باران حکمت: "تفسیر تمثیلی قرآن کریم"

[*خادمه رقیه خاتون(س)*]

لباسی برای آزادی بیشتر

تفسیر آیه شریفه:
ذَلِكَ الْكِتَابُ لَا رَیبَ فِیهِ هُدًى لِلْمُتَّقِینَ

آن کتاب با عظمتی است که شک در آن راه ندارد؛
و مایه هدایت پرهیزکاران است.
(البقرة/2)

زهی سجاده تقوا به یک ساغر نمی ‏ارزد

تقوا از ریشه «وقایه» و به معنای سپر است.

اصحاب پیامبر صلی ‏الله علیه و اله وسلم می ‏گفتند:

ائقینا برسول ‏الله

یعنی پیامبر صلی‏ الله علیه وآله وسلم در جنگ‏ها سپر
قرار می ‏گرفت که اگر آسیبی رسید او بجای ما آسیب ببیند،
و البته این به خوبی نشان می‏دهد که کسی که دل سپرده خدا باشد،
سپر بلای بندگان او نیز خواهد بود.

هر کو نظری دارد با یار کمان ابرو
باید که سپر باشد پیش همه پیکان‏ها

بنابراین، متقی از نظر واژه عربی یعنی کسی که سپر دارد
و در نگاه قرآن کریم به معنای کسی است که جامه دارد
آن هم جامه ‏ای که خیر و سعادت او را
در پی خواهد داشت.

و لباس التقوی ذلک خیر

قرآن کریم تقوا را به جامه و لباس و پوشش تشبیه می‏کند.
و جامه مایه آزادی انسان است، کسی که جامه بر تن ندارد
محدود به دهلیز و پستوی خانه می‏شود، حتی در خانه خود
آزاد نیست تا چه رسد به بازار و برزن.

کسی هم که جامه تقوا ندارد آزاد و رها نیست،
از این‏رو امام علی علیه ‏السلام فرمود:

عتق من کل ملکه
تقوا مایه آزادی است

یعنی بی ‏تقوایی محدودیت است.

و یادمان باشد که بعضی جامه‏ ها مثل تور، رقیق و نازک‏ اند و کسی که
چنین جامه ‏ای بر تن دارد، انگار که چیزی بر تن ندارد.

به کوی می‏ فروشانش به جامی بر نمی‏گیرند
زهی سجاده تقوا که یک ساغر نمی‏ارزد

و آنچه جامه تقوا را رقیق و فرسوده می ‏سازد گناه و آلودگی است.

من که شب‏‏ها ره تقوا زده‏ام با دف و چنگ
این زمان سر به ره آرم چه حکایت باشد

[*خادمه رقیه خاتون(س)*]

بهشت نقد برای باغبانها

تفسیر آیه شریفه:
الَّذِینَ یؤْمِنُونَ بِالْغَیبِ وَیقِیمُونَ الصَّلَاةَ
وَمِمَّا رَزَقْنَاهُمْ ینْفِقُونَ
(البقرة/3)

(پرهیزکاران) کسانی هستند که به غیب [=آنچه از حس پوشیده و پنهان است‌]
ایمان می‌آورند؛ و نماز را برپا می‌دارند؛ و از تمام نعمتها
و مواهبی که به آنان روزی داده‌ایم، انفاق می‌کنند.

من که امروزم بهشت نقد حاصل می‏شود...
بعضی باغ بین ‏اند، یعنی تنها باغ را دیده و شاخه‏ ها و برگ‏ها و میوه‏ ها
را می‏ بینند ولی پاره ‏ای باغبانند و ریشه ‏های پنهان و ناپیدا را
نیز از نظر دور نمی‏ دارند، بلکه توجه آنان بیشتر
به ریشه‏ هاست و هر چه به ریشه ‏ها بهتر
و بیشتر پرداخته شود،
درختان نیز سبز و خرم ‏تراند.

و این جهان چیزی شبیه به درخت است.

این جهان همچون درخت است ای کرام

و خدا ریشه این درخت است.

پس کسانی که به این ریشه که به ظاهر ناپیداست ایمان و باور
دارند همچون باغبانی که آب پاک نثار ریشه می‏کند، اعمال پاک خود
را تقدیم به بارگاه او می‏کنند و اینجاست که دنیایی سبز و آباد
به دست آورده و در همین‏جا بساط
بهشت خود را پهن می‏کنند.

و کسی که به خدا باور و توجه ندارد
دنیایی خشک و بی‏روح خواهد داشت.

و اگر می‏ بینی کسی بی ‏آنکه به خداوند باور و ایمان
داشته باشد دنیایی سبز و شاد و با نشاط دارد.

بپذیر که دنیای او از جنس درخت مصنوعی است
که طراوت و نشاطی با خود به همراه ندارد،
و نه از میوه ‏اش می ‏توان نیرو یافت، و نه
فضا را لطیف و زنده می‏ سازد.

حال اینکه چه کسانی باور به غیب دارند
و چه کسانی نه، در این آیه یاد می‏کند
و از کسانی سخن می ‏رود که به غیب ایمان دارند،
و می‏گوید:
تنها اهل تقوا به چنین باوری دست می ‏یابند.

الّذین یومنون بالغیب

اهل تقوا کسانی می ‏باشند که به غیب و پشت صحنه
این عالم باور داشته و معتقدند. و اساساً همین باور
و اعتقاد آنها را اهل تقوا و پرهیز کرده است.

یک کودک چرا نسبت به آتش تقوا پیشه کرده
و پرهیز می‏ کند زیرا سوزش و
سوزندگی آن را باور دارد.

[*خادمه رقیه خاتون(س)*]

نماز وقت شناسان قضا نمی‏گردد

تفسیر آیه شریفه:
الَّذِینَ یؤْمِنُونَ بِالْغَیبِ وَیقِیمُونَ الصَّلَاةَ
وَمِمَّا رَزَقْنَاهُمْ ینْفِقُونَ
(البقرة/3)

(پرهیزکاران) کسانی هستند که به غیب [=آنچه از حس پوشیده و پنهان است‌]
ایمان می‌آورند؛ و نماز را برپا می‌دارند؛ و از تمام نعمتها
و مواهبی که به آنان روزی داده‌ایم، انفاق می‌کنند.

میوه همان اول که چیده می‏ شود تازه و خوش طعم است
و هر چه زمان بگذرد رنگ و طعم و شکل آن دستخوش تغییر می شود،
غنچه‏ ها نیز همین‏طور، همان اول که گل می‏ شوند باید چید
و عطر و گلاب آنها را گرفت و گرنه هر چه زمان بگذرد
رنگ و بوی آنها کم و کمتر می‏شود.

نماز هم اول وقت تازگی و لذت و بهره فراوان دارد،
و گرنه هر چه زمان بگذرد طراوت و طعم خود را از دست می‏دهد.

درست مثل نان سنگک، که همان اول که از تنور در می‏آید
بوی خوش و طعم لذیذ دارد و گرنه هر چه بماند
فطیر و سفت و بی‏مزه خواهد شد.

همیشه اول وقت است حق‏پرستان را
نماز وقت شناسان قضا نمی‏گردد

«یقیمون الصلاه»

یعنی کسانی که نماز را در جای خود و
وقت خود اقامه و برگزار می‏کنند.

عرب‏ها وقتی بخواهند بگویند بازار رونق یافته و پر مشتری
و پرآمد و شد است، می‏گویند:
اقام السوق،
یعنی بازار از کسادی درآمده و رونق یافته است.

و بازار وقتی رونق می‏یابد که کاسبان بازار
هم اخلاق‏شان خوش بوده و هم جنس خوب داشته باشند.

و وای به روزی که نه اخلاق کاسب خوش و نه جنس او
خوب و خوش باشد، البته اگر اخلاق یک بازاری خوش بوده
اما جنس او خوب نباشد، باز هم دست کمی از آن ندارد.

چون این قبیل آدم‏ها مثل بعضی از بساز و بفروش‏ها هستند
که خانه پوسیده را گرفته و رنگ و لعاب می‏دهند
و آنگاه به دیگران می‏ فروشند، اما دیر یا زود دیوار
و سقف آن طبله کرده و فرو می‏ریزد.

بعضی از کاسب‏ها هم همین‏طور یعنی اخلاق خوش و
زبان نرم و گرمی دارند اما جنس‏های آنها مثل
خود آنها ناسالم است، و اینها هستند که بازار
را از رواج و رونق انداخته و
آنرا کساد می‏کنند.

[*خادمه رقیه خاتون(س)*]

حال قرآن کریم در وصف اهل تقوا می‏گوید:

و یقیمون الصّلاه

نماز را اقامه می‏کنند.

یعنی اهل تقوا بازار نماز را گرم می‏کنند.

چون دیگران وقتی اخلاق آنها و جنس آنها و جنس رفتار و کردار آنها
را می ‏بینند هوس و هوای نماز پیدا می ‏کنند، در نتیجه نماز
در چنین جامعه ‏ای افتاده و متروک نیست.

کسی از فرزند خود پیش من گلایه می‏ کرد که نماز نمی‏ خواند، گفتم:
اگر تصویر یک تلویزیون شفاف باشد از آنتن و نوع آن جهت تهیه و خرید می‏ پرسند،
و اگر تصویر صاف و شفاف نباشد کسی کار به آنتن ندارد،
تازه اگر هم بپرسند می‏خواهند نوع آن را بشناسند تا از آن نوع تهیه نکنند.

نماز هم مثل آنتن است اگر خوب باشد و به سوی مرکز فرستنده که خداست تنظیم شود،
اخلاق و رفتار و گفتار را شفاف و خوش و روشن می‏کند،
و اینجاست که همه از نماز می‏پرسند و آن را دنبال می‏کنند،
و طبیعتاً بازار رونق می‏یابد.

ولی اگر به سوی خدا و برای خدا و از سر اخلاص و بندگی برپا نشود،
بلکه تنها صورت نماز را داشته باشد، مثل همان آنتنی است
که در جهت و سوی فرستنده تنظیم نشده باشد.

حفظ صورت می‏توان کردن به ظاهر در نماز
روی دل را جانب محراب کردن مشکل است

[*خادمه رقیه خاتون(س)*]

آموزش پرتاب با نیزه

تفسیر آیه شریفه:
الَّذِینَ یؤْمِنُونَ بِالْغَیبِ وَیقِیمُونَ الصَّلَاةَ
وَمِمَّا رَزَقْنَاهُمْ ینْفِقُونَ

(البقرة/3)

(پرهیزکاران) کسانی هستند که به غیب [=آنچه از حس پوشیده و پنهان است‌]
ایمان می‌آورند؛ و نماز را برپا می‌دارند؛ و از تمام نعمتها
و مواهبی که به آنان روزی داده‌ایم، انفاق می‌کنند.

زهی تصور باطل زهی خیال محال!

ورزشکارانی که پرش با نیزه را انجام می‏دهند ابتدا چند قدمی کوتاه
و بلند برداشته و آنگاه نیزه را در یک نقطه به زمین زده و به وسیله
آن بالا رفته و پرش می‏کنند و گرنه هر قدر هم نیرومند و قوی بوده
و در کار خود ورزیده و کار آزموده باشند امکان ندارد که در
هر مکانی نیزه به دست گرفته و در همانجا نیزه را
به زمین زده و بالا بروند.

و نماز چیزی شبیه همان نیزه و عمود است:

الصلاه عمود

و با کمک آن می‏توان اوج گرفت و بالا رفت و معراج کرد.

الصلاه معراج

به شرط آنکه پیش از آن قدمی و اقدامی و حرکتی از خود نشان دهیم،
یعنی مشکلی را حل کرده و گرهی را بگشاییم.

گفتم که دامنش به کف آرم زهی خیال
بی‏دست عشق دامن تو چون توان گرفت

و گرنه کسی که پیش از نماز دست به کار نشده و کاری مثبت
از خود نشان نداده باشد، اما با شنیدن اذان قامت بسته و به نماز
می ‏ایستد درست مثل کسی است که بدون گام زدن،
نیزه را زمین می‏زند تا بالا برود.

زهی تصور باطل زهی خیال محال!

[*خادمه رقیه خاتون(س)*]

بنابراین، نماز نقش نیزه و عمود را دارد و از همین روست
که خداوند از واژه اقامه کردن یاد کرده و
در وصف اهل تقوا می‏گوید:

و یقیمون الصّلاه

اهل تقوا نماز را اقامه می‏کنند.

چه غم خوری ز بلندی چو نردبان کردیم

یک نردبان وقتی شما را بالا می‏برد که هم خود محکم باشد و هم
در جایی محکم قرار گیرد و گرنه نردبانی که خود سست بوده و یا
بر مکانی سست مثل خاکستر تکیه زند هرگز نمی‏تواند
کسی را با خود بالا ببرد.

اساساً چنین نردبانی همیشه گوشه‏ای افتاده و کسی آن را سرپا نمی‏کند.

نماز نیز بنابرآنچه در روایات آمده است معراج است
و یک معنای معراج نردبان می‏باشد.

و نردبان نماز، آدمی را از زمین
جدا و آسمانی می‏سازد.

اگر چه بام بلند است آسمان، مگریز
چه غم خوری ز بلندی چو نردبان کردیم

و این نردبان نیز وقتی انسان را بالا برده و به آسمان معنا و
معنویت می‏رساند که افتاده نباشد بلکه برپا بوده و اقامه شود.

از اینرو خداوند می‏فرماید اهل تقوا نماز را بر پا می ‏دارند.

و نماز مثل نردبان وقتی برپا می‏شود که هم خود از سستی
و کسالت دور باشد و هم بر کارها و اعمال قرص
و محکم و نیز اعتقادات راسخ برپا گردد.

[*خادمه رقیه خاتون(س)*]

رابطه نماز و نون سنگک

تفسیر آیه شریفه:
الَّذِینَ یؤْمِنُونَ بِالْغَیبِ وَیقِیمُونَ الصَّلَاةَ وَمِمَّا رَزَقْنَاهُمْ ینْفِقُونَ
(البقرة/3)

(پرهیزکاران) کسانی هستند که به غیب [=آنچه از حس پوشیده و پنهان است‌]
ایمان می‌آورند؛ و نماز را برپا می‌دارند؛ و از تمام نعمتها
و مواهبی که به آنان روزی داده‌ایم، انفاق می‌کنند.

نماز وقت شناسان قضا نمی‏گردد

میوه همان اول که چیده می‏شود تازه و خوش طعم است
و هر چه زمان بگذرد رنگ و طعم و شکل آن دستخوش تغییر می‏شود،
غنچه ها نیز همین‏طور،
همان اول که گل می‏شوند باید چید و عطر و گلاب آنها را گرفت
و گرنه هر چه زمان بگذرد رنگ و بوی آنها کم و کمتر می‏شود.

نماز هم اول وقت تازگی و لذت و بهره فراوان دارد،
و گرنه هر چه زمان بگذرد طراوت و طعم خود را از دست می‏دهد.

درست مثل نان سنگک، که همان اول که از تنور در می‏آید بوی خوش و طعم لذیذ
دارد و گرنه هر چه بماند فطیر و سفت و بی‏مزه خواهد شد.

همیشه اول وقت است حق‏پرستان را
نماز وقت شناسان قضا نمی‏گردد

«یقیمون الصلاه»
یعنی کسانی که نماز را در جای خود
و وقت خود اقامه و برگزار می‏کنند.

عرب‏ها وقتی بخواهند بگویند بازار رونق یافته و پر مشتری
و پرآمد و شد است، می‏گویند:
اقام السوق، یعنی بازار از کسادی درآمده و رونق یافته است.

و بازار وقتی رونق می‏ یابد که کاسبان بازار هم اخلاق‏شان
خوش بوده و هم جنس خوب داشته باشند.

[*خادمه رقیه خاتون(س)*]

و وای به روزی که نه اخلاق کاسب خوش و نه جنس او خوب و خوش باشد،
البته اگر اخلاق یک بازاری خوش بوده اما جنس او خوب
نباشد، باز هم دست کمی از آن ندارد.

چون این قبیل آدم‏ها مثل بعضی از بساز و بفروش‏ها هستند
که خانه پوسیده را گرفته و رنگ و لعاب می‏دهند و آنگاه به دیگران می‏فروشند،
اما دیر یا زود دیوار و سقف آن طبله کرده و فرو می‏ریزد.

بعضی از کاسب‏ها هم همین‏طور یعنی اخلاق خوش و زبان
نرم و گرمی دارند اما جنس‏های آنها مثل خود آنها ناسالم است،
و اینها هستند که بازار را از رواج و رونق انداخته و آنرا کساد می‏کنند.

حال قرآن کریم در وصف اهل تقوا می‏گوید:

و یقیمون الصّلاه

نماز را اقامه می‏کنند.یعنی اهل تقوا بازار نماز را گرم می‏کنند.

چون دیگران وقتی اخلاق آنها و جنس آنها و جنس رفتار و کردار آنها را
می‏بینند هوس و هوای نماز پیدا می‏کنند، در نتیجه نماز در چنین
جامعه ‏ای افتاده و متروک نیست.

کسی از فرزند خود پیش من گلایه می‏کرد که نماز نمی‏خواند،
گفتم: اگر تصویر یک تلویزیون شفاف باشد از آنتن و نوع آن جهت تهیه
و خرید می‏پرسند، و اگر تصویر صاف و شفاف نباشد کسی کار به آنتن ندارد،
تازه اگر هم بپرسند می‏خواهند نوع آن را بشناسند تا از آن نوع تهیه نکنند.

نماز هم مثل آنتن است اگر خوب باشد و به سوی مرکز فرستنده که خداست تنظیم شود،
اخلاق و رفتار و گفتار را شفاف و خوش و روشن می‏کند،
و اینجاست که همه از نماز می‏پرسند و آن را دنبال
می‏کنند، و طبیعتاً بازار رونق می‏یابد.

ولی اگر به سوی خدا و برای خدا و از سر اخلاص و بندگی
برپا نشود، بلکه تنها صورت نماز را داشته باشد، مثل همان آنتنی
است که در جهت و سوی فرستنده تنظیم نشده باشد.

حفظ صورت می‏توان کردن به ظاهر در نماز
روی دل را جانب محراب کردن مشکل است

[*خادمه رقیه خاتون(س)*]

هزار دروغ و دغل برای رزق کاذب

تفسیر آیه شریفه:
الَّذِینَ یؤْمِنُونَ بِالْغَیبِ وَیقِیمُونَ الصَّلَاةَ
وَمِمَّا رَزَقْنَاهُمْ ینْفِقُونَ

(البقرة/3)

(پرهیزکاران) کسانی هستند که به غیب [=آنچه از حس پوشیده و پنهان است‌]
ایمان می‌آورند؛ و نماز را برپا می‌دارند؛ و از تمام نعمتها و مواهبی
که به آنان روزی داده‌ایم، انفاق می‌کنند.

ای خدا جان را پذیرا کن ز رزق پاک خویش

رزق تنها ماش و عدس و لوبیا نیست، بلکه هر چیزی که برای انسان بهره و سودی
داشته و نافع و سودمند باشد در نگاه قرآن کریم رزق نامیده می‏شود.

از این‏رو: آبرو، اعتبار، قدرت، نام نیک، لذت و... رزق خواهد بود.
و رزق را تنها خدا می‏دهد.

جمله را رزاق روزی می‏دهد

ان‏الله هو الرزاق؛
خداوند روزی رسان است

حافظ قلم شاه جهان مقسم رزق است
از بهر معیشت مکن اندیشه‏ی باطل

حال اگر کسی رزق را بفهمد و نیز بداند که رازق و روزی رسان تنها اوست،
کافی است که از تمام رذیلت‏های اخلاقی، دور، پاک و صافی شود.

به عنوان مثال: اگر من بدانم آبرو رزق است و این رزق را
تنها خدا می‏دهد، دیگر دروغ نخواهد گفت، چون من اگر دروغ می‏گویم
می‏خواهم به کمک آن کسب سود و ثروتی کرده یا آبرویی را برای خود
دست و پا کنم و این در صورتی ممکن است که دروغ ثروت ساز و
آبرو دهنده یا به قول قرآن کریم رزاق باشد، حال آنکه رزاق
مُلک و مَلک تنها خداست و بس.

نی‏ چرخ دانم نی سها نی کاله دانم نی بها
با اینکه نادانم مها دانم که آرام منی

ای رازق ملک و ملک وی قطب دوران فلک
حاشا از آن حسن و نمک که دل ز مهمن برکنی

حال ممکن است بگویی: بسیاری دروغ می‏گویند
و از این رهگذر بسیار هم سود می‏برند و اساساً اگر سود
و نفعی عاید آنها نمی‏شد که دروغ نمی‏ گفتند:

ولی پاسخ روشن است و با مثالی که می ‏زنم روشن‏تر خواهد شد:

داروی کمیاب را با هزار مکر و دروغ و نیرنگ می‏توان تهیه کرد
ولی سخن اینجاست که ما دارو را برای چه می‏خواهیم؟

آیا دارو را جز برای شفا و سلامت و بهبودی می‏خواهیم؟

حال خود دارو رزق است و ما آن را رزق اول می‏نامیم و این رزق اول
در دست خود ماست و ما می‏توانیم آن را با دروغ و نیرنگ
و پارتی و یا از هر راه دیگر به چنگ آوریم.

و از سوی دیگر شفا و بهبودی که از دارو حاصل می‏شود خود رزقی دیگر است
که ما در اینجا آن را به رزق دوم نام می‏نهیم، و این رزق دوم
تنها و تنها در دست خداست، یعنی شفا بخش تنها اوست.

بگفتم آفتابا تو مرا همراه کن با خود
که جمله دردها را تو شفا گشتی و تسکینی

[*خادمه رقیه خاتون(س)*]

از اینرو یکی از نام‏های پاک و زیبا و مقدس خداوند «شافی» است.
از این و آن چه می لافی؟ طلب کن شربت شافی
پس اگر می‏ گوییم:
خدا رزاق است، یعنی رزق دوم با اوست.
و این رزق دوم است که پاک و طیب و حلال است.

و برای رسیدن به آن باید رزق اول را پاک کرد،
چون خداوند، پاکی را در دل پاکی‏ها قرار می‏دهد.

همان‏ گونه‏ که شما هیچ‏گاه سجاده خود را در جای آلوده قرار نمی‏دهی.

بنابر این دارویی که از راه درست به دست آید شایستگی آن را دارد
که اگر صلاح و مصلحت باشد خداوند شفا را در آن قرار دهد.

البته به یاد داشته باش که شفا هم گاهی خود حالت رزق اول را پیدا می‏کند
و ما آن را برای چیز دیگری می‏خواهیم، و آن چیز دیگر
در دست خداست و باید او روزی کند.

باز هم مثالی بزنم:
فرض کن چند اتاق تو در تو باشد و تمام درها قفل، و تو می‏توانی با مکر و دروغ،
کلید تمام درها را به دست آورده و آنها را یکی پس از دیگری باز کنی
جز درب آخر که اتفاقاً گنج هم در پشت همان درب است.

حال وقتی در اینجا می ‏گوییم خدا رازق است، و کلید رزق در
دست اوست، منظور کلید آخرین درب است،
و خوش به حال آنها که آخر بین و عاقبت اندیشند.

مرد آخر بین مبارک بنده ‏ای است

بنابراین نتیجه می‏گیریم که رزق از دو راه به دست می‏آید،
یکی از راه صحیح آن، مثل اینکه دارو را بی‏ هیچ فریب و نیرنگ و دروغ و دغل‏کاری
تهیه کنیم و اگر مصلحت حق باشد به شفا دست یابیم، و دیگر آنکه از راه
ناصحیح آن را فراهم کنیم که در این‏صورت یا به شفا می‏رسیم و یا نه،
و اگر هم برسیم آن خود مقدمه هلاک و آسیبی بزرگ‏تر است.

مثل اینکه شفا و بهبودی بیابیم و از پس آن به سفری رفته و معامله ‏ای انجام داده،
اما در آنجا تمام اموال خود را یک جا و یک شبه از دست بدهیم.