن باز مى دارد؟
امام علیه السلام در پاسخ فرمود: آن هنگامى كه خلافكاران در آتش دوزخ قرار گیرند، بیشتر اشتهاء پیدا مى كنند و سپس خطاب به مۆمنین كرده و گویند:
أفیضُوا عَلَیْنا مِنَ الْماءِ أوْ مِمّا رَزَقَكُمُ اللّهُ (اعراف/50)
یعنى؛ یا مقدارى آب و یا مقدارى از آنچه كه خداوند به شما روزى داده است ، به ما هم عنایتى كنید.
در این موقع هشام ، با شنیدن جواب صریح و روشنگرانه امام علیه السلام ساكت شد و دیگر حرفى نزد.(1)

[نرگس منتظر]

كلامات کلیدی در آخرین فرصت

ابوبصیر می گوید روزى به محضر مقدّس امام محمّد باقر علیه السلام شرفیاب شدم و لحظاتى بعد از آن ، حمران نیز به همراه بعضى از افراد وارد شد و به حضرت خطاب كرد و گفت: یاابن رسول اللّه ! عكرمه در سكرات مرگ قرار گرفته است .
ابوبصیر گوید: عكرمه با خوارج هم عقیده بود و خود را از امام محمّد باقر علیه السلام رهانیده بود.
حضرت با شنیدن سخن حمران ، از جاى خود برخاست و فرمود: مرا مهلت دهید تا بروم و بازگردم ؟
گفتیم : مانعى نیست.

لذا امام باقر علیه السلام حركت نمود و رفت و پس از گذشت لحظاتى دوباره مراجعت نمود و اظهار داشت :
چنانچه پیش از آن كه عكرمه، جان از جسدش مفارقت كند، او را درك مى كردم ، كلماتى را به او تعلیم و تلقین مى نمودم كه برایش بسیار سودمند و نجات بخش مى بود؛ ولیكن موقعى بر بالین او رسیدم كه تمام كرده و جان از بدنش ‍ خارج گشته بود.
ابوبصیر افزود: به حضرت عرض كردیم: فدایت گردیم ، آن كلمات چیست تا ما از آن ها براى خود و دیگران بهره گیریم؟
فرمود: همان كلماتى است كه شماها بر آن معتقد هستید.
و سپس افزود: هرگاه بر بالین شخصى قرار گرفتید كه احتمال مرگ براى او مى‌دهید، او را بر شهادت و اقرار به «لااله الاّاللّه، محمّد رسول اللّه» و نیز بر ولایت و امامت ما -اهل بیت - تلقین كنید، كه براى او سودمند و نجات‌بخش خواهد بود.(2)

[نرگس منتظر]

ترس و امید

- آیا این درست است كه در روز قیامت گروهى براى خوش گمانى به خدا به بهشت مى روند.(3)
- نمى دانم ، فكر نمى كنم حرف درستى باشد، چطور ممكن است شخصى مرتكب گناه شود، ولى به خدا و بخشش او امیدوار باشد.
عبدالله كه حرف آن دو را مى شنید جلوتر آمد و گفت : بله ، درست است ، اتفاقا من هم شنیده ام .
از چه كسى ؟
از امام باقر علیه السلام شنیده ام .
اصل آن چیست .
عبدالله اداى آدم هاى مهم را در آورد و بادى به غبغب انداخت و گفت : روزى در مسجد نشسته بودیم و امام باقر علیه‌السلام براى مان صحبت مى كرد، او فرمود: «در قیامت بنده گنهكار را در برابر خداوند نگه مى دارند و دستور مى رسد كه او را به سمت جهنم ببرند و در دوزخ بیندازند، گنهكار مى گوید خداوندا، من هیچ گاه نسبت به تو این گونه فكر نمى كردم، به او گفته مى شود پس چه گمان مى كردى ؟ و بنده مى گوید: امیدوار بودم كه مورد عفو قرار بگیرم و مرا ببخشى و خداوند براى این خوش گمانى او را مى بخشد و به جهنم روانه نمى كند».
- پس تكلیف گناهانى كه كرده چه مى شود.
- نمى دانم ، اگر حق الناس نباشد، خدا خواهد بخشید.

[نرگس منتظر]

از جواب عبدالله قانع نشدند و هر سه نفر به حضور امام رفتند و سۆالشان را مطرح كردند، امام فرمود: واى بر شما، باید ترس از خدا و امید به بخشش‍ (خوف و رجا) مثل دو كفه ترازو برابر باشند؛ در قلب هر مۆمنى دو نور وجود دارد، یكى نور ترس است و دیگرى نور امید، به شكلى كه اگر این دو نور را با هم مقایسه كنند هیچ كدام از دیگرى بیشتر نباشد و دقیقا مثل دو كفه ترازو مساوى باشند.
در این لحظه عبدالله زار زار گریست، آن دو نفر با تعجب او را نگاه كردند و پرسیدند: چه شده ، چرا گریه مى كنى.

- پس اگر این گونه باشد تكلیف من معلوم است، من تا به حال از كنار این مسأله (گناه) به راحتى مى گذشتم و چون امید به رحمت خدا داشتم گناه نیز مرتكب مى شدم، اما از امروز به بعد... (و هاى هاى گریست). آن دو نفر دست كمى از عبدالله نداشتند از حضور امام مرخص شدند، در حالى كه تصمیم جدى گرفته بودند نگذارند این دو نور از یكدیگر پیش ‍ بگیرند و به همان اندازه كه امید به عفو الهى دارند به همان اندازه نیز مرتكب گناه نشوند.(4)


پی نوشت:

1) ارشاد شیخ مفید: ص 282، بحارالانوار: ج 46، ص 432، ح 14، احتجاج طبرسى : ج 2، ص 172، ش 202.

2) دعوات راوندى: ص 113، مستدرك الوسائل: ج 2، ص 125، رجال كشّى: ص 216، ح 387، بحارالانوار: ج 81، ص 236، ج 16.

3) علل الشرائع ، ص 528.

4) اصول كافى ، ج 2، ص 71.

فرآوری: ابوالفضل صالح صدر

بخش تاریخ و سیره معصومین تبیان

منابع:

چهل داستان و چهل حدیث از امام محمد باقر علیه السلام، عبداللّه صالحى.

حیات پاكان، جلد سوم، مهدى محدثى.