شعر و شاعران کهن

[درج]

ابونواس
ابونواس شاعر غزلسرای ایران یاست که خمریاتش بعربی شهرت بسزایی دارد در سال 145 هجری در اهواز متولد و در حدود سال 199 هجری وفات یافت اولغات فارسی را در بین اشعار خود بعنوان تلمیح گنجانده است.


تلك لذاتى و كنت فتى
لم اقل من لذة حسبى

«اينها لذاتى هستند و من در نوجوانى هرگز به لذتى نگفتم كفايت مى‏كند»

[درج]

ابو حفض سغدی
ابوحفض سغدی که در قرن اول اسلام زندگی میکرده مولف مجمع الفصحاء اورا نخستین شاعر بعد از اسلام میداند.
ولی مولف المعجم مینویسد ابوحفض در سال 400 هجری زندگ یمی کرد و معاصر با رودکی بوده.ابوحفض عالم صرف و نحو عربی بود.

آهوي كوهي در دشت چگونه دودا
يار ندارد, بي يار چگونه بودا

[درج]

ابوالعباس مروزی

محمد عوفی در تذکره (لباب الالباب ) ابوالعباس مروزی را که نعاصر مامون خلیفه عباسی بود نخستین شاعر پس از استیلای عرب میداند و می نویسد در هنگام ورود مامون بمرو قصیده ای در مدح او که هم از طرف مادر ایرانی و هم مدافع عقاید آزادیخواهان بود سرود.
عباس مروزی خود معتقد است که کسی قبل از او شعر بفارسی نسروده ولی با توجه به سبک و پختگی اشعار اواینطور استنباط می شود که مروزی نخستین شاعر پارسی گوی بعد از استیلای عرب نبوده است.
تاریخ سیستان اولین شاعر را محمد بن وصیف میداند که دبیر رسائل یعقوب لیث صفار بوده و در مدح او که مقارن سال 355 هجری است اشعاری سروده است.


عوفی 4 بیت از قصیده ابوالعباس در مدح مأمون عباسی را ثبت کرده است.

ای رسانیـده به دولت فـرق خـود تـا فــرقدین *** گسترانیده بــه جــود و فضـل در عـالم بــدین
مـر خلافت را تـو شایسته چــو مردم دیده را *** دین یزدان را تو بایسته چـو رخ را هــر دو عــین
کس براین منول پیش از من چنین از من چنین شعری نگفت *** مــر زبان پـارسی را هست بـا ایـن نــوع بیـن
لیـک زان گفتم مـن ایـن مــدحت تـــرا تــا ایـــن لغت *** گیرد از مــدح و ثنای حضرت تـو زیب و زین

[درج]

حنظله بادغیسی

حنظله بادغیسی و محمود وراق هراتی هردو هم عصر با یعقوب لیث صفار بوده اند. اکثر محققین حنظله بادغیسی را نخستین شاعر بعد از استیلای عرب دانسته اند.
بادغیسی در سال 220 هجری فوت کرده است.
شعری از حنظله بادغیسی به روایت از کتاب چهار مقاله اثر نظامی عروضی سمرقندی:

مهتری گر به کام شیر در است

شو خطر کن ز کام شیر بجوی

یا بزرگی و عز و نعمت و جاه

یا چو مردانت مرگ رویاروی

عوفی نیز شعر زیر را به وی منسوب کرده‌است:


یارم سپند، گرچه بر آتش همی فکند
از بهر چشم، تارسد مرا گزند
او را سپند و آتش، ناید همی به کار
با روی همچو آتش و با خال چون سپند

[درج]

فیروز متسوقی یا فیروز مشرفی
فیروز مشرفی یا بقول بعضی فیروز مشرقی معاصر با عمرو لیث صفار بوده. فیروز در سال 283 هجری بدرود حیات گفته است.


سرو سيمين تو را كه در مشك تر
زلف مشكين تو؛ سر تا پا گرفت

[درج]

ابوسلیک گرگانی
وی هم عصر با فیروز مشرفی و شاعر دربار عمرو لیث صفاری بوده است.

به مژه, دل ز من بدزديدي
اي به لب قاضي و به مژگان دزد

مزد خواهي كه دل ز من ببري
اين شگفتي كه ديد, دزد به مزد

خون خود را گر بريزي بر زمين
به كه آب روزي ريزي در كنار

بت پرستنده به از مردم پرست
پندگير و كاربند و گوش دار

- اين شعر در ديوان كسايي مروزي نيز آمده است.

[درج]

شهید بلخی

ابو شهید بلخی از شعرا و دانشمندان بنام است و بنا بقولی دارای دیوان غزلیات میباشد و بنا بروایت دیگران دیوان از رودکی بوده.
ابوشهید بلخی در حکمت با زکریای رازی مناظره کرده است.
فوت او را 325 هجری گویند.

اگر غم را چو آتش دود بودی
جهان تاریک ماندی جاودانه
درین گیتی سراسر گر بگردی
خردمندی نیابی شادمانه

شهيد علاوه بر شاعري, در خط و خوشنويسي مهارت داشته است.

[درج]

رودکی
ابوعبدالله جفربن محمد رودکی در سال 260 هجری در یکی از قراء رودک سمرقند و یا بقول بعضی درنزدیکی نسف بخارا بدنیا آمد و بهمین مناسبت رودکی تخلص یافت.
پس از مدتی بعضی از نویسندگان این نام را از کلمه رود که یک نوع آلت موسیقی زهی است گرفتند و چون رودکی مهارتی در زدن آن داشت معتقد بودند که باین مناسبت تخلص رودکی گرفته.
رودکی کور بود و بعضی را عقیده بر اینست کهکور مادرزاد بوده ولی در مورد شاعری که در وصف و تشبیه طبیعت استاد بوده این عقیده بنظر صحیح نمی آید.
رودکی شاعر دربار نصربن احمد سامانی بود و در حدود یک ملیون شعر باو نسبت داده اند که فقط چند هزار بیت آن باقی مانده.
رودکی دارای طبع موزون و آوازی دلنشین بود و رود را با استادی مینواخت. درغالب علوم اسلامی اطلاع وافری داشته، وی کلیله و دمنه را بنظم درآورد و چند مثنوی با وزنهای مختلف ساخت. در اقسام مختلف شعر- غزل- رباعی- قصیده اشعاری سروده که متاسفانه مقدار ناچیزی از آن باقی مانده است.
هم عصر رودکی شاعرانی در دربار سامانی مانند ابوالعباس الفضل بن عباس فاضلی زنجی بخاری - ابوعبدالله محمد بن حسن معروفی بلخی - ابو عبدالله محمد بن صالح نوایحی مروزی ابوشعیب صالح بن هروی - ابوزراعه معمری الجرجانی - حکیم ابوطاهر بن محمد الصیب خسروانی بودند.
رودکی در سال 329 هجری در گذشت.

آمد بهار خرم, با رنگ و بوي طبيب
با صد هزار زينت و آرايش عجيب

شايد, كه مرد پير, بدين گه جوان شود
گيتي بديل يافت شباب از پي مشيب

[درج]

ابو شکور بلخی
وی در دربار نوح بن نصر 331-343 هجری زندگی میکرده است.
ابوشکور چهار مثنوی سروده که بغیر از آفرین نامه منظومه های دیگر او از بین رفته فقط اشعار پراکنده که در کتب و تذکره هایی که از این شاعر نقل شده باقی است مثنوی ابوشکور از قدیمی ترین مثنوی زبانان پارسی بشمار میرود.
به دشمن برت استواری مباد
که دشمن درختی‌است تلخ از نهاد
درختی که تلخش بود گوهرا
اگر چرب و شیرین دهی مر ورا
همان میوهٔ تلخت آرد پدید
از او چرب و شیرین نخواهی مزید
ز دشمن گر ایدون که یابی شکر
گمان‌بر که زهر‌است،هرگز مخور

[درج]

حکیم ابونصر فارابی

حکیم ابو نصر فارابی از بسیاری علوم مانند ریاضیات- نجوم- منطق- فلسفه- موسیقی و طب بهره کافی داشت و بعلت همین وسعت معلومات وی را معلم ثانی لقب دادند.
فارابی از ماوراءالنهر بقصد تحصیل علوم ببغداد رفت و پس از فراگرفتن عربی و فلسفه عازم مصر شد مدتی د رحلب و دمشق بتالیف و تعلیم مشغول بود.
رویهمرفته در آثار وی نفوذ اصول عرفانی مشهود است.
ابونصر در سال 339 درگذشت.
به فارابی اشعاری را به فارسی نسبت داده اند که اين رباعی از جمله آنهاست :

اسرار وجود خام و ناپخته بماند *** و آن گوهر بس شريف ناسفته بماند
هر کس به دليل عقل چيزی گفتست *** آن نکته که اصل بود ناگفته بماند