جبار باغچه بان

[*شهید گمنام*]

اشاره


بزرگ مردان علم و ادب ایران زمین، پیشگام حفظ فرهنگ اصیل و تمدن دیرین ایرانی هستند. در این

بین، جبار باغچه بان، از معلمان دل سوز و شاعران کشورمان، با خدمات فراوان، از جمله تأسیس

مراکز آموزشی برای کودکان ناشنوا، تأثیر به سزایی در حفظ و پیشبرد فرهنگ و آموزش به این کودکان

گمنام ایرانی داشته است. چهارم آذر، سالروز درگذشت جبار باغچه بان، این معلم بزرگ را به دوستداران

و تربیت شدگان او تسلیت می گوییم. روحش شاد و روانش بهشتی باد.



تولد

در یکی از روزهای سال 1264ش، در شهر ایروانِ قفقاز، کودکی چشم به جهان گشود که اسم او را جبار

گذاشتند. جدّ او رضا از اهالی تبریز بود و پدرش عسکر، در شهر ایروان به شغل معماری و قنادی روزگار

می گذراند و در نقل داستان های کهن و اشعار شاهنامه تبحر داشت. مادربزرگش، زنی با کفایت و طبیب

محل و شاعر بود. این دو، نقشِ مهمی در پرورش استعدادهای هنری و خلاقیت جبار داشتند. طولی

نکشید که این استعدادهای هنری و خلاقیت ها، جبار را به مرحله ای از کمال و دانایی رساند وباعث

شد که اندیشمندان و دانشمندان بزرگ دنیا، به تحسین و تکریم او بپردازند.

[*شهید گمنام*]

دوران تحصیل


تحصیلات جبار باغچه بان، به شیوه سنتی و مکتب خانه ای بود و جبار ضمن آموزش در مکتب خانه، در

کنار پدر کار می کرد. او در پانزده سالگی با مختصر سوادی که داشت، مجبور به ترک تحصیل شد و برای

گذران زندگی، مدتی به قنادی و بنایی پرداخت. سرانجام جبار به دنبال تکمیل تحصیلات خود رفت و پس

از مدتی، در مدرسه ای که در ایروان به سبک جدید راه اندازی شده بود، به معلمی پذیرفته شد. او از

خبرنگاران روزنامه های قفقاز و از فکاهی نویسان به شمار می آمد.



شروع فعالیت

جبار باغچه بان در سال 1284ش، به علت درگیری های قومی و مذهبی که در منطقه قفقاز به اوج خود رسیده

بود، مدتی به زندان افتاد. او در آنجا، به کار روزنامه نگاری می پرداخت. در واقع، زندان چنان در افکار او تأثیر

بنیادی پدید آورد که پس از رهایی، با عشق به آرمان صلح و انسان دوستی، فعالانه وارد زندگی فرهنگی و

اجتماعی شد.



ویژگی اخلاقی

جبار باغچه بان، در کنار عظمت علمی و هوش و حافظه اعجاب انگیزش، انسانی وارسته و با کمالات شگفت

اخلاقی بود. او با زیردستان و فقیران بی اندازه با مهربانی برخورد می کرد. کودکان را دوست می داشت و

برای به نشاط درآوردن آنان، داستان های نشاط آور می گفت و در کلاس های درس، از هنرهای پدر خود و

نقش و نگارهایی که با دست خود به گچ می داد، صحبت می کرد و به این وسیله، روح هنر را در کودکان

بیدار می کرد. به تنگ دستان بذل و بخشش می نمود و در برابر بیماران، فروتن و متبسم بود. جبار در هر

مقام و موقعیت شغلی که قرار گرفت، عموم مراجعان را با ملاطفت و خوشرویی می پذیرفت و برای ایجاد

فضای صمیمی بین خود و آنان، بیشتر شوخی و مزاح می کرد تا تقاضای خود را بدون خجالت بیان کنند.

او هیچ گاه از فکر و یاد طبقه محروم و گمنام غافل نبود.

[*شهید گمنام*]

تأسیس اولین کودکستان


جبار باغچه بان، در سال 1303 به دستور فیوضات رئیس فرهنگ وقت، اولین کودکستان ایرانی را در تبریز

به نام «باغچه اطفال» تأسیس کرد و از همان زمان، نام خانوادگی خود را از عسگر زاده، به باغچه بان تغییر

داد. به جرأت می توان گفت که او در پرورش نونهالان جامعه، بهترین باغچه بان بود و اسم با مسمّایی برای

خود برگزید. در همین کودکستان، جبار با دست خالی برای کودکان وسایلی اسباب بازی و کار دستی تهیه

می کرد و با علاقه بسیار، برای آنها زحمت می کشید. او در این «باغچه اطفال»، فقط به فکر تعلیم و تربیت

و آموزش کودکان ناشنوا بود و از جان برای این کودکان مایه می گذاشت.



پیکار مقدس

باغچه بان، در سال 1303 ش در تبریز به فکر تدریس به ناشنوایان افتاد و کار تدریس به کرولال ها را با سه

پسرناشنوا آغاز کرد. باغچه بان در امر آموزش ناشنوایان، هیچ گونه تجربه قبلی یا دسترسی به کتاب و مقالاتی

در این باره نداشت. او در پرتو تجربه شخصی، به نقش مهم حس بینایی و لمس اشیا در آموزش زبان به

ناشنوایان پی برد. همچنین برای این کودکان، بازی ها و کاردستی های جدید و تزئینات و صورتک های گوناگون

ساخت. در واقع جبار باغچه بان با تأسیس این مدرسه، به طور رسمی به تعلیم و تربیت کودکان کر و لال که

در دنیای سکوت به سر می بردند، پرداخت.

[*شهید گمنام*]

باغچه بان؛ شاعر و ناشر کتاب کودک


شاید بتوان گفت که جبار باغچه بان، نخستین کسی است که شعر کودکان را بنیاد نهاد. او همچنین نخستین

نویسنده و ناشر کتاب کودک در ایران است. یکی از دوستان او در این باره می گوید: «جبار در سال 1307ش،

به رغم دشواری های وسیع چاپ، کتاب های ویژه کودکان را چاپ کرد و نقاشی هایی را که خود می کشید،

در آن قرار می داد». گفتنی است که یکی از کتاب های جبار باغچه بان با عنوان بابابرفی توسط کانون پرورش

کودکان و نوجوانان به چاپ رسید و شورای جهانی کتاب کودکان، آن را به عنوان بهترین کتاب کودک انتخاب کرد.



اختراع باغچه بان

جبار باغچه بان، با تأسیس دبستان ناشنوایان در تهران، به فکر اختراع دستگاهی افتاد که کودکان ناشنوا

بتوانند از آن استفاده کرده و قادر به شنیدن باشند. به همین منظور، در سال 1312دستگاهی اختراع کرد

که ناشنواها از راه دندان و حس استخوانی، قادر به شنیدن صداها می شدند و این سمعک، وسیله انتقال

صدا از طریق دندان به مرکز شنوایی بود. دستگاه یاد شده پس از تکمیل، به نام «تلفن گنگ» در تاریخ 22 بهمن

1312، به نام جبار باغچه بان در اداره ثبت اختراعات به ثبت رسید.

[*شهید گمنام*]

فعالیت های دیگر باغچه بان


جبار باغچه بان، با سعی و تلاش خود، دست به فعالیت های دیگری نیز زد که در امر آموزش کودکان ناشنوا

مثمر ثمر واقع شد. با تلاش این مبتکر پرتلاش بود که ناشنوایان کشور نیز توانستند با دنیای اطراف خود و

انسان های دیگر تماس برقرار کنند. او با تأسیس مکتب نسوان، برای آموزش دختران نیز دست به ابتکار

تازه ای زد. وی در سال 1322، جمعیت حمایت از کودکان کر و لال را تأسیس کرد و در سال بعد، مجله ای

به نام «مجله زبان» منتشر کرد و در آن، روش خویش را در اختیار آموزگاران کلاس اول گذاشت. او طی

سال ها تعلیم و تربیت کودکان، به روشی دست یافت که امروز آن را روش ترکیبی می گویند. جبار باغچه بان

در همین سال، کلاس تربیت معلم ناشنوایان را باهمکاری دانشسرای مقدماتی، در آموزشگاه خود تأسیس

کرد و بدین ترتیب، اولین گام در تربیت رسمی معلمان کودکان استثنایی برداشته شد.

[*شهید گمنام*]

تألیفات باغچه بان


جبار باغچه بان، در طول زندگی پربار خویش، خدمات ارزنده ای به فرهنگ و ادبیات کودکان استثنایی نمود

و آثار ارزشمندی از خود به یادگار گذاشت که هر کدام، نماد عشقی سرشار به فرهنگ ایران زمین است.

از آن جمله می توان به زندگانی کودکانه؛ دستور تعلیم الفبا؛ الفبای خودآموز برای سالمندان؛ اسرار تعلیم

و تربیت؛ الفبای باغچه بان؛ روش آموزش کر و لال ها؛ آدمی اصیل؛ بازیچه دانش؛ من هم در دنیا آرزو دارم؛

و درخت مروارید اشاره کرد که البته ترجمه رباعیات خیام به زبان محلی آذربایجانی، اثری در نوع خود بی نظیر

است؛ زیرا ترجمه رباعیات خیام به زبان ترکی و آن هم منظوم و به همان وزن رباعی اصلی، تاکنون سابقه

نداشته و در نوع خود شگفت انگیز است.



درگذشت باغچه بان

سرانجام معلم گل های خاموش ایران، میرزا جبار عسگرزاده باغچه بان، پس از عمری تلاش در راه اعتلای

فرهنگ ایرانی، در روز چهارم آذرماه سال 1345، در 81 سالگی چشم از جهان فرو بست و به دیار باقی

شتافت و در تهران به خاک سپرده شد. با مرگ او، کودکان استثنایی، دل سوزترین پدر خود را از دست دادند.

روحش شاد و راهش پر رهرو و جاودانه باد.

[*شهید گمنام*]

ذوق ادبی باغچه بان



مرحوم جبار باغچه بان، در سرودن شعر استعداد و قریحه شگرفی از خود نشان داده است. او با تبلیغ

صلح و انسان دوستی در شعرهایش، آرزو داشت که دنیا برای همه، به ویژه کودکان محیط امن و شادابی

باشد. باغچه بان که دل به تعلیم و تربیت کودک سپرده و به نیاز عمیق کودک امروز به شعر پی برده بود،

خود به شعر کودکان می پرداخت. جبار طرف دار صلح و دوستیِ انسان ها بود و در این مورد، رباعی های

زیبایی از او به جا مانده است:

بی جا نشدم عاشق و دیوانه صلح

لیلی نرسد به پای افسانه صلح

		ماهی است به عاشقان مساوی مهرش عشاق خوش اند در حرمخانه صلح

ای مهر به روی تابناک تو قسم ای غنچه به این سینه چاک تو قسم بی صلحِ ملل شاد نگردد دل من ای بلبل من به عشق پاک تو قسم

منبه: پايگاه حوزه