حقوق خانواده، شاخهای از حقوق مدنی است كه به مقررات و قواعد شكلگیری، تداوم و انحلال خانواده میپردازد. در این شاخه از حقوق، با در نظر گرفتن اموری چون مصالح اعضا و نهاد خانواده و كاركردهای این نهاد (مانند حفظ و بقای نسل، تأمین نیازهای عاطفی و روانی اعضا و برقراری نظام مراقبتی و حمایتی از كودكان)، چگونگی روابط حقوقی اعضای خانواده تبیین، و حقوق و تكالیف آنان نسبت به یكدیگر مشخص میشود.
اصل دهم قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران خانواده را واحد بنیادی جامعهی اسلامی خوانده است، اما نه در فقه و نه در قانون مدنی ایران برای خانواده تعریف روشنی ارائه نشده است. در عین حال، با توجه به قواعد و مقررات حقوق مدنی، میتوان آن را گروهی دانست كه اعضای آن، به دلیل قرابت یا زوجیت، همبستگی حقوقی و اجتماعی یافتهاند. این گروه شامل زن، شوهر و فرزندان آنها میشود كه با ریاست شوهر در كنار هم زندگی میكنند. (1) اگر چه خانواده در قوانین حقوقی ایران و بسیاری از كشورها فاقد شخصیت حقوقی است، شماری از حقوقدانان از اعطای شخصیت حقوقی به خانواده دفاع كردهاند. (2)