باده گلگون «چهار صد و چهل کلمه در سلوک الی الله از آیة الله حاج میرزا جواد آقا ملکی تبریزی

[فاطمی*خادمه یوسف زهرا(س)*]

53 - لذت وهمی و لذت واقعی

[ای طالب سعادت ابدی!] لذت خالص حقیقی را در نعمت های دنیایی نمی توان یافت، بلکه لذت واقعی، رضا و خشنودی حضرت باری تعالی است که پس از وصول به امان خداوندی در آن سرای همیشگی، نصیب آدمی می گردد(237).

54 - رذیله وسوسه

[بدان ای عزیز که ] وسوسه، از زیان بارترین صفات و امراض قلبی است(238).

[فاطمی*خادمه یوسف زهرا(س)*]

55 - احتیاط مطلوب و وسواس مذموم

[ای طالب حقیقت!] احتیاط در طهارت و نجاست، موافق با طبیعت اهل دنیاست، لذا شرع مقدس در این مورد، زیاد مبالغه ننموده است؛ و اما احتیاط در حقوق غیر، مثل مال و جاه و امور تعبدی دیگر که برای عاقل، تعبد به آن ها مشکل است، از امور مهمه ای است که در جهات قلبی، تأثیر داشته و عمل به احتیاط در این موارد مخالف با طبیعت اهل هوا و هوس است؛ و لذا در این امور، حتی اگر جانب وسواس گرفته شود، از جانب احتیاط، لازم تر خواهد بود و دلیل ما بر این گفته که احتیاط در طهارت و نجاست، موافق با اغلب طبایع است به خلاف سایر احکام، چیزی است که به عیان دیده می شود و آن این که با نهی شرع از وسوسه به خرج دادن در طهارت و نجاست، باز به حدی که مردم در این زمینه جانب وسواس را می گیرند، بیشتر است.

از احتیاط در مسائلی که شرع در آن موارد سخت گیری نموده است و لذا هنوز دیده نشده که کسی در اداء قرضش وسواس به خرج دهد و بدهی خود را سه دفعه بپردازد، در حالی که مردم زیادی را می بینی که در وضوء و تطهیر اعضای بدن، وسواس به خرج داده و با این که شرع، یک مرتبه شستن را کافی دانسته، بیش از سی بار آب می ریزند(239).

[فاطمی*خادمه یوسف زهرا(س)*]

56 - طریق تطهیر باطن و جلای جان

[ای طالب طهارت باطن و صفای ضمیر!] سعی کن نجاست گناهان را با تضرع و خشوع و شب زنده داری و استغفار در سحرگاهان، زایل کنی و باطن و ظاهرت را از تیرگی گناهان و انجام معاصی، پاکیزه سازی و برای خدا خالص گردانی. ذات اقدس حق، قلب آدمی را طاهر و صاف آفریده و غذایش را ذکر و فکر و هیبت و تعظیم قرار داده؛ پس آنگاه که این قلب صاف، بر اثر تغذیه به غفلت و کدورت، آلوده شود، با سوهان توجه جلا داده شود و به آب انابه پاکیزه گردد تا به حال اول و جوهر صافی که در اصل بود، برگردد(240).

57 - عبرت آموزی و جوشش حکمت

[بدان ای مشتاق جوشش حکمت!] آن کس که مرکب تفکر را بر آستانه باب عبرت بخواباند، خداوند چشمه های حکمت را برای او بگشاید و از فضل خود، بر او ارزانی دارد و خدا، جزای نیکوکاران را ضایع نسازد(241).

58 - میزان حسن و قبح اعمال

[بدان ای عزیز که ] حسن و قبح اعمال، به زیادی و کمی آن نیست، بلکه بسته به لطف و دقت و ریزه کاری عمل است و اگر خواستی به این حقیقت دست یابی، به اطرافیان سلطان بنگر و ببین که یک نفر سپاهی، که وظیفه اش جنگ و قتال است، کاری که چه بسا منجر به قتل و هلاکت او می شود، اجرتش مبلغ کمی است، در حالی که وزیر که به تدبیر امور جامعه می پردازد و از حیث فعالیت های بدنی کارش با آن سپاهی، قابل قیاس نیست، به اندازه ده هزار سپاهی مزد می گیرد، بنابراین آنچه در خدمت، مورد نظر است لطف و ریزه کاری عمل است، نه کثرت و شدت کار(242).

[فاطمی*خادمه یوسف زهرا(س)*]

59 - عمران و آبادی عالم غیب و تخریب عالم حس

[ای سالک کوی حق!] سزاوار است که تو پیوسته روح و باطن خود را تقویت کنی و آن را خدمت نمایی تا در زمره روحانیان در آیی و کلمه جامعه ای که جامع همه شرایع انبیاء (علیه السلام) است، همین است که آدمی در زمره روحانیان در آید، زیرا آنان در صدد عمارت عالم غیب و خدمت برای آن عالم هستند، ولی مردم به واسطه اغوای شیاطین، به آبادانی این عالم محسوس می پردازند و لذا پیوسته بین انبیاء و اهل دنیا تضاد است و اگر می بینی که انبیاء و اولیاء (علیه السلام)، گاهی به آبادنی این دنیا می پردازند، منظور، عمارت این دنیا نیست، بلکه همین هم، خدمت به عالم غیب و تخریب عالم حس است؛ و وجه این مطلب این است که آبادانی آخرت و تحصیل معرفت، جز به حیات دنیایی ممکن نیست.

پس عمارت این دنیا به قدر ضرورت، برای ادامه حیات و بقاء نوع است تا معرفت کسب شود و به آبادانی سرای آخرت پرداخته شود، ولی این آبادانی دنیا از ناحیه آن ها زیادتر از قدر حاجت نیست و عمارت این دنیا، از ناحیه اهل حق و اشتغالشان به آن، از باب مقدمه و به قدر ضرورت است؛ بر خلاف اهل دنیا که این دنیا بنفسه مطلوب و معشوق آنهاست و دنیا را فقط برای دنیا بودنش می طلبند و دوست دارند، و حاضرند آن را به هر چه که غیر آن است، معاوضه کنند و اگر هم دیده می شود که گاه گاهی یادی از امور اخروی می کنند و بدان مشغول می شوند، این به خاطر تقیه از اهل حق است، چون حفظ سعادت دنیایی خود را در گرو این اشتغال به امور اخروی می دانند و یاد آخرت آنها هم باز به خاطر حفظ دنیایشان است(243).

[فاطمی*خادمه یوسف زهرا(س)*]

60- نظرگاه حضرت دوست جل جلاله

[بدان ای عزیز که ] دل، نظرگاه حضرت ذوالجلال است؛(244) [پس باید از هر چیزی که دل را از قابلیت نظر حضرت محبوب می اندازد بپرهیزی


61 - ضرورت توبه نصوح

[ای مجاهد سالک! بدان که ] تطهیر دل، جز با توبه نصوح(245) امکان پذیر نیست(246)؛ [پس بکوش تا به چنین تطهیری راه پیدا کنی ].

[فاطمی*خادمه یوسف زهرا(س)*]

62- حقیقت و کمال توبه

[ای طالب توبه حقیقی!] حقیقت توبه، عبارت از این است که بنده از غیر، به خدا بازگردد و اگر خواستی بگو: بازگشت از ظلمت به سوی نور و یا از جهل به علم و یا از شقاوت به سعادت و یا بگو: از معصیت به طاعت.

و کمال توبه، از علم و حال و عمل حاصل می شود و از مجموع این سه امر کامل می گردد، زیرا هر یک از این سه امر، مطلوب مستقلی است و اضداد آنها غیر مطلوب، و رجوع از این اضداد را توبه گویند.

اما علم، اجمالش آنکه به حالتی که در آن است و موجب شقاوت و یا مانع سعادت اوست، علم پیدا کند و تفصیلش، علم به جمیع مراتب علومی است که به حال بشر نافع است، مثل علم به خدا و ملائکه و کتب الهی و پیامبران و روز قیامت، با درک محرومیت از سعادتی که لازمه داشتن این علوم و نهفته در آنهاست.

و اما حال، عبارت از تحسر و اندوه بر شقاوتی است که دامنگیرش شده و قصد سعادت در گذشته و حال و آینده، و رغبت به تدارک آن در احوال سه گانه.

و اما عمل، پس به رجوع و خروج از آنچه در آن بوده و تصمیم بر ادامه عمل، در راهی که می بایست در آن راه قدم بگذارد می باشد و رجوع اجمالاً به این است که آنچه را که حال و یا آینده، موجب حسرت او خواهد شد، تدارک نموده و جبران کند و این تدارک، به این است که اگر آن حقی از حقوق الهی است، می بایست که آن را به قضای آن عمل و محو آثار سوئش جبران نماید که از جمله آثار، گوشتی است که از معصیت بر تن او روییده، که می بایست از بین برود؛ نفس را همانگونه که لذت معصیت چشیده، درد و رنج طاعت بچشاند و تیرگی ای که بر اثر ظلمت معصیت در آن پیدا شده، به نور طاعت از بین ببرد.

و اگر متعلق به حقوق مخلوق است، اگر اداء آن حق، ممکن است به اداء آن ولو با استغفار و طلب حلیت و رضایت طرف، آن حق را ادا کند و سپس به محو آثار سوء آن بپردازد و اگر اداء آن ممکن نباشد، مثل این که به آبروی مؤمنی در غیاب او خیانت کرده باشد که اگر بخواهد از او رضایت بطلبد، باز خود این عمل، باعث فتنه و فساد می شود، در این صورت می بایست که برای آن مؤمن از خدا طلب آمرزش کند و به هر اندازه ای که جبران آن خیانت را کند، برای او اعمال صالحه به جای آورد و چنانکه گفته شد، آثار سوء آن را برطرف سازد و حتی اگر به حیوانی آزاری رسانده، احتیاطاً می بایست که آن ضرر را جبران نماید و سپس آثار سوئش را برطرف سازد(247).

[فاطمی*خادمه یوسف زهرا(س)*]

63 - توبه اهل قرب

[بدان ای عزیز که ] توبه اهل قرب، توبه از هر چیزی است که آنها را از حق باز داشته و به خود مشغول سازد، حتی مشاهده این مطلب که آنها از اشتغال به غیر خدا توبه نموده اند، خود نیاز به توبه دیگری دارد و لذت وصال آنگاه کامی می شود که غیر خدا فراموش گردد و از همین فراموشی از غیر خدا نیز غافل باشد(248).

64 - نیاز همگانی به توبه

بدان [ای طالب کمال ] که احدی نیست که نیاز به توبه نداشته باشد، حتی انبیاء؛ و شاهد ما بر این گفته، اختلافی است که در احوال آنان است و همین وجود اختلاف دلیل بر این امر است که برای آنها احوالات مختلفی است که بعضی فوق بعضی دیگر است و رجوع و بازگشت از مرتبه پایین تر و به مرتبه بالاتر، توبه می باشد.

و تو اگر در معنای توبه و چگونگی آفرینش بندگان و ترقی آنها تأمل کنی، علت احتیاج و نیاز همگان را به توبه، در خواهی یافت، زیرا توبه عبارت از رجوع و بازگشت از حال پست تر و پایین تر به مرتبه عالی تر و برتر از آن است و در عالم وجود، جز ذات ذوالجلال، که غنی بالذات است، موجودی یافت نمی شود که از هر جهت کامل بوده و نیازی به ترقی و تکامل نداشته باشد و این است که معنای نیاز همگان را به توبه، تصحیح می کند.(249)


65 - نیاز همیشگی به توبه

[ای مجاهد سالک!] چرا انسان پیوسته به توبه نیاز دارد؟! این بدان خاطر است که بشر یا با اعضاء و جوارح خود مرتکب گناه می شود و یا تصمیم به انجام معصیتی می گیرد و یا خطورات قلبی و وساوس شیطانی، او را از یاد خدا باز می دارد و یا در علم به خدا و صفات و آثار آن غفلت و قصوری از او سر می زند و همه این ها نقص است و برای آنها اسبابی است و ترک این ها و اشتغال به اضداد آنها، رجوع و بازگشت از نقص به سوی کمال است و معنای توبه، چیزی جز همین بازگشت نیست(250).

[فاطمی*خادمه یوسف زهرا(س)*]

67 - دو وظیفه مهم عالمان

[بدان ای عزیز که ] عالم، دو وظیفه دارد: یکی ترک گناه و دیگر اینکه اگر به گناه مبتلا شد، آن را [از دیگران ]پوشیده بدارد(253).

68 - آثار گناه

[بدان ای سالک مراقب ] هر گرفتاری و ناراحتی که به سراغ انسان می آید، حتی دردسر و یا پای انسان که به سنگ می خورد، اثر گناهانش هست.(254)(255)

69 - لذت لقاء الله

[ای سالک عاشق!] لذت لقاء الله، همان لذتی است که نه چشمی دیده و نه گوشی شنیده و نه به قلب احدی خطور نموده است(256).

[فاطمی*خادمه یوسف زهرا(س)*]

70 - نشانه فکر نافع

[بدان ای عزیز که ] علامت فکر نافع این است که آن فکر، در تغییر و تحول احوال آدمی اثر بگذارد و در عواقب سوئی که به خاطر تفریط و زیاده روی در منافع زودرس دنیایی، در انتظارش هست، او را به تفکر وادارد؛ مثلاً: اگر به مؤمنی ناسزایی گفته، باید بداند که این ناسزا برای او در آخرت عذابی به دنبال خواهد داشت، عذابی که قابل قیاس با عذاب های دنیایی نیست و این علم تنها، با غفلت از آن فایده ای نخواهد داشت، مگر اینکه ذکر و یاد آوری به دنبال داشته باشد و ذکر هم نمی تواند فایده زیادی داشته باشد، مگر اینکه این یادآوری و تذکر آن سوء عاقبت و آن سرانجام شوم که در انتظارش هست، دائمی گردد تا این که در حالش تغییری به جود آورد، مثل اینکه اگر به سلطانی در غیابش ناسزایی گفته باشد و بفهمد که این ماجرا به سلطان، رسیده و سلطان او را برای عقوبت احضار نماید، چنین کسی حالش چگونه خواهد بود؟!

مدام در فکر این است که سلطان بر سر او چه خواهد آورد و چه مجازاتی در انتظار اوست و چگونه چنین کسی پیوسته در غم و اندوه است و خود را ملامت می کند؟! و هر گاه صحنه مجازات را به خاطر آورد که سلطان، به جلادان دستور می دهد که او را بگیرند و زبانش را از کام بیرون کشند، چگونه چنین کسی حزن و اندوهش افزون می شود؟!(257)

[فاطمی*خادمه یوسف زهرا(س)*]

71 - دستور العمل تفکر برای سالکان مبتدی

[ای طالب سفر روحانی!] برای کسانی که در ابتدای راه هستند. فکر درباره مرگ و شدت و سکرات آن و ناراحتی و حرارت و درد و رنج هنگام مفارتت روح از بدن و حسرت آدمی در آن حال و جدایی او از جمیع آنچه که به آنها دل بسته و همه کسانی که با آنها انس گرفته و وحشت و تاریکی قبر و غربت آدمی در گور، بسیار مؤثر است.(258)