باده گلگون «چهار صد و چهل کلمه در سلوک الی الله از آیة الله حاج میرزا جواد آقا ملکی تبریزی

[فاطمی*خادمه یوسف زهرا(س)*]

✿◕ باده گلگون ◕✿
چهار صد و چهل کلمه در سلوک الی الله
از آیة الله حاج میرزا جواد آقا ملکی تبریزی

سخن آغازین

بسم الله الرحمن الرحیم
الحمدلله علی ما عرفنا من نفسه و الهمنا من شکره و فتح لنا من ابواب العلم بروبیته و دلنا علیه من الاخلاص له فی توحیده و اغلق عنا باب الحاجه الا الیه، حمداً یکون و صله الی طاعته و عفوه و سبباً الی رضوانه، والصلوه و السلام علی نبی الرحمه و مفتاح الخیر و البرکه، سیدنا محمد و آله الطاهرین سیما بقیه الله فی الارضین و اللعن علی اعدائهم اجمعین.

در روزگار و عصری که ذات اقدس حضرت احدیت بر امت اسلامی منت نهاد و به رهبری فقیهی عارف که سراسر وجودش را با خدا معامله کرده و فانی در حضرت حق جل جلاله شده بود، نظامی بر پایه اصول الهی شکل گرفت و هدایتهای آن پیر روشن ضمیر مسیحادم، آتش عشق به معارف توحیدی را در ضمیر پاک و آماده جوانان عزیز این مرز و بوم شعله ور ساخت و زبانه های آن، عالمیان را مات و مبهوت کرد، همواره این خطر احساس می شد و می شود که مبادا در اثر اندک غفلتی، امر تربیتشان به دست ظاهر فریبانی بیفتد که در لحظه هوشیاری، جز حسرت و ندامت و پشیمانی از خسرانی که دیده اند نصیبشان نگردد و سرمایه نقد عمرشان را به جای سلوک در صراط مستقیم، در دوری از خدا به باد دهند؛

و در طول تاریخ همواره چنین بوده است که هر قدر کالایی نفیس تر و ارزشمندتر و گران بهاتر باشد، غل و غش و تقلب در آن فراوان تر و بیشتر است و به راستی چه چیزی برای آدمی که گل سر سبد عالم خلقت است؛ و به راستی چه چیزی برای آدمی که گل سرسبد عالم خلقت است؛ گران بهاتر از گوهر عرفان و معرفت الهی که ارزشش به مقیاس و میزان در نیاید و در کریمه مبارکه به عنوان هدف غایی عالم خلقت معرفی شده که و ما خلقت الجن و الانس الا لیعبدون(1)

و بر همین اساس، عارف کامل تیزبین، حضرت امام خمینی (رحمه الله علیه) مشتاقان سیر و سلوک الی الله را هدایت نموده و به چنین خطری توجه داده و مطالعه و انس با کلمات جمال العارفین مرحوم آیه الله میرزا جواد آقا ملکی تبریزی (رحمه الله علیه) را سفارش فرموده است، به این بیان که: ای عزیز! با کلمات ائمه هدی (علیه السلام) و کلمات بزرگان علماء، انس بگیر که در آن برکاتی است؛ فرضاً که از عرفا کسی را به بزرگی نمی شناسی، از علماء بزرگ معرفت و اخلاق، آنها را که پیش همه علماء مسلم اند پیروی کن و از علمای معاصر، کتب شیخ جلیل القدر، عارف القدر، عارف بالله، حاج میرزا جواد [آقا ملکی ] تبریزی (قدس سره) را مطالعه کن.(2)

جمال العارفین، آیه الله میرزا جواد آقا ملکی تبریزی (قدس سره) سالک مستقیم مجذوبی است که حجاب های بین خود و خدایش را خرق کرده و تحت تربیت پرچمدار عرفان و توحید، حضرت جمال الاولیاء و العرفاء، آیه الله آخوند مولی حسینقلی همدانی (قدس سره) آن چنان استقامت و جدیتی از خود نشان داد که به مقام شهود معشوق ازلی و ابدی بار یافت.

آن بزرگ مرد در مدت شاگردی چهارده ساله اش در محضر مرحوم آخوند، آن چنان پیشرفتی کرد که خود خضر راه شد و مقام استادی و راهبریش، مورد تصدیق و امضای بار یافتگان به مقام شهود و وصل قرار گرفت و با بیان و بنان خود هدهدوار، طالبان مقام قرب و سالکان طریق توحید را به سیمرغ حقیقی راهبری می نماید.

او پیر راه پرخطری است که آئین دلبری را می داند و خبر از دامهای شیاطین جنی و انسی دارد و با راهنمایی های خود، قدم به قدم سالک را به پیش می برد و منزل به منزل او را قافله سالاری می کند تا کشتی طوفان زده اش را در بحر عمیق دنیا از گرداب دامها و موانع، به ساحل امن محبوب حقیقی برساند.

طریقت میرزا بر مبنای شریعت است و در مکتب تربیتی او رسیدن به حقیقت، بدون التزام عملی به ظواهر احکام که آداب عبودیت است نه تنها ناممکن می باشد، بلکه چیزی جز بعد عن الله را در پی نخواهد داشت.

دستورات او چون مشایخ و رفیقان سلوکیش از هرگونه اعوجاج و انحرافی که آدمی را از سلوک در صراط مستقیم منحرف کند، مبرا می باشد.
در مکتب سلوکی آن استوانه معرفت و توحید، بر قطب گرایی و مرید پروری و شهرت طلبی و دعوت به خود و ادعاهای صوفی مآبانه و فریفته کرامات شدن، خط بطلان کشیده شده است.

آن آیت عظیم الهی، سر تا پای وجودش دستور العمل بود و شب که می شد، دیوانه وار در صحن خانه قدم می زد و به این بیت مترنم بود که:
گر بشکافند سراپای من - جز تو نیابند در اعضای من آنچه بر زیان و قلم آن عارف و اصل جاری شده است، روشنگر آن است که مقصد و هدفی جز مقصد قرآن و حدیث که تصفیه عقول و تزکیه نفوس و ایجاد قابلیت برای حصول کمال عبودیت است ندارد.

میرزا از استادان برجسته اخلاقی است که هم راهنمای سالکان است هم راهبر آنها، همرا علاج را ارائه می کند و هم بیماری را درمان می نماید.
مطالعه و انس با کلماتی که در این کتاب از آن عارف مناجاتی آمده است، قلوب قاسی را نرم کرده و دلهای ظلمانی را نور می بخشد و انسانهای غیر مهذب را به وادی تهذیب می کشاند و دامن نیاز آدمی را پر از گوهر عشق و محبت می سازد.

کلمات میرزا برای انسانهای آماده خودسازی بسان استاد اخلاق و تهذیب بوه و برای تشنگان معرفت، جام حیات و جاودانگی می باشد.
امید است دل های پاک و مستعد از چشمه سار زلال و نورانی این کلمات جرعه ها نوشیده و در گلستان هستی شکوفا گردیده و جام جهان نما شوند و جهانیان را از درخشش معارف ناب توحیدی و الهی باخبر سازند.

آن اعجوبه روزگار نه تنها در حال حیات ظاهریش مشتاقان سلوک را تا ملکوت و قرب الهی پرواز می داد و سوختگان از درد فراق و هجران را به مقام وصل رهنمون بود، بلکه بعد از مرگ ظاهریش نیز چنین بوده و سالها است که مرقد پاک و منورش محل حوایج اهل الله و برطرف کردن مشکلات سلوک سالکان الهی می باشد و حضرت امام خمینی - نور الله مرقده - حاصل عمرش مرحوم علامه شهید آیه الله مطهری - عطرالله مضجعه - را به این نکته توجه داده و فرموده است: در قبرستان قم یک مرد خوابیده است و او حاج میرزا جواد آقای تبریزی (قدس سره) است(3).

این حقیر از زمانی که طریق انس با کلمات عرفای بالله را از شیخ عارف و اصل گمناممان، مرحوم آیه الله پهلوانی (سعادت پرور) - روحی فداه آموختم، بر آن شدم تا کلمات راه گشای عارف کامل مرحوم آیه الله میرزا جواد آقا ملکی تبریزی - اعلی الله مقامه - را از نوشته های گران سنگ اش تدوین نمایم، تا هم دل غبار گرفته ام را با آن تلطیف کنم و هم تذکری برای مشتاقان تهذیب نفس باشد.

از همان ابتدای امر که به تدوین کلمات میرزا - قدس سره العزیز - اشتغال پیدا کردم، نکاتی که مرحوم زاهد و اصل و عارف کامل، فخر الحکماء و العرفا حضرت آیه الله علامه طباطبایی (قدس سره) در تقریظشان بر کتاب المراقبات بیان فرموده اند، برایم بیشتر واضح و روشن می شد. آن عارف فرزانه می فرماید: کتاب [المراقباتش ] دریای لبریزی است که در سنگ و پیمانه نگنجد و نویسنده اش پیشوای بلند مرتبه ای است که [قدر و ارزشش ] با هیچ وجب و مقیاسی قابل اندازه گیری نیست.

در این کتاب، لطایفی که اهل ولایت الهی همیشه از آن مراقبت می کنند و ظرافت هایی که در دل و الهین در محبت الهی خطور می کند و تمام مطالبی که برای ریاضت کشان در عبادت الهی آشکار می شود، وجود دارد.(4)

شایسته است که طالبان کمال خصوصاً اهل علم، بر مطالعه و انس با این کلمات مواظبت نموده و آن را کتاب بالینی خود قرار داده و با قرائت آن در مجالس انس، دلهای خود را تلطیف نمایند. و باید توجه داشت که مطالعه این گونه کلمات، به گونه ای نیست که یک بار خوانده شود و سپس کنار گذاشته شود. این گونه کتب باید تا پایان عمر در کنار آدمی بوده و با مطالعه و به کارگیری آن، مرحله به مرحله پیش رفته و به نوسازی خویش پرداخته شود.


در پایان لازم به یادآوری است که کلمات میرزا - عطرالله تربته - از کتاب های لقاء الله(5) و المراقبات(6) و اسرار الصلوه(7) ایشان استخراج شده و عناوین و آنچه در ][ و پاورقی آمده از این حقیر می باشد و در تطبیق ترجمه ها با متن اصلی کتب در پاره ای موارد اصلاحاتی به عمل آمده است.
در پایان از حضرت احدیت عاجزانه خواهانم که مرقد نورانی صاحب این کلمات را از بارش رحمت خاصه اش سیراب نماید و ما را در عمل به این کلمات موفق بدارد و امیدوارم که این خدمت ناچیز، مورد قبول و امضای ریاضت قطب عالم امکان، حضرت بقیه الله الاعظم - روحی و ارواح من سواه فداه - قرار گیرد و از الطاف خاصه آن حضرت بهره مند گردیم.
9/4/1386
م - الف

[فاطمی*خادمه یوسف زهرا(س)*]

1 - موازنه دنیا و آخرت

در خطاب به نفس خویش گویم: ای بنده پست و زبون بیهوده کار! بدان که این روزها و شب ها و اوقاتی که بر تو می گذرد، از ساعتی که به این جهان پا نهاده ای، تا هنگامی که از آن پا درکشی، به منزله منزلگاه های تو به سوی وطن اصلی ات می باشد که برای اقامت و مجاورت و زندگانی جاوید در آن دیار، آفریده شده ای و همانا پروردگار و مالک و صاحب اختیارت، تو را برای این بدین سفر رهسپار فرموده، تا فواید بسیار و کمالات بی شماری بدست آوری که عقول عقلاء و علوم علماء و اوهام حکماء، نتواند به روشنایی و نورانیت و سرور و حبور(8) و بلکه به سلطنت و جلال و بهجت و جمال و ولایت و کمال آن فواید، پی ببرد و احاطه ای حاصل نماید!

پس اگر به رضا و خشنودی آفریدگارت عمل کردی و به نور هدایت او حرکت نمودی و به سفارش ها و اوامر او مراقب شدی، از منافع این سفر، تو را سودهای عظیم و فضایل جسیمی(9) عاید خواهد شد که تمامی حساب دانان، بر شماره انواع و تعداد آن، توانایی نخواهند داشت و هیچ یک از افراد مهندسین جهان، قدر عظمت آن ها را اندازه نتوانند گرفت؛ بلکه نه بر قلب بشری خطور کرده و نه چشمی آن را دیده و نه اثری از آن را می توان به بیان و حکایت آورد و اگر خواهان شوی که از طریق منقول و از راه روایت و کتاب، این معنی را به فهم خود نزدیک گردانی و این مغز را از پوست آن جداسازی، بشنو که خدای جل جلاله در کتاب خود به بهترین بیانی تو را آگاه ساخته؛ آنجا که فرماید:

فلا تعلم نفس ما اخفی لهم من قره اعین(10)؛ (هیچ کس نمی داند چه نعمت و لذت های بی نهایت که روشنی بخش دل و دیده است، در عالم غیب برایشان ذخیره شده است) و در جایی دیگر فرماید: و ان تعدوا نعمت الله لا تحصوها(11)؛ (اگر بخواهید نعمت های خداوند را به شمار آورید، هرگز نتوانید). و همچنین در اخبار متواتره ای که در فزونی نعم آخرت روایت گشته آمده است که: در هر روز جمعه، نعمت های بهشت دو برابر می شود(12)؛ بلکه در حدیث معراج آمده است که خداوند می فرماید:

انظر الیهم فی کل یوم سبعین نظره و اکلمهم کلما نظرت الیهم و ازید فی ملکهم سبعین ضعفاً(13)؛ (در هر روز هفتاد بار به آن ها نظر می افکنم و در هر نظری که به آن ها می افکنم، با آن ها سخن می گویم و دارایی آنان را هفتاد برابر می گردانم).

و اما از طریق درایت و راه معقول، همین بس تو را که در نعمات دنیویه و بدنیه، درنگ و تأمل کنی و آن ها را با نعم اخروی بسنجی و موازنه نمایی، چرا که خداوند متعال، از آن لحظه ای که اجسام و مادیات را آفریده به آن ها نظری نکرده است [و در مقابل ]، عالم آخرت، عالم قرب و نزدیک شدن و دیدار او می باشد.

بعضی از حکمای الهی گفته اند: آنچه گفته اند در پاره ای از عوالم آخرت است، تمامی پر از حیات و بی نیازی است و گویی خود، زندگانی و حیاتی است که جوشش می کند و از سرچشمه واحدی جاری می گردد، نه اینکه تنها حرارت واحد یا نسیم واحدی باشد بلکه تمام، کیفیت واحدی است که هر طعم و مزه ای در آن یافت می گردد و در این کیفیت، طعم شیرینی و شراب و سایر چیزهای صاحب طعم و نیروهای آن، احساس می شود و همچنین بوی خوش تمام روایح و تمام رنگ هایی که تحت نظر قرار می گیرد و تمام چیزهایی که تحت قوه سامعه واقع می شود، مانند: نواها و الحان، و تمام صداها و آوازهای زیبا و آهنگ های موزون موسیقی و تمام چیزهایی که به لمس در می آید و هر آنچه که با حس درک می شود، تمام در یک کیفیت و حالت واحده مبسوطه ای به شرحی که ذکر نمودیم موجود است، زیرا این کیفیت حیاتی عقلانی، حاوی تمام کیفیاتی است که توصیف نمودیم، بدون اینکه جزئی از آن با جزء دیگر مخلوط گردد، یا آنکه پاره ای، پاره دیگر را تباه سازد، تمام این حالات و کیفیات در آن محفوظ و موجود است و گوی همگان بر حد و اندازه خویش قائم می باشند [و هر کدام از این حالات، به تنهایی وجود دارد.(14)]

[فاطمی*خادمه یوسف زهرا(س)*]

2 - ضرورت تلاش جدی سالک برای بدست آوردن منافع اخروی

ای انسان! اندکی به خود آی و اندیشه نمای و ببین که تو در رابطه با منافع این دنیای دون و زبون، در حرکات و سکنات خود آن گونه عمل می کنی و مراقبت داری که آنچه پر سودتر است، بدست آوری؟! و آنچه به نفع تو باشد، جلب نمایی؟! و جز آنچه که گران بهاتر است و مزیت و برتری بیشتری دارد، نگزینی؟! بلکه جان خود را به سختی و تعب می اندازی و وقت خود را بیهوده ضایع می سازی تا خوراک نیکو بدست آوری و شراب گوارا مهیا سازی و بالش نرم برای خوابگاه خود آماده نمایی و حال آنکه خود می دانی که از کشیدن این رنج ها، جز تفاوت اندکی [که آن هم فناپذیر است ] تو را حاصل نخواهد گشت! بلکه آن لذت هم به زودی از کف بیرون خواهد شد و از بین می رود!

پس تو را چه شده که نسبت به منافع آخرتت که تفاوت در آن عظیم و بزرگ بوده و فناناپذیر و پایدار و جاوید است، این گونه جهد و تلاش به جا نمی آوری؟! مثلاً چون کالایی برای بازرگانی بخری و پس از خرید آگاه شوی که اگر به جای آن، کالای دیگری خریده بودی، سودت دو چندان و بیشتر از خرید اول بود، از این کارت اندوهناک شده و به سختی دچار افسوس و آه می گردی و برای آینده، عزم خود را استوار می سازی که دیگر غفلت نکنی و سودی را از دست ندهی ولکن به آنچه در تجارت آخرت از کف می دهی و از سودی هفتاد برابر و بیشتر، بی بهره می مانی اندوه نداری و غمناک نمی شوی؟!

و اگر برای این گفتار گواهی بخواهی، به آنچه در دو چندان شدن ثواب اعمال با کیفیات خاص و در مواقع مخصوصه که در اخبار وارد گردیده، نظری نمای و بنگر که مثلاً به نمازی که به طور جماعت در مسجد جامع با پیشوای عالم پرهیزگاری به خصوص اگر عده نمازگزارانی که به او اقتدا کرده اند هم بیشتر باشد، ثوابش هزاران برابر افزون تر از نمازی است که در منزل به تنهایی به جای آوری و با این وصف، تو در اختیار آنچه سودش بیشتر و فضیلتش بالاتر است خودداری می کنی و از ثواب این جماعت، که از دست تو رفته، به اندازه یک دهم آنچه از سود تجارت دنیوی از دست داده ای، اندوهگین نمی شوی؟

پس در این سهل انگاری که تو را در کار آخرت است، تأملی کن و بنگر که آیا آن را جهتی جز سستی ایمان تو به آخرت می باشد؟! و بر حذر باش که این ایمان ضعیف هم در مواضع سختی و مواقع بدبختی به ویژه در هنگام سکر و مستی مرگ، از دست تو برود و فرجام کارت، به بدی کشیده شود و برای عقوبت و مجازات بزرگتر بودن هم و خواست دنیا از هم و خواهش آخرت، خود را آماده ساز و آنچه را معصوم (علیه السلام) در این باب فرموده بیاد آور که فرمود:من اصبح و اکبر همه الدنیا فلیس من الله فی شی ء و الزم الله قلبه اربع خصال: هماً لا ینقطع عنه ابداً و شغلاً لا یفرغ عنه ابداً و فقراً لا ینال غناه ابداً و املاً لا یبلغ منتهاه ابداً(15)؛

(کسی که شب را به روز آورد و بامدادان، اندوه و هم بزرگش امور دنیایی باشد، او را در نزد خدا ارج و قدری نخواهد بود و خداوند چهار خصلت را ملازم دل او قرار می دهد: هم و اندوهی که هیچگاه از او جدا نشود، و مشغله و کاری که هیچگاه او را آسودگی نباشد، و فقری که هیچگاه به بی نیازی نرسد، و آرزویی که هیچگاه پایانی برای آن نمی باشد.)

آگاه باش و از اینکه فرموده: لیس من الله فی شی ء غافل مشو، چه این خود مجازات و عقوبت بزرگی است و از این عقوبت، بزرگتر چه خواهد بود؟! پس ای عاقل! این زیان بزرگ و بدبختی سترگ را در ترازوی عقل خویش با هر زیان و ضرر دنیائی که تصور می شود، مقایسه کن و ببین که آیا بین آن ها نسبت محدودی موجود است؟!(16)

[فاطمی*خادمه یوسف زهرا(س)*]

3 - تا فرصت داری، توشه ای برگیر

[ای سالک طریق عبودیت ] تا مهلت داری در مصیبت خویش تفکر نما و تاتو را فرصت از دست نرفته، برای روز حسرت و پشیمانی و طول اقامت در روز قیامت و وحشت های روز رستاخیز، خود را آماده و بسیج کن و بر نفس خویش که در این دنیا آن را به ناز و نعمت و خوشی و راحت عادت داده ای و از عذاب و نقمت و سختی روز قیامت غافلش ساخته ای، گریان شو و بگو:

ای معبود من! و آقای من! و مولای من! به کدام یک از کارها به نزدت شکایت آوردم؟! و برای کدام یک از آن ها ناله کنم و گریان شوم؟ آیا به درد و شکنجه و سختی آن بگریم؟! یا برای درازی و طول مدت بلاء بنالم؟! و یا از بیم مار و عقرب ضجه کنم؟! یا از زحمت زنجیر و پتک های آهنین فریاد آورم؟!

شاید از این اندیشه کم، به هوش آیی و پندگیری و به وسیله بازگشت و توبه راست و درست، برای سفری که در پیش داری، توشه ای برگیری و خود را آماده و مهیا سازی و با کار نیک، کار زشت را نابود نمایی؛ همانا پروردگار، آمرزنده و دوستدار بنده خویش است و پادشاه مهربان و خوش پذیرای رعیت خود می باشد. از بندگانش توبه را می پذیرد و نیکی اندک را به ثواب بسیار، جزا می بخشد، گناهان را می زداید و کردارهای زشت را به چندین برابر از کارهای نیک تبدیل می فرماید(17).

[فاطمی*خادمه یوسف زهرا(س)*]

4 - تا کی مسامحه و سهل انگاری؟!

[ای عزیز!] به خود بگو: ای بی خرد تبه کار! و ای دیوانه مسامحه کار! ای بدبخت زشت کردار! این سهل انگاری تا کی؟! و این تبهکاری تا چند؟! و این تنبلی و روزگذرانی برای چه و چرا؟! این نافرمانی و سرکشی را چه سبب؟! این انکار و پرده پوشی را چه جهت؟! آیا به ناتوانی بدنت و نازکی پوستت و سستی استخوانت رحم نمی آوری؟! آیا مشاهده این هنگامه های بزرگ و بیمناک و این بدبختی های سترگ و اسفناک را چگونه طاقت می آوری؟! آیا حال بدنی که آن را لباس نرم و بافته نگه داشته ای و به پوشش پنبه و کتان و اطلس تافته عادت داده ای چگونه خواهد بود در موقعی که لباس قطران(18) بر آن بپوشند و از پاره های آتش بر آن بیفشانند و با شیطان به یک زنجیرش بکشند و در قعر یک آتش او را بیفکنند و از آهن های گداخته زینتش کنند و از آب جوشان دوزخ و از عرق بدن دوزخیان به او بنوشانند؟! آب گرم حمیم(19) از بالای سرش بریزند و با آن آب، آنچه در شکم و امعاء اوست بگدازند و پتک آهنی بر سرش بکوبند؟!(20)

ای وای! چه سختی و بینوایی که از آن شرم آورتر تصور نشود! و چه مصیبت و شکنجه ای که از آن دردناک تر به خیال نگنجد! و چه رسوایی و نکبتی که از آن مفتضح تر به نظر نیاید؟!

ای نفس! آیا تو همان نیستی که در دنیا با همگان در به گزینی رقابت می کنی؟! و بر اعیان و اشراف حسد می بری؟! و بر توانگران و برتران مفاخره می نمایی؟! و از بیم گرفتاری به ناداری و خواری، به اندوهی پس از اندوهی ملول و افسرده می شوی؟!

آیا چون به زنجیرت ببندند و به غل بپیوندند و با روی سیاه و چشم کبود به محشرت آورند، حالتت چگونه خواهد بود؟! گاهی به طرف راست و زمانی به سمت چپ نظر اندازی، مردمان را بنگری که هر یک به خود مشغول و به تو توجهی ندارند؛ در آن روز گروهی با روی های روشن و گشاده، به پروردگار خود نظر دارند.(21) و چهره هایی در آن روز، تابان و خندان و شادان(22) به خلعت های امان، ملبس و به تاج پادشاهی، مکلل(23) و فرشتگان رحمان به گرد آنان در گذدش و نسیم روح و ریحان بر جان های آن ها در وزش، و حور و غلمان به خدمت گذاری آن ها در جنبش هستند؛ آیا در چنین حال نخواهی گفت: ای معبود من! و ای آقای من! و ای مولای من! گیرم که بر حرارت آتشت شکیبا شدم، آیا بر نگه کردن به بزرگواریت، چگونه شکیبا گردم؟! و با آنکه امید عفو به تو دارم، در آتش دوزخت چگونه منزل گزینم؟!(24)

[فاطمی*خادمه یوسف زهرا(س)*]

5 - سالک هم و غمی جز خدا ندارد

[ای عزیز! سالک باید بداند که ] این زندگی دنیایی به منزله سرمایه ای است که خداوند به او عنایت نموده که با آن به تجارت بپردازند و اگر می بیند که با این سرمایه، نفیس ترین متاع ها را می تواند تهیه کند، در این زمینه سهل انگاری ننموده و بداند که در عالم وجود حتی در وهم، موجودی سودمندتر و نفیس تر و کامل تر و زیباتر و شریف تر و بخشنده تر از ذات ذوالجلال نیست، بلکه هیچ نفع و نفاست و جمال و بهاء و شرف وجود و بلکه وجودی جز به او و در او و از او نیست؛ لذا عاقل، هیچ مطلوبی جز حضرت حق، برای خود اختیار نکند و هر چه غیر اوست، اگر هم از جهتی مطلوب آدمی باشد باز مطلوبیتش از ناحیه اوست. و چون عاقل این معنی را دانست و در طلب و جستجوی او بر آمد غیر او را ترک خواهد گفت و هم و همتش را هیچگاه در پی چیزی غیر از او صرف نخواهد کرد و در پی کسب رضای او بر خواهد آمد که قل الله ثم ذرهم(25)؛ (بگو خدا، سپس هر چه غیر از اوست واگذار) و دیگر عمر را در طلب چیزی غیر از او به هدر نخواهد داد و در پی مشتهیات نفسانی و امور معاش نخواهد بود.

اما اولی که مشتهیات و هواهای نفسانی است، به خاطر تیرگی و کدورتی که در آن ها هست و به علت عدم بقاء آن و تضادی که با لذات روحانی واقعی دارد، اشتغال به آن ها خسارتی جبران ناپذیر و خسران عظیم است.

و اما دومی که امور معاش می باشد، به علت اینکه، غرق شدن در گرداب امور دنیایی و به کار گرفتن تمام هم و غم خود را در این راه، سبب هلاکت دل و تفرق حواس می شود و این امور، خاری در چشم عبودیت و بندگی و نقیض توکل است و فایده ای هم بر آن نیست، زیرا آنچه مقدر شده، به انسان می رسد و هم و غم انسان در این راه، چیزی جز خسران به بار نمی آورد.

و اگر انسان این معنا را دریافت و به معرفت شخصیه حقیقیه، بدان معرفت پیدا نمود به گونه ای که جزء وجدانیات او شد، همان گونه که اهل دنیا لذات دنیا را می شناسد، قلب و روح و سر خود را مستغرق در محبت خدا خواهد یافت و این محبت، به سایر اعضا و جوارحش سرایت خواهد نمود و هر چه را که غیر خدا است، از آنچه بر آن قدم می نهد، برایش حقیرتر و بی ارزش تر خواهد بود؛ بلکه گاه می شود که آنچنان در دریای محبت حق تعالی غرق می شود، که دلش از هر چه غیر اوست غافل، و به ما سوای او التفاتی ندارد، و عقلش از تدبیر امور او باز می ماند و حالت شیدایی و عشق بر او عارض می شود، چنانکه نسبت به بعضی از حالات حضرت امیرالمؤمنین (علیه السلام) روایت شده است؛ و در حدیث معراج بدان اشاره شده که خداوند می فرماید: و لا ستغرقن عقله بمعرفتی و لاقومن له مقام عقله(26)؛ (و عقل او را غرق در معرفت خود گردانم، و خود به جای عقلش می نشینم).(27)

[فاطمی*خادمه یوسف زهرا(س)*]

6 - کلید خوبی ها

بدان ای مطلب سعادت دنیا و آخرت که کلید همه خوبی ها و سعادت ها، معرفت به خدا و محبت او است و لذیذترین لذات و خوشی ها، در انس با خداست.(28)

[فاطمی*خادمه یوسف زهرا(س)*]

7 - تحصیل علم افضل است یا تهجد و نماز شب؟!


[ای عزیز!] شیخ ما مرحوم علامه انصاری(29)، در جواب کسی که از او این سؤال را نموده بود که آیا نماز شب افضل است یا مطالعه و تحصیل علم؟! چه نیکو جواب گفته است، که خطاب به او فرموده بود: آیا تو قلیان می کشی؟! او در پاسخ گفته بود: بلی. شیخ فرموده بود: به جای دو بار قلیان کشیدن، نماز شب را بخوان. و این جوابی متین و محکم است که در آن به فساد این خیال هم اشاره شده و گویا شیخ چنین گفته است که اگر تو تا این اندازه مراقب احوال و اخلاص در اعمالت هستی به گونه ای که برایت تشخیص این مطلب مشکل شده که نماز شب افضل است یا مطالعه و تحصیل علم، چگونه اوقاتت را به کشیدن قلیان که در این باب، اقوال مختلف است که یا حرام است و یا مکروه است و یا مباح است می گذرانی؟!

و چطور می شود که بین دو عمل که دو مستحب است، به بهانه کمی وقت، یکی را می خواهی انتخاب کنی، در حالی که در جای دیگر، وقتت را به کاری که یا حرام است و یا مکروه و یا لااقل مباح است، صرف می کنی؟! که باید از این مصیبت عظمی و فضیلت آشکار، به خدا پناه برد که شیطان پلید این گونه، علما را فریب دهد که اشتغال به مطالعه این علوم رسمی را که برای اغلب آن ها نمی توان قصد شرعی که به وجهی از وجوه، صحیح باشد یافت،


از استغفار در سحرگاهان و خلوت با خداوند عزیز غفار، افضل بدانند و چگونه می شود که چنین باشد؟! در حالی که آن علمی که انسان را بر تجهد و شب زنده داری بر نمی انگیزاند، علمی است که نور و بهره و خیری در آن نیست و علم واقعی، آن علمی است که به فرموده امام صادق (علیه السلام) ملازم با خشیت باشد(30) و صاحب خشیت، نمی تواند ترک شب زنده داری کند و همان بیم و ترس، او را به انجام این عمل وا می دارد.(31)

[فاطمی*خادمه یوسف زهرا(س)*]

8 - بدون شب زنده داری انسان به جایی نمی رسد

[ای طالب مقامات معنوی!] شیخ و پیشوای من(32) در علوم حقه، برایم حکایت نمود که از طالبان آخرت، احدی به مقامی از مقامات دینی نرسید، مگر آنان که اهل تهجد و شب زنده داری بوده اند.(33)

[فاطمی*خادمه یوسف زهرا(س)*]

9 - طریقه حل مشکلات علمی

[ای طالب معرفت!] باید دانست که مؤمن، در راه تحصیل علم، نماز شب را از مطالعه کارسازتر می بیند و شیخ ما(34) (قدس سره) به ما توصیه می نمود که هرگاه در مسائل علمی به مشکلی برخوردیم، به خدا پناه بریم و به تضرع و زاری نزد پروردگار متوسل شویم و این امر، به تجربه هم برای ما ثابت شده است.

و اما اینکه چرا تجهد و شب زنده داری و دعا، از اسباب تحصیل علم است، بدین خاطر است که علم، همان گونه که در بعضی از روایات به این مطلب تصریح شده است، به کثرت تعلم نیست، بلکه نوری است که خدا در دل هر یک از بندگان خود که بخواهد می افکند.(35) و شب زنده داری و مناجات در دل شب، دل را نورانی می گرداند و باعث ثبات نور، در دل مؤمن می شود،

چنانکه از امام صادق (علیه السلام) روایت شده که هرگاه بنده با مولای خود در دل شب ظلمانی خلوت کند و با او به گفتگو و مناجات بپردازد؛ خداوند، نور را در قلب او ثابت خواهد گردانید و چون بگوید: یا رب یا رب، از طرف خداوند خطاب رسد: لبیک بنده من؛ هر چه می خواهی طلب نما که به تو عطا کنم و بر من توکل نما، تا امورت را کفایت نمایم.(36)(37)