حیا، پسندیده یا ناپسند؟!

[*خادمه رقیه خاتون(س)*]

در مواردی، شرم و حیا؛ پسندیده و رفتاری عاقلانه است؛
مانند حیای از خدا و فرشتگان، حیا از خویشتن،
حیا از دست درازی پیش مردم، حیا از عیب و
خلاف کاری در طول عمر و حیا
در روابط نامحرمان.

اما در مواردی حیاورزیدن نابجا بوده و پسندیده نیست؛
مانند ترک عمل نیک، اعتراف به ندانستن
و خدمت به مهمان.

[*خادمه رقیه خاتون(س)*]

«حیا» در لغت به مفهوم شرمساری و خجالت است که در مقابل آن
«وقاحت» و بی شرمی قرار دارد.

انسان در طول زندگی خود با مسائلی برخورد می کند که نمی داند
که باید در آن جا حیا پیشه کند، یا واقعاً جای حیا کردن نیست.

در همین راستا پیامبر اکرم (صلی الله علیه و آله) فرموده اند:
«حیا دو گونه است: حیاى خردمندانه و حیاى احمقانه.
حیاى خردمندانه، دانش است و حیاى احمقانه، نادانى».[1]

[*خادمه رقیه خاتون(س)*]

الف. موارد حیای بجا و پسندیده

در مواردی، شرم و حیا؛ پسندیده و رفتاری عاقلانه است؛ مانند:

1. حیای از خدا و فرشتگان

یکى از موارد کاربرد حیا در آموزه هاى دینى، حیا از خدا،
فرشتگان و اولیای الهی است.

این نوع حیا فراتر از محدوده روابط معمولى است
و از طریق ایجاد نظام ارزشى قدرتمند و داشتن هدف هاى متعالى
و معنا دار در زندگى به دست می آید.[2]

[*خادمه رقیه خاتون(س)*]

چنان که پیامبر اکرم (صلی الله علیه و آله) می فرماید:

«از خدا حیا کن، همچنان که از همسایگان خوبِ خود حیا می کنى؛
زیرا حیا کردن از خدا، بر یقین می افزاید».[3]

«هر یک از شما باید از دو فرشته اى که با خود دارد، حیا کند،
همچنان که از دو همسایه خوب خود که شب و روز
در کنارش هستند، حیا می کند».[4]

[*خادمه رقیه خاتون(س)*]

2. حیا از خویشتن


از طریق تقویت حضور «خود» در ذهن و حیا کردن از خود،
می توان خلوت را ایمن ساخت.

هر فرد می تواند بخشى از وجود خود را به عنوان یک ناظر فرضى لحاظ کند.
این که انسان از موضع یک ناظر و شاهد به خود بنگرد،
احتمالاً از بسیارى رفتارها اجتناب خواهد کرد.

اگر کسى براى خود ارزش قائل باشد، فرقى میان آشکار و نهان
نمی بیند و همان گونه که در جلوت، حیا می کرد،
در خلوت نیز حیا می کند.[5]

[*خادمه رقیه خاتون(س)*]

امام على (علیه السلام) در این باره می فرماید:

«زیباترین حیا، حیاى تو از خویشتن است».[6]

«حیاى آدمى از خود، ثمره ایمان است».[7]

«بپرهیز از هر عملى که در خلوت انجام می دهى، ولى در آشکار،
از آن شرم می کنى،و بپرهیز از هر عملى که اگر به کسى نسبت داده
شود، آن را انکار می نماید یا عذرخواهى می کند».[8]

[*خادمه رقیه خاتون(س)*]

3. حیا از دست درازی پیش مردم


امام صادق (علیه السلام):

«دست نیاز به سوى مردم دراز کردن،
عزّت را سلب می کند و حیا را می برد».[9]

[*خادمه رقیه خاتون(س)*]

4. حیا از عیب و خلاف کاری در طول عمر

امام صادق (علیه السلام):

«کسى که از عیب و ننگ، حیا نداشته باشد و در پیرى
دست از خلاف کارى نکشد و در نهان از خدا نترسد،
خیرى در او نیست».[10]

[*خادمه رقیه خاتون(س)*]

5. رعایت حیا در روابط نامحرمان


در قرآن درباره دختر شعیب (علیه السلام) می خوانیم:
«ناگهان یکى از آن دو [زن] به سراغ او آمد، در حالى که
با نهایت حیا گام برمی داشت گفت:
پدرم از تو دعوت می کند تا مزد آب دادن [به گوسفندان] را که براى
ما انجام دادى به تو بپردازد...».[11]

در این جا اشاره اى است به این که ادیان الهی عموماً مخالف ورود زن در اجتماع
و معامله کردن با دیگران نیستند، ولى شرط آن است که این کار
آمیخته با ادب و حیا باشد، چنان که مشاهده می کنیم، دختر حضرت شعیب (علیه السلام)
را پدرش به دنبال انجام دادن کارى ضرورى روانه می کند، و آن دختر
با پوشش عفت و حیا به دنبال اجراى فرمان پدرش روانه می شود.[12]

[*خادمه رقیه خاتون(س)*]

ب. موارد حیای نابجا و ناپسند

در مواردی حیا ورزیدن نابجا بوده و پسندیده نیست؛ مانند:

1. ترک عمل نیک به دلیل حیای نابجا:

پیامبر اکرم (صلی الله علیه و آله):

«هیچ عملی را از روی ریا و خودنمایی انجام مده و
از سر حیا و شرم آن را رها نکن».[13]