مجازاتهای جایگزین حبس کدامند؟
بر اساس ماده 66 قانون مجازات اسلامی «مرتكبان جرائم عمدي كه حداكثر مجازات قانوني آنها نود و يك روز تا شش ماه حبس است به جاي حبس به مجازات جايگزين حبس محكوم ميگردند.»
مجازات تكميلي و تتميمي چيست؟
دادگاه ميتواند کسي را که به علت ارتکاب جرم عمدي به تعزير يا مجازات بازدارنده محکوم کرده به عنوان تتميم حکم تعزير يا بازدارنده، مدتي از حقوق اجتماعي محروم و نيز از اقامت در يک نقطه يا نقاط معيني ممنوع و يا به اقامت در محل معيني مجبور كند.
مجازات بدلي:
مجازاتي است که جانشين مجازات اصلي ميشود و يا به جاي مجازات اصلي مينشيند. به عنوان نمونه، در ماده 207 قانون مجازات اسلامي آمده است:
"هرگاه مسلماني کشته شود، قاتل قصاص و معاون در قتل عمد به 3 تا 15 سال حبس محکوم ميگردد." بنابراين مجازات قتل عمد قصاص است. از سويي، قانونگذار در ماده 257 همان قانون اشاره دارد به اينکه قتل عمد موجب قصاص است؛ اما با رضايت وليدم، قصاص قاتل به مقدار ديه کامله يا کمتر و يا زيادتر از آن تبديل ميشود. بنابراين عبارت " تبديل ميشود" مندرج در ماده 257 به معناي آن است که ميتوان به جاي قصاص که مجازات اصلي است ديه قرار داد و چنين نتيجه گرفته ميشود که ديه بدل از قصاص است.
مجازات پيشبيني شده در جرايم تعزيري و بازدارنده اعم از حبس، جزاي نقدي و شلاق است. به استناد قانون مجازات اسلامي (ماده 22) دادگاه ميتواند مجازات متهم را تبديل به مجازات ديگري که مناسبتر به حال اوست، کند؛ يعني جزاي نقدي. به عنوان مثال، فرض کنيم مجازات جرمي حبس است و به جاي حبس جزاي نقدي تعيين ميشود که به آن "جزاي نقدي بدل از حبس" اطلاق ميشود؛ اما در جرايم حدود مجازات بدلي نداريم و اجراي اين مجازات تنها در جرايم موجد مجازاتهاي تعزيراتي، بازدارنده و قصاص امکانپذير است.
مجازات تتميمي را بايد در ماده 19 قانون مجازات اسلامي جستوجو کرد. در تشريح اين ماده آمده است: "دادگاه ميتواند کسي را که به علت ارتکاب جرم عمدي به تعزير يا مجازات بازدارنده محکوم کرده است، به عنوان تتميم حکم تعزير يا بازدارنده، مدتي از حقوق اجتماعي محروم و نيز از اقامت در يک نقطه يا نقاط معيني ممنوع و يا به اقامت در محل معيني مجبور نمايد." بنابراين همانگونه که از متن اين ماده استنباط ميشود، مجازات تتميمي شرايطي دارد:
1- اختياري است.
2- دادگاه ميتواند در جرايم عمومي اختيارات را اعمال کند. بنابراين مجازات تتميمي فقط در جرايم عمدي تحقق پيدا ميکند نه در شبهعمد و غيرعمد.
3- در مجازات تتميمي حدود اعمال نميشود و حدود مخصوص مجازاتهاي تکميلي است.
4- مجازات تتميمي علاوه بر مجازات اصلي است.
5- در حکم دادگاه قيد ميشود.
6- گسترده نيست و محدود به 4 محروميت است:
محروميت از کل حقوق، محروميت از بعضي حقوق اجتماعي، اقامت اجباري در نقطهاي معين و منع اقامت در يک نقطه معين.
7- بايد متناسب با شخصيت مجرم و جرم باشد.
8- مجازات تتميمي در مدت معيني باشد.
بنابراين از مقايسه دو ماده 19 و 20 قانون مجازات اسلامي، شروط مجازات تتميمي استخراج و احصا ميشود.