پنج چالش اصلى زنان و دختران در ایران و جهان

[یاس بهشتی* خادمه باب الحوائج جواد الائمه (ع)*]

بنابر باور بسیارى از صاحب‏ نظران، انسان، محور توسعه پایدار است و جامعه‏ اى مى ‏تواند توسعه یابد که همه افراد آن، ظرفیت توسعه‏ پذیرى را داشته باشند و راه‏ها و روش‏هاى مناسب براى حصول توسعه پایدار را بیابند. بنابراین، تا زمانى که به زنان کشورمان به عنوان نیمى از نیروى انسانى در روند توسعه، توجّه کافى مبذول نگردد، تحقّق این آرمان، آرزویى محال به نظر مى‏ رسد.

بررسى قوانین موجود، اعم از قانون اساسى و سایر قوانین، نشان مى‏ دهد که زنان ایران، مشکل اساسى‏اى از لحاظ قانونى ندارند؛ لکن عوامل اقتصادى، فرهنگى و سنّتى ویژه ‏اى، در قالب قوانین نانوشته، مانع مشارکت کامل زنان در روند توسعه و استفاده از مزایاى توسعه ‏اند.

در این نوشتار کوتاه، به پنج مسئله مربوط به زنان و دختران در جوامع توسعه ‏یافته و عق ب‏مانده، اشاره مى شود:

[یاس بهشتی* خادمه باب الحوائج جواد الائمه (ع)*]

یک . اشتغال زنان

زنان، از اوّلین پگاه حیات جمعى بشر، در تمام عرصه‏هاى اجتماعى، نقشى مؤثّر و تعیین کننده داشته ‏اند و براساس نظر بسیارى از محقّقان و مردم شناسان، سنگ بناى تمدّن ‏هاى مادى جوامع در پى فراگیرى کشاورزى و زراعت توسط زنان نهاده شده است و شاید بتوان گفت که تداوم، پیشرفت و تکامل جامعه اولیه انسانى، بیشتر مدیون تلاش‏ ها، کوشش‏ ها، مجاهدت‏ ها و زحمات بى‏دریغ زنان بوده است تا مردان!

در جوامع گوناگون و در بین افراد مختلف، انگیزه‏ هاى بسیارى، زنان را به بازار کار مى‏ کشاند که در این‏جا به مهم‏ترین آنها (که بالاخص در جامعه ما مى‏ تواند مطرح باشد)، اشاره‏ اى کوتاه خواهیم داشت:

[یاس بهشتی* خادمه باب الحوائج جواد الائمه (ع)*]

1. انگیزه‏ هاى اقتصادى

یکى از شایع‏ ترین دلایل اشتغال زنان، نه تنها در ایران، بلکه در جوامع مختلف، کمک به وضعیت اقتصادى همسر و خانواده است. بالا بودن هزینه ‏ها و تنوّع نیازها و خواسته ‏هاى خانواده، معمولاً مانع از آن است که درآمد مرد به تنهایى از عهده اداره خانوار برآید. این نیاز، مخصوصاً در شرایط نابه ‏سامانىِ اقتصادى، بیشتر ضرورت مى ‏یابد و موجب روى آوردن زنان، به انواع و اقسام کارهاى دست پایین، با مزد بسیار کم مى ‏شود.

[یاس بهشتی* خادمه باب الحوائج جواد الائمه (ع)*]

2. انگیزه ‏هاى روانى و استقلال ‏طلبى

بسیارى از زنان، صرفاً به انگیزه نیل به استقلال مالى، راهى بازار کار مى ‏شوند. بدین معنا که حتى در صورت بى ‏نیازى خانواده از درآمد آنها، به کار مى‏ پردازند و دستمزد خود را به دلخواه، پس‏ انداز یا هزینه مى‏ نمایند. یکى از جنبه ‏هاى مهم اشتغال با انگیزه مذکور، احساس نوعى هم آوردى با مرد در اداره امور خانه و در واقع، تقسیم مدیریت خانواده بین زن و مرد است.

میل به استقلال مالى در محیط ‏ها و جوامعى که آمار طلاق بالایى دارند یا در آنها نرخ بى‏کارى و تلفات مردانْ بالاست و طبعاً زنان را با نوعى نگرانى و ترس از شرایط آینده مواجه مى ‏سازد، اهمیت بیشترى مى ‏یابد.

[یاس بهشتی* خادمه باب الحوائج جواد الائمه (ع)*]

3. انگیزه های اجتماعی

گاهی هم میل به کسب هوّیت و شخصیت اجتماعیِ مؤثر، افراد را وادار به حضور در جامعه می کند. محیط محدود خانه و کارهای تکراری آن، که تقریباً تمام وقت مفید فرد را به خود اختصاص می دهد، کمتر زمینه ای برای رشد ادراکی و شخصیتی فرد، باقی می گذارد و در چنین شرایطی، زن برای جلوگیری از رخوت و خُمود فکری و روحی، خروج چند ساعته از محیط خانه را انتخاب می کند. امّا در برخی از موارد، عامل اصلی شکل گیری انگیزه حضور فعال در اجتماع و ورود به بازار کار، عرصه توانایی ها و تخصّص های به دست آمده است. این مورد، شخصاً در مورد زنان تحصیل کرده و واجد تخصّص های مورد نیاز جامعه، مصداق پیدا می کند.

اشتغال زنان، زمینه و مقدمه ای برای حضور اجتماعی آنان است و آثار اجتماعی این امر، دامنه وسیعی را در برمی گیرد. ضمن این که امروزه، اشتغال زنان به عنوان یکی از عوامل تحقّق توسعه پایدار و همه جانبه تلقی می گردد.

[یاس بهشتی* خادمه باب الحوائج جواد الائمه (ع)*]

دو . فرار دختران

فرار از خانه، رفتاری است که در ابتدا به صورت یک اقدام ساده انجام می گیرد و سپس تا ولگردی، تکّدی، سرقت، خرید و فروش مواد مخدّر، اعتیاد، فحشا، قتل، و در نهایتْ خودکشی کشیده می شود.

پدیده «دختران فراری» با گسترش روز افزون خود، امروز به عنوان یک تهدید جدّی برای کانون گرم خانواده ها مطرح و عامل افزایش ناهنجاری های اجتماعی در کلانْ شهرها شناخته شده است.

دختران فراری، اقدام خود را نوعی «اعتراض» می دانند و خود را قربانی روابط ناسالم خانواده ها و فراموش شدن خود در جامعه می دانند. به اعتراف پژوهشگران اجتماعی، فرار دختران، نتیجه یک فرایند روانی و ذهنی در نوجوانان است که برای رسیدن به امنیّت درونی و رهایی از سلطه والدین، زندگی خانه به دوشی را برمی گزینند.

در ایران، از حدود پنج سال پیش به دلیل افزایش فراریان از خانه، به این معضل توجه شده است و فرار کودکان و نوجوانان، به عنوان یک آسیب جدّی، مورد بررسی قرار گرفته است.

[یاس بهشتی* خادمه باب الحوائج جواد الائمه (ع)*]

​

طبق آمارهای منتشر شده: در سال 1378، 937 دختر فراری و 735 پسر فراری توسط نیروی انتظامی در تهران دستگیر شده اند. به این ترتیب، تعداد فراریان از خانه 30 درصد نسبت به سال قبل، افزایش داشته است. سال 1378 تا 1379، 5450 دختر فراری و 5000 پسر فراری در تهران دستگیر شده اند که 96% آنان بدون سابقه کیفری بوده اند.

تحقیقات نشان می دهد که سبب حدود 70 درصد فرار فرزندان، والدین هستند، به طوری که از خرداد تا شهریور ماه، وقتی نوجوانان پس از فراغت از مدرسه نمی توانند محیط نامساعد خانواده را تحمّل کنند، به امید قرار گرفتن در فضای بهتر و مساعدتر، از خانه فرار می کنند و در فروردین ماه ـ که اعضای خانواده و فامیل به دید و بازدید و انجام دادن مراسم سال نو مشغول هستند ـ کمترین فرار را شاهد هستیم.

آمارها نشان می دهد افرادی که از خانه فرار می کنند، غالباً 14 تا 25 سال دارند و 80 درصد آنها به دلیل ناسازگاری با والدین، ترجیح می دهند خانه خود را ترک کنند.

از مهم ترین علت های فرار دختران، طلاق و اعتیاد والدین است. طلاق، روابط عاطفی و ارتباطات سالم انسانی را سست می کند و این خلأ عاطفی، باعث می شود که دختران، از خانه بگریزند.

[یاس بهشتی* خادمه باب الحوائج جواد الائمه (ع)*]

سه . فقر زنان

در طول سه دهه گذشته، کشورهای در حال توسعه، به پیشرفت های اقتصادی قابل ملاحظه ای نائل آمده اند. با وجود این، یک میلیارد نفر از مردم جهان، زیر خطّ فقر زندگی می کنند و قسمت عمده این فقیران در روستاها زندگی می کنند. براساس مطالعات انجام یافته به وسیله صندوق توسعه کشاورزی ملل متحّد (IFAD) حدود 65 تا 70 درصد از افرادی که تحت عنوان «فقیر مطلق» طبقه بندی شده اند، زن هستند. مهم ترین دلایل وجود فقرِ بیشتر در میان زنان را به مسائل زیر نسبت می دهند:

[یاس بهشتی* خادمه باب الحوائج جواد الائمه (ع)*]

1. عدم وجود تساوى قدرت اقتصادى

زنان، تقریباً در همه دنیا (نسبت به مردان) از قدرت اقتصادى پایین‏ترى برخوردارند. اطلاعات موجود سازمان ملل نشان مى‏دهد که اگر چه حدود دو سوم کار انجام شده در دنیا به وسیله زنان انجام مى‏شود، لکن تنها 10% از درآمد و 1% از دارایى‏هاى دنیا در اختیار زنان است.

[یاس بهشتی* خادمه باب الحوائج جواد الائمه (ع)*]

​

2. مهاجرت بیشتر مردان به شهرها و باقى ماندن زنان در روستاها

در بیشتر نقاط دنیا، هنگامى که مسائل و مشکلات متعدّد در خانوارهاى کشاورز، منجر به مهاجرت آنان به شهرها مى ‏گردد، معمولاً مردان، عازم شهرها مى ‏شوند تا در جستجوى شغلى پردرآمدتر باشند و این زنان هستند که وارث مشکلات موجود گشته، ناچارند با همه آنها به تنهایى دست به گریبان شوند. تنهایى و عدم توانایى براى گرفتن کارگر کشاورزى، درآمد خانوار را حتى به کمتر از قبل مى‏ رساند و زنان، بیشتر در فقر فرو مى ‏روند.