فیل های آفریقایی و آسیایی

[عاشورا* خادمه چشم براه گل نرگس*]

فيل‌هاي زلزله ياب

درسال‌‫1975 ,درست چند ساعت پيش از وقوع زمين لرزه بزرگ در شهر هايچنگ چين, ده‌ها هزار نفر از مردم اين شهر را ترک کردند.‏ البته دانشمندان غربي معتقدند که زمين لرزه قابل پيش‌بيني نيست و به همين دليل نمي‌توان يک شهررابه‌خاطروقوع احتمالي زمين لرزه تخليه کرد, ولي‌آنچه‌مقامات‌چيني را واداشت تا مردم را از شهر هايچنگ خارج کنند, همانا رفتار عجيب حيواناتي مانندموش,مار,پرندگان,گاوها� �اسب‌ها بود.‏ البته دانشمندان غربي معتقدند که اين همزماني کاملا اتفاقي بوده است, زيرا بعيد به‌نظر مي‌رسد که حيوانات توانسته باشند پيش لرزه‌هاي بسيار ضعيفي را حس کنند که جديدترين و پيچيده‌ترين دستگاه‌ها و تجهيزات لرزه نگاري دنيا هم از ثبت آن‌ها عاجز بوده‌اولي حقيقت اينست که چنين چيزي بعيد نيست‌.‏ بسياري از حيوانات پيش از وقوع رويدادهاي طبيعي مانند توفان, رفتار عجيبي از خودشان نشان مي‌دهند, حتي قادرند به وجود گونه‌هاي همنوع خود از فاصله بسيار دور پي‌ببرند, در حالي که حواس چندگانه انسان قادر به چنين کاري نيست‌.‏ اين نوع مشاهدات باعث شد تا برخي از دانشمندان به اين نتيجه برسند که حيوانات داراي نوعي قدرت ادراک فوق حسي هستند که انسان فاقد آن است‌.‏ با کمک اين نيرو آنها مي‌توانند ارتعاشاتي را که‌ از ط‌ريق زمين منتقل مي‌شوند, احساس و درک کنند.

[عاشورا* خادمه چشم براه گل نرگس*]

‏ ارتعاشات خوب

‌ تقريبا تمام تحقيقات انجام شده در مورد علامت دهي حيوانات مربوط به بينايي, شنوايي و بويايي بوده است, زيرا اينها حواسي هستند که انسان در اختيار دارد.‏ بشر هيچ نوع اندام حسي ويژه‌اي ندارد که بتواند ارتعاشات زميني را کشف کند.‏ ولي براساس نظريات پژوهشگراني که در ‫"سمپوزيوم بيولوژي يکپارچه و تطبيقي‌‫" در شيکاگو ارايه شد, ايجاد ارتباط از طريق ارتعاشات زميني که به ‫"علامت دهي لرزه‌اي‌‫" مشهور است, به‌طور کلي ناديده گرفته شده است‌.
‏ اين پژوهشگران بر اين باورند که علايم مذکور فراتر از قوه‌درک بيولوژيست‌ها بوده است و آنها نمي‌توانستند بسياري از ويژگي‌هاي وصف‌نشدني رفتار حيواني را شرح دهند.
تا همين اواخر تنها پستاندار بزرگي که تصور مي‌شد بتواند علايم لرزه‌اي توليد کند, فيل دريايي بود, ولي کاتلين رادول از دانشگاه استانفورد, که يکي از سخنرانان سمپوزيوم بود, بر اين باور است که تعدادي از پستانداران بزرگ روي زمين مانند کرگدن, شير و فيل نيز از ارتعاش به‌عنوان وسيله ارتباطي استفاده مي‌کنند.‏ در هر حالتي اين حيوانات عظيم مي‌توانند صداي بلندي از خود توليدکنندکه از طريق زمين و هوا منتقل مي‌شود‫- و البته صدا از طريق زمين مسافت بيشتر و دورتري را نسبت به هوا طي مي‌کند.‏ براي مثال, فيل‌ها با صدا و ضربات‌سنگين پاي خود مي‌توانند علايمي را تا فاصله ‫50 کيلومتري ارسال کنند.
‏بديهي است که ارتعاشات لرزه‌اي زماني علامت محسوب مي‌شوند که دريافت و درک شوند.‏ دکتر رادول معتقد است که فيل‌ها از ارتباط لرزه‌اي استفاده زياد مي‌کنند.‏ آنها داراي سلول‌هاي پيچيده‌اي هستند که نسبت به ارتعاش بسيار حساس است‎; بدين معني که ارتعاشات منتقل شده به اسکلت بدن آنها توسط استخوان‌هاي بسيار بزرگ گوش مياني‌شان جمع‌آوري مي‌شود.
‏"حس لرزه‌اي‌‫" در فيل‌ها باعث مي‌شود تاآنهاواکنش‌هاي‌رفتاري به‌خصوصي داشته باشند.‏ براي مثال, فيل‌ها به آساني مي‌توانند وقوع توفان‌هاي سهمگين را بسيار جلوتر از آنکه به محل استقرارشان برسد, کشف کنند.‏ نمونه ديگر بلندکردن پا, آنهم پيش از ورود يک گله ديگر است‌.‏ در واقع, فيل‌ها به جاي آنکه گوش‌هاي خود را متوجه افق کنند, بي حرکت مي‌ايستند و يک پاي خود را بالا و پايين مي‌برند تا به مسير ارتعاش پي‌ببرند.
‎ فيلها با بالا و پايين بردن يک پاي خود, مسير ارتعاش‌ها را تشخيص مي‌دهند.
‏ پگي هيل, بيولوژيست دانشگاه تولسا که مسوول سازماندهي سمپوزيوم مزبور بود, معتقد است که کار روي ‫"علامت دهي لرزه‌اي‌‫" به خوبي در حال پيشرفت است‌.‏ يکي از دلايل آن اينست که تجهيزات مورد نياز کشف ارتعاشات لرزه‌اي بسيار ارزان شده است‌.‏ براي مثال, ژئوفون که ارتعاشات را به علايم الکتريکي تبديل مي‌کند, زماني جزو تجهيزات نظامي محسوب مي‌شد و توسط ارتش آمريکا ساخته شده بود تا در جنگ ويتنام صداي پاي دشمن را مشخص کند, اما هم‌اينک اين وسيله را مي‌توان به قيمت ‫40 دلار خريد.
‏ در دهه گذشته مشخص شده است که بسياري از حشرات, عنکبوت‌ها, عقرب‌ها, دوزيستان, خزندگان و جوندگان و همچنين پستانداران از ارتعاشات براي مقاصد گوناگوني مانند دفاع از قلمرو, جفت يابي, و طعمه يابي استفاده مي‌کنند.‏ براي مثال, شيرها در پنجه‌هاي خود داراي سيستم کشف ارتعاشات هستند و احتمالا از اين سيستم براي تعيين موقعيت غذا ‫- درست شبيه به عقرب‌ها ‫- استفاده مي‌کنند.
‏ اينکه آيا اين چيزها مي‌تواند باعث پيش‌بيني زمين لرزه شود, فعلا تصوري خوشبينانه است‌.‏ ولي بايد به خاطر داشت که محدوديت‌هاي حواس انساني مي‌تواند حتي دانشمندان شايسته را نيز به بيراهه سوق دهد.‏ قطعا حيوانات داراي خصوصياتي هستند که هنوز بشر نتوانسته است به بسياري از آنها دست پيدا کند و يا نحوه عملکرد آنها را مورد ارزيابي قرار دهد.‏ هميشه بايد به‌خاطر داشت که ‫"فقدان دليل و مدرک نشانه فقدان چيزي نيست‌‫".
‫

[عاشورا* خادمه چشم براه گل نرگس*]

فيل ها با پاهايشان نيز مى شنوند

آيا مى دانيدفيل ها قادرند با پاهايشان به خوبى گوش هايشان بشنوند. پژوهشگران معتقدند صداهاى با فركانس بسيار پائين فيل ها از طريق زمين انتقال يافته و همين مسئله به فيل ها در دريافت صداها از طريق پاهايشان كمك شايانى مى كند. نزديك به ۲۰ سال است كه دانشمندان دريافته اند كه فيل هاى آفريقايى قادر به توليد و پاسخ به صداهايى با فركانس بسيار پائين _ گوش انسان قادر به شنيدن اين صداها نيست _ هستند. تا به امروز هيچ كس نمى دانست كه نعره هاى يك فيل نيز همانند امواج لرزه اى از طريق زمين جابه جا شده و درواقع همين مسئله است كه به فيل ها كمك مى كند تا در محيط هاى بسيار شلوغ با يكديگر ارتباط برقرار كنند.
كتى پاين ( Payne .K) متخصص فيل ها از دانشگاه كرنل ضمن اشاره به مطالعه صورت گرفته توسط پژوهشگران دانشگاه استنفورد بيان مى كند كه آنها سعى دارند ثابت كنند كه چنين چيزى در طبيعت ممكن است. كاتلين اوكانل (Connell , O. K ) از دانشگاه استنفورد كه در حال حاضر مشغول مطالعه بر روى فيل هاى ناميبياست مى گويد: «ما در تلاشيم كه مشخص كنيم آيا فيل ها امواج لرزه اى را از طريق ناخن هاى انگشت پا يا استخوان هاى پايشان دريافت و به استخوان هاى گوش ميانى خود منتقل مى كنند يا اينكه اين امواج را از طريق سلول هاى دريافت كننده لرزه موجود در كف پايشان دريافت مى كنند.»
آنچه از مطالعات اوليه تيم مطالعاتى دانشگاه استنفورد به دست آمده اين است كه صداهاى مادون صورت فيل ها به امواج لرزه اى تبديل مى شوند كه قادرند تا شعاع يك مايل و نيم (۲ كيلومتر) منتقل شوند. به اعتقاد اوكانل، سيگنال هاى لرزه اى دقيقاً عين صداهاى فيل ها در هوا هستند. اما سئوال اساسى اين است كه آيا فيل ها واقعاً صداهاى لرزه اى توليد شده در فواصل دور را از طريق پايشان دريافت مى كنند؟ به گفته اوكانل، اين مسئله نيز از روى رفتار فيل ها كاملاً قابل درك است.
رفتارهايى كه نشان مى دهند يك فيل به صداهاى توليد شده در اطرافش گوش مى كند شامل ساكت و بى صدا ايستادن و تيز كردن گوش هايش است. اما از زمانى كه معلوم شده اصوات مادون صوت تا مسافت يك مايل و نيم (حدوداً ۲ كيلومتر) انتشار مى يابند بسيار سخت است كه بخش لرزه اى صداى فيل ها را مورد توجه قرار داده يا اينكه بپذيريم كه آنها از اين امواج لرزه اى به عنوان يك خط پشتيبان در روزهايى كه محيط اطراف بسيار شلوغ است استفاده مى كنند.
پژوهشگران دانشگاه استنفورد براى حل اين معما آزمايشى را ترتيب دادند. آزمايش مربوطه به قرار زير بود: صداهاى از قبل ضبط شده فيل ها به صورت امواج لرزه اى از طريق زمين فرستاده شده و در ادامه واكنش فيل ها زيرنظر گرفته شد تا مشخص شود كه آيا اين صداهاى لرزه اى توجه فيل ها را به خود جلب مى كنند يا خير؟
به گفته اوكانل: «ما قصد داريم آزمايش مربوط به فرستادن امواج لرزه اى را در مورد فيل هاى پارك ملى اتوشاى ناميبيا امتحان كنيم. مسلماً نتايج حاصل از اين آزمايش به ما خواهند گفت كه آيا آنها قادر به تشخيص سيگنال ها هستند يا خير؟»
اما نكته اى كه بسيار حائز اهميت است و مى بايست مورد توجه قرار گيرد اين است كه شلوغ بودن محيط تنها در مورد صداهاى عادى ايجاد شده توسط فيل ها مشكل ساز نبوده و در مورد امواج لرزه اى نيز مى تواند مشكلات مربوط به خود را داشته باشد. ژنراتورها، اتومبيل ها و هواپيماها همگى مقدار زيادى امواج لرزه اى توليد كرده و مى توانند به آسانى صداى توليد شده توسط فيل ها را خفه كنند.