صفای باطن در پرتو رمضان

[فاطمی*خادمه یوسف زهرا(س)*]

فصل چهارم: لیلةالقدر - عید فطر

لیلةالقدر

در جان آفرینش، حقایق و اسرار فراوانی وجود دارد که بدانها توجه نداریم و شاید بسیاری از آنها را با عقل ها و ادراکات خود نمی توانیم مورد آگاهی یا ارزیابی قرار دهیم و از آن جمله است، قدر و لیلةالقدر.
امام صادق (ع) فرمود: از کتاب خدا استفاده می شود که عدد ماه های سال نزد خدا، دوازده ماه است و سرآمد ماه ها ماه رمضان می باشد و قلب ماه رمضان، لیلةالقدر است. (521)
در صحیفه سجادیه آمده است: فضیلت یک شب از شبهای آن برابر هزار ماه است و آن شب، شب قدر نام گرفته است. (522)
قبلاً اشاره کردیم که شب قدر، شب توجه به مقامات معنوی و امامت و زعامت ائمه معصومین: است، لذا پیامبر اکرم (ص) فرمود: به لیلةالقدر اعتقاد کامل داشته باشید که از آن علی بن ابیطالب و یازده فرزندان او است.
پیامبر اکرم (ص) درباره شب قدر می فرمود: شیطان در این شب، بیرون نیاید تا آنکه صبح طلوع کند و قدرت آسیب رساندن به کسی را ندارد و سحر هیچ ساحری در این شب اثر نکند.
شب قدر شبی است که خداوند متعال آن را از میان شبها برگزید، همان طور که از بین وجودات، انسان را و از جمع پیامبران، محمد (ص)(523) را و از میان همه اوصیاء علی (ع) را برگزید.

[فاطمی*خادمه یوسف زهرا(س)*]

راز نزول ملائک:

شیخ جعفر شوشتری در فوائد المشاهد می نویسد: بعضی اشکال کرده اند که نزول ملائکه در شب قدر خارج از حد است زمین چگونه گنجایش آنها را دارد؟
جواب آن است که گروهی از آنان می آیند و عروج می کنند و بعد از آن، طایفه دیگری می آیند.
وی می افزاید: نازل شدن ملائکه و روح در شب قدر، چند وجه دارد:
1. نازل شدن برای آن خصوصیتی است که خدا برای زمین در شب قدر قرار داده است.
2. برای ملاحظه کردن پاره ای از عبادات که در زمین صورت می گیرد، مثل اطعام فقرا و مساکین؛ زیرا که این گونه عبادت بزرگ در آسمانها نیست.
3. نزول ملائکه در شب قدر برای شنیدن گریه و ناله های گناهکاران است، زیرا که آنها از کلام خداوند تعالی: أنین المذنبیین أحب الی من تسبیح المسبحین ؛ دانسته اند که ناله گناهکاران توبه کار راستین افضل از تسبیح تسبیح کنندگان است و چون در آسمانها اهل معصیت وجود ندارد ملائکه به زمین می آیند تا این عبادت ویژه ناله و عذر خواهی راستین نوعی عبادت است را ببیند.

[فاطمی*خادمه یوسف زهرا(س)*]

فضیلت لیلةالقدر:

امام صادق (ع) فرمود: ثواب عبادت و کار خیر در شب قدر بیشتر از ثواب عبادت و کار خیر هزار ماه است که در آن شب قدر نباشد.
پیامبر اکرم (ص) فرمود: (524) کسی که در شب قدر با ایمان راستین و به خاطر جلب غفران الهی با حالت ویژه بازگشت و توبه، به عبادت برخیزد، گناه گذشته او مورد عفو قرار می گیرد.
مردی در راه خدا هزار ماه جنگید، هنگامی که رسول خدا توسط جبرئیل این خبر را دریافت کرد، آرزو کرد تا در امت او این چنین افرادی زندگی کنند و به درگاه خدا اظهار داشت: یا رب جعلت امتی أقصر الأمم أعماراً و أقلهم أعمالاً فأعطاه الله لیلةالقدر.... (525)
خدا لیلةالقدر را به پاس احترام به رسول خدا (ص) برای امت مسلمانان منظور داشت.

[فاطمی*خادمه یوسف زهرا(س)*]

تقدیر امور سال:

تقدیر امور، حتمیت خود را در شب قدر به دست می آورند. (526)


شب قدر و فرود آمدن فرشتگان:

در شب قدر فرشتگان نازل می شوند، آنان پرچمهای در دست دارند، یکی از آنها را روی قبر رسول خدا (ص) و یکی را در مسجدالاقصی و یکی را در مسجدالحرام و یکی را در طور سینا نصب می کنند، و بر همه کسانی که به ذکر الهی مشغولند، سلام می دهند، مگر برافرازی چون خمار، خوک خوار، عاق والدین، قاطع رحم، مشاحن و قمار باز.
هنگامی که فرشتگان به سوی آسمان به حرکت، درمی آیند، از آنان سؤال می شود، آیا همه انسان ها را خدا مورد عفو. و غفران خویش قرار داد؟ پاسخ می دهند: آری، مگر خمار، گوشت خوک خوار، قمارباز، کینه توز، قاطع رحم، عاق والدین (527)، ربا خوار، سگ باز، رشوه خوار. (528)
رسول خدا (ص) فرمود: (529) به آدم عاق والدین خطاب می شود هر کار نیکی که می خواهی که انجام بده، ولی غفران و آمرزش خداوند شامل حال تو نخواهد شد.

[فاطمی*خادمه یوسف زهرا(س)*]

آیا شب قدر دائمی است؟

شب قدر اختصاص به زمان رسول گرامی (ص) و صدر اسلام ندارد؛ زیرا اولاً، هر چند وضع لیلةالقدر برای آن بود که رسول خدا (ص) در عالم رؤیا از به حکومت رسیدن بنی امیه در آینده تاریخ محزون و مغموم گردید، خداوند تبارک و تعالی برای زدودن حزن و اندوه از قلب پیامبرش شب قدر که بهتر از هزار ماه حکومت بنی امیه است، را برای او مقرر داشت.
ثانیاً، طبق صلاحدید الهی شب قدر شب اندازه گیری است؛ یعنی، آنچه که در طول سال آینده از حوادث و وقایع اتفاق می افتد، از طرف پروردگار در این شب تقدیر می گردد و به اطلاع ولی امر (ع) هر زمان می رسد.
ثالثاً، عبادات خدا مقطعی نیست، مثلاً نماز یک مدتی مقرر باشد و بعد از مدتی تعطیل شود روزه مدتی باشد و بعد از چندی برداشته شود، بلکه جعل قانون اقتضای استمرار را دارد، مگر از جانب حضرت حق بر موقت بودن آن تصریح شده باشد و موقت بودن لیلةالقدر خاطرنشان نگشته است.
رابعاً، روایات بسیاری وارد شده است که: شب قدر در هر سال در دهه آخر ماه رمضان می باشد. (530)
داوود بن فرقد گوید: مردی از امام صادق (ع) پرسید: آیا لیلةالقدر فقط یک شب بود، یا در هر سال هست؟ امام (ع) فرمود: اگر شب قدر برداشته شود، قرآن برداشته خواهد شد.(531)
از این روایت استفاده می شود که قرآن و شب قدر ملازم هم هستند و از یکدیگر جدا نخواهد شد، بنابراین همان طور که قرآن همیشگی و جاودانه است شب قدر هم این چنین می باشد.
در شب قدر به امر خدا جبرئیل با دسته ای از فرشتگان به زمین فرود می آیند، در حالیکه که در دست او پرچم سبزی است، پرچم را بر بالای کعبه نصب می کند در احادیث آمده است که برای او ششصد بال است، که دو تای از آنها را نگستراند مگر در شب قدر. در آن شب آنها را پهن کند که از مشرق و مغرب تجاوز نماید. آنگاه جبرئیل فرشتگان را در این شب پراکنده نماید. پس بر هر ایستاده و نشسته، نمازگزار و ذکرکننده سلام گفته، و با آنان مصافحه نموده، و بر دعایشان آمین گویند تا صبح، و چون صبح طلوع کند، جبرئیل ندا در دهد آی گروه فرشتگان! حرکت کنید، کوچ کنید فرشتگان می گویند: خداوند تعالی با حاجتهای مؤمنین امت محمد (ص) چه کرد؟ جبرئیل می گوید: به راستی که خداوند تعالی به آنان در این شب، نظر رحمت کرد و آنان را بخشید و از گناهانشان درگذشت مگر از چهار دسته: دایم الخمر، عاق والدین، قاطع رحم، و مشاحن(کسی که شدید العدوة باشد). (532)

[فاطمی*خادمه یوسف زهرا(س)*]

آیا لیلةالقدر محدودیت دارد؟

در پاسخ پرسش فوق، باید بدین حقیقت توجه داشت که از احادیث مختلف برمی آید که شب قدر به یکی از شبهای نوزده، بیست و یک، و بیست و سوم ماه مبارک رمضان اختصاص دارد.
حمران از امام باقر (ع) پرسید: منظور از آیه شریفه: انا أنزلناه فی لیلةالقدر چیست؟ امام (ع) پاسخ دادند: (533) بله، آن، شب قدر است و آن هر سال در ده روز آخر ماه رمضان است.
مراد از لیله مبارکه، همان لیلةالقدر است که همه ساله در دهه آخر ماه رمضان، تحقق می یابد. در این حدیث سخن از تعیین شب خاصی نیست، حتی مردد بین دو یا سه شب نیست، بلکه دهه آخر ماه رمضان مورد توجه قرار دارد، لذا طبق فرموده امام صادق (ع): پیامبر اکرم (ص) دهه آخر ماه رمضان را غالباً در مسجد، به سر می بردند: کان رسول الله اذا دخل العشر الأواخر شد المئزز واجتنب النساء و أخی اللیل و تفرغ للعبادة . (534)
امام باقر (ع) تأکید داشت تا احیاء لیلةالقدر مورد توجه، قرار گیرد.
همچنین آن حضرت فرمود: هر کس شب قدر را احیا بدارد، گناهان وی آمرزیده می شود هر چند به عدد ستارگان و سنگینی کوه ها و به قدر آب دریاها باشد. (535)

[فاطمی*خادمه یوسف زهرا(س)*]

آیا روز لیلةالقدر نیز دارای عظمت ویژه است؟

در پاسخ پرسش فوق، باید گفت که امام صادق (ع) فرمود: شب قدر، همه ساله تحقق می یابد و روز آن همانند شب آن است. (536)
آیا شب قدر، پیش از اسلام مقرر بوده است؟
باید توجه داشت که گر چه در برخی از احادیث در بین امتهای پیشین سخن از شب قدر به میان آمده، لکن لیلةالقدر فقط برای امت محمد (ص) مقرر شده است.
پیامبر اکرم (ص) فرمودند: (537) خدا به امت من شب قدر را بخشید در حالیکه هیچیک از امتها از این بخشش الهی برخوردار نبودند.
از برخی از روایتهای دیگر استفاده می شود که در دوران پیامبران پیشین نیز شب قدر بوده است (538) به عنوان نمونه: حضرت موسی (ع) در بعضی مناجات خود با خداوند عرض کرد: الهی أرید قربک، قال: قربی لمن استیقظ لیلةالقدر، قال: الهی أرید الجواز علی الصراط، قال: ذالک لمن تصدق بصدقة فی لیلةالقدر، قال: الهی أرید من أشجار الجنة و ثمارها، قال: ذالک لمن سبح تسبیحه فی لیلةالقدر، قال: الهی أرید النجاة من النار، قال: ذالک لمن استغفر لیلةالقدر... . (539)
ابن عباس نقل می کند: در محضر رسول خدا (ص) ذکر مردی از بنی اسرائیل به میان آمد که هزار ماه اسلحه بر دوش در راه خداوند جنگیده است.
پیامبر (ص) به شدت شگفت زده شد و آرزو کرد که ای کاش چنین مردانی در امت او نیز وجود می داشتند. (540) (از باب اینکه این مرد بنی اسرائیلی دارای عمر طولانی و اعمال کثیر و ثواب بزرگی بود، پیامبر (ص) غبطه خورد، که چرا امت او نیز دارای چنین عمر طولانی و توفیق اعمال شایسته ای نیستند) لذا با حسرت به پیشگاه احدیت عرض کرد: پروردگارا! عمر امتم را کوتاه و اعمال شایسته شان را اندک، قرار داده ای! خداوند متعال برای دلجویی از پیامبرش، لیلةالقدر را به او مرحمت کرد و فرمود شب قدر را برتر از یک هزار ماه که مرد بنی اسرائیلی در این مدت سلاح به دوش و در راه خدا جنگید، برای تو و امت تو تا قیامت در هر ماه رمضان مقرر نمودم.
س: چه کسانی لیلةالقدر را درک می نمایند؟
امام صادق (ع) می فرماید: از پیامبر (ص) درباره لیلةالقدر سؤال شد. ایشان برای پاسخ دادن به حالت خطابه ایستاد و پس از حمد و ثنای الهی فرمود:
اما بعد: به راستی شما که از لیلةالقدر از من می پرسید، من لیلةالقدر را نپوشاندم (مخفی نکردم) ای مردم! بدانید هر کس ماه رمضان بر او وارد شد، و او صحیح و سالم و مستعد باشد، پس روزهای آن را روزه، و شب های آن را به ورد و ذکر نماز شب و مناجات، تلاوت قرآن مشغول باشد، و نمازهای واجب و نمازهای وارده در آن را مواظبت بنماید و نماز جمعه را حضور پیدا کند، و به مراسم صبح عید فطر توفیق یابد، به تحقیق که لیلةالقدر و فضیلت بزرگش را دریافته است، و به پاداشها و جوایز خداوند دست یافته است.
امام صادق (ع) فرمود: سوگند به خدا این چنین فردی رستگار شد و دست یافت به جوائزی غیر جوائز بندگان، یعنی از جوائزی که خدا به بنده اش می دهد، با جوائزی که بندگان به یکدیگر می دهند، فرق دارد. (541)
شب قدر را فقط در پرتو ولایت اهل بیت، می توان درک کرد
امام جواد (ع) از پدران خود و از امیرالمؤمنین (ع) نقل کرده است که آن حضرت فرمود: (542) شنیدم که پیامبر اکرم (ص) به اصحابش فرمود به شب قدر ایمان بیاورید، مصداق شب قدر علی و یازده فرزندش می باشد.

[فاطمی*خادمه یوسف زهرا(س)*]

فطره

در خاتمه مبحث ماه مبارک رمضان توجه به چند نکته در باب فطره، ضروری است، از جمله:
الف. ما به چه کسانی می توانیم فطره را پرداخت کنیم؟ در این رابطه باید توجه داشت که فطره اختصاص به فقرا ندارد.
ب. به فقیر شراب خوار نمی شود فطره داد.
ج. دسته دومی که نمی توانند از فطره استفاده کنند، کسانی که آشکارا معصیت می کنند، گرچه کسی که به او فطره می دهید ضرورت ندارد عادل باشد، اما نباید آشکارا معصیت کند، پس کسی که فطره را در راه فسق و گناه مصرف می کند، نمی توان فطره بگیرد.
د: آن هایی که غیر سید هستند، به سید نمی توانند فطره بدهند. سید فطره خود را به هر کسی می تواند بدهد.
ه: فطره باید از قوت غالب، یعنی گندم، برنج، نان، ذرت، نمک و خرما، خلاصه آنچکه غذای سالانه خانواده را تشکیل می دهد پرداخت شود.

[فاطمی*خادمه یوسف زهرا(س)*]

روز فطر

روز فطر، یکی از اعیاد بزرگ است که در آن چند عمل مستحب است از جمله:
1 - غذا خوردن قبل از نماز عید فطر.
2 - انجام نماز عید.
نماز عید در زمان حضور امام (ع) واجب است و باید به جماعت خوانده شود، ولی در زمانی که امام (ع) غایب هست، مستحب می باشد و می شود آن را به جماعت یا فرادی خواند.

[فاطمی*خادمه یوسف زهرا(س)*]

پینوشت :
1) الرحمن، آیه 29
2) جمهوری اسلامی، ش 13، سال 1377 - کلام یکی از حکما در باب فلس.
3) تفسیر ابولفتوح رازی ذیل آیه کتب علیکم الصیام.
4) مجمع البحرین، ماده رمض.
5) بحار الانوار، ج 69، ص 356.
6) همان، ج 96، ص 346.
7) وسایل الشیعه، ج 7، ابواب احکام شهر رمضان، ص 225.
8) ر.ک: طبرسی، جوامع الجامع، ج 1، ص 103.
9) ر.ک: طبرسی، جوامع الجامع، ج 1، ص 103.
10) بقره: 183.
11) ر.ک: حر عامل، وسایل الشیعه، ج 7، ص 172.
12) ر.ک: حر عامل، وسایل الشیعه، ج 7، ص 322.
13) مریم: 28.
14) مریم: 29.
15) بحار الانوار، ج 97، ص 351.
16) گوستاولوبون، تمدن اسلام و عرب: ترجمه فخر داعی، باب سنت های عرب، ص 654.
17) تفسیر الصافی، فیض کاشانی در ذیل آیه 285 بقره و وسائل الشیعه، ج 7، ص 224.
18) نورالثقلین: ج 1 ص 163.
19) بقره 183.
20) ر.ک: فخر رازی، تفسیر کبیر، ج 5، ص 75.
21) جوامع الجامع، ج 1، ص 106: وسائل الشیعه، ج 7، ص 81.
22) بقره: 187.
23) کشاف، ج 1، ص 228.
24) ابن ادریس، السرائر، ج 1، صص 364-315.
25) طبرسی، مجمع البیان، ج 1، ص 112؛ جوامع الجامع، ج 1، ص 106.
26) ر.ک: طبرسی، جوامع الجامع، ج 1 ص 103.
27) ر.ک: فخر رازی، تفسیر کبیر، ج 5، ص 74.
28) سرائر، ج 1، ص 365-369.
29) ر.ک: معجم فروغ اللغة، ص 325، طبع انتشارات اسلامی.
30) بقره: 35.
31) وسائل الشیعة: ج 17، صفحات 81، 43، 220.
32) همان، ج 15، ص 184.
33) ارشاد القلوب، دیلمی، فصل زنا، ص 71.
34) ر.ک: صدوق معانی الاخبار، ص 315.
35) ر.ک: امام خمینی رحمه الله، جهاد اکبر یا جهاد با نفس، ص 46.
36) ر.ک: حر عاملی، وسائل الشیعه، ج 7، باب الصوم، ص 295.
37) ارکان الاسلام، ص 7.
38) همان، ص 291 و 195.
39) همان، ص 291 و 195.
40) وسائل الشیعه، ج 4 ص 174.
41) وسائل الشیعه، ج 7، ص 6.
42) بحار، ج 96، ص 291.
43) حر عاملی، وسائل الشیعه، ج 7، صص 265 و 348.
44) الفردوس الأعلی، ج 1، صص 98 و 302.
45) ر.ک: روضة المتقین، ج 3، ص 26.
46) ر.ک: وسائل الشیعه، ج 7، ص 296.
47) امالی طوسی، ج 2، ص 136.
48) ر.ک: فخر رازی، تفسیر کبیر، ج 5، ص 76.
49) خیابانی، وقایع الأیام، ص 126.
50) ر.ک: کنزل العمال، ج 8 ح 23643.
51) کافی، ج 4، ص 150.
52) ر.ک: فخر رازی تفسیر کبیر، ج 1، ص 23.
53) مائده: 27.
54) حجرات: 13.
55) مصباح الشریعه، فصل تقوی.
56) روضة الواعظین، فتال نیشابوری، ص 316: شفیعی مازندرانی، تزکیه النفس، ج 1، بخش تقوی، ج 2، ص 297.
57) مصباح الشریعة: مبحث صوم؛ تزکیة النفس، ج 3، بخش روزه.
58) علامه طباطبائی، نهایة الحکمة، مرحله 6، فصل 15؛ خواجه نصیر الدین طوسی، اخلاق ناصری.
59) تفسیر الصافی: جلد 1، ذیل آیه؛ مصباح الشریعة، مبحث روزه.
60) امام خمینی رحمة الله، چهل حدیث، حدیث اول، ص 13؛ تفسیر القرآن، صدر المتألهین شیرازی، ج 1، ص 428، طبع انتشارات بیدار، قم.
61) کیفر سنگ اندازی در امر ازدواج جوانان
سه تن از تجار مسافر در نجف اشرف به محضر علامه امینی قدس سره رسیدند و گفتند ما راهی سفر مکه هستیم ولی می خواهیم دوباره به اینجا بازگردیم و به سفر تجاری خود بپردازیم. سرمایه تجاری ما پیش شما ودیعت بماند تا باز گردیم. علامه فرمود: پیش محسن امین محله بروید و امانت را به او بسپارید و به او اعتماد کنید. او مردی امین و مورد وثوق ماست آنان طبق نظر او عمل کردند. پس از بازگشت از سفر حج پرچم سیاهی را بالای خانه محسن یافتند. معلوم شد که محسن امین از دنیا رفته است. آنان به وصی او مراجعه کردند و مسأله را در میان نهادند. وصی به محل نگهداری امانات رفت و امانت ها را آورد، ولی امانت یکی از سه نفر را نیاورد و گفت: در آن اطاق فقط همین دو امانت وجود داشت، آنان آشفته خاطر به دیدن علامه شتافتند و قضیه را بازگفتند. علامه گفت: نیمه شب روی قبر او بروید و سه بار بگویید؛ محسن امین، او سر از قبر به در می آورد و پاسخ شما را می دهد. دو تن از آنان گفتند: ما هراسناکیم که نیمه شب به قبرستان وادی السلام نجف برویم. فرد امانت باخته از علامه خواست تا با هم وادی السلام بروند، علامه پذیرفت و همگان نیمه شب کنار قبر محسن امین رفتند. او سه بار صدا زد: محسن امین! ناگهان قبر او شکافته شد. امین با بدنی شعله ور در آتش، از قبر بیرون آمد و گفت: امانت سومی در فلان جاست علامه حیرت زده پرسید: چرا این چنین مورد شکنجه می باشی، جرم تو چیست؟ امین سکوت کرد و فقط پاسخ داد: قصاب محل، قصاب محل امین این جمله را گفت و ناپدید شد. آنان متحیرانه فردا به سراغ قصاب محل رفتند و گفتند: آیا با محسن امین مسأله ای داری؟ او با ساطور به طرف آنان حمله کرد و گفت: خدای قبر او را پر از آتش کن. آنان پرسیدند: چه شده است که این گونه از او یاد می کنی؟ قصاب پاسخ داد: چهار سال پیش خواستگار خوبی برای دخترم آمده بود که جهت تحقیق پیش امین به عنوان مطلع محل رفتند. او که دختر مرا برای پسر خود در نظر داشت به آنان گفت: من او را نمی شناسم؛ در حالی که خوب می شناخت. خواستگار از نمی شناسم او احساس کرد که دختر مورد تحقیق در آن محله بدنام است، لذا منصرف شد. البته خود امین هم برای پسرش به پیش نیامد و نمی شناسم او تأثیر منفی در محله علیه دختر من به راه انداخت و چهار سال است که دختر نجیب، عفیف، مؤمنه و پاکدامن من به خاطر آن جمله مورد سوء ظن محله قرار گرفته است. آنان زمینه جلب رضایت قصاب را فراهم آورند و علامه امینی رحمه الله آن دختر را برای پسر یکی از این سه تن عقد بست و رضایت او برای محسن امین جلب شد.
62) ر.ک: صدوق، معانی الاخبار، باب معنی الکفو، ص 239.
63) ر.ک: کانت، تعلیم و تربیت، ص 78-79.
64) ر.ک: ورام، مجموعه، ج 1، ص 303، فیض القدیر، ج 5، ص 120.
65) وسایل الشیعه، ج 7، ص 311.
66) روضة المتقین، ج 3، ص 26.
67) وسایل الشیعه، ج 7، ص 298.
68) سفینة البحار، کلمه صوم.
69) أمالی صدوق، ص 59، ج 1.
70) وسایل الشیعه، ج 7، ص 298.
71) همان، ص 303.
72) شیخ بهائی، کلیات، صص 86-87.
73) میزان الحکمه، باب الحکم.
74) سفینة النجاة، ماده حسن.
75) وسایل الشیعه، ج 7، ص 292.
76) مجمع الزوائد، ج 5، ص 324.
77) وسایل الشیعه، ج 7، ص 292.
78) روضة المتقین، ج 3، ص 227.
79) سفینة البحار، ماده بیت.
80) نقش روزه در درمان بیماریها، ص 26.
81) ر.ک: جامع السعادات، ج 2، صص 8-5.
82) معراج السعادة، صص 237-235.
83) من لا یحضره الفقیه، ج 2، ص 73؛ پرورش روح، ج 2، ص 297 و ر.ک: تزکیة النفس، فصل انفاق.
84) صدوق، علل الشرایع، ص 378، باب 108 و ر.ک: شفیعی مازندرانی، تزکیة النفس، ج 3، مبحث الصوم.
85) وسایل الشیعه، ج 10، ص 9، طبع آل البیت.
86) مجمع الزوائد، ج 10، ص 165.
87) بحار الانوار، ج 96، ص 341.
88) طبرانی، المعجم الکبیر، ج 12، ص 84، حدیث 1255 و ج 11، ص 82، حدیث 11115.
89) ورام، ج 1، ص 303: فیض الغدیر، ج 5، ص 120.
90) وسایل الشیعه، ج 10، ح 13716.
91) تفسیر کبیر، ج 19، ص 51.
92) سلیمان غاوجی، ارکان الاسلام، ص 16.
93) راغب، مفردات، ماده صبر.
94) وسایل الشیعه، ج 7، ص 311.
95) صحیفه نور، ج 15، ص 219.
96) همان، ص 256.
97) همان، ص 177.
98) همان ج 7، ص 211.
99) شرح نهج البلاغه، بحرانی، ج 1، ص 80.
100) بحار الانوار، ج 69، ص 295، ح 18 و ج 81 ص 227. تفسیر العیاشی ذیل آیه 142 نساء.
101) ر.ک: شهید مطهری، مجموعه آثار، ج 1، ص 319.
102) غررالحکم، شماره 5873.
103) همان، شماره 5874.
104) ورام، مجموعه، باب ما یحمد من الجاه.
105) حکایت مرحوم سپهسالار: در احوالات سپهسالار نوشته اند: کسی او را زیر ناودان طلا در کنار کعبه دیده بود که می گفت: ای خدا! دنیای مرا آباد کن، آخرت، با من. شنونده از این تقاضا تعجب کرده بود. ولی آنگاه که به دیدن ساختمان مدرسه سپهسالار رفت مدرسه عالی شهید مطهری امروز، از همت و توفیق بانی آن تعجب کرد، سؤال کرد بانی آن کیست؟ پیرمردی را به او نشان دادند، وقتی نزدیک او رفت با کمال تعجب دید همان آدمی است که در کنار کعبه، زیر ناودان طلا می گفت: خدایا! دنیایم را آباد گردان، آخرت، با من.
گوهرشاد خاتون: از جمله زنان با همت گوهر شاد خاتون، همسر شاهرخ یکی از پادشاهان تیموری است که با احداث مسجد گوهرشاد در کنار قبر امام هشتم، نام خود را جاودانه کرد.
106) حلیة الابرار، بحرانی، ج 1، صص 219، 345.
107) وسایل الشیعة: ج 11، ص 144، ح 14478.
108) دار السلام، ج 4، ص 212.
109) المواعظ العددیة، الخماسیات، ص 103.
110) بحار الأنوار، ج 45، ص 8.
111) ر.ک: حر عاملی، وسایل الشیعه، ج 7، ص 21.
112) ر.ک: طبرسی، جوامع الجامع، ج 1، ص 103.
113) وقایع الأیام، خیابانی، صیام، ص 431.
114) بنی اسرائیل: 22-25.
115) جوامع الجامع، ذیل آیات فوق.
116) جوامع الجامع، ذیل آیات فوق.
117) اسراء 24.
118) بقره: 83.
119) روضة المتقین، ج 12، ص 249.
120) بحار الأنوار، ج 74، ص 74.
121) بحار الأنوار، ج 75، ص 275.
122) مواعظ العددیة، ص 63، ثلاثیات.
123) بحار الأنوار، ج 74 ص 61.
124) وسایل الشیعه، ج 15، ص 237.
125) بحار الأنوار، ج 14، ص 487.
126) کنزالعمال، ج 16، احادیث 45477، 45483، 45477، 45521، 45479، 45543، 45498.
127) جامع احادیث الشیعه، ج 21، ص 413 و 439.
128) وسائل الشیعه، کتاب النکاح، ج 15، ص 237.
129) جامع احادیث الشیعه، ج 21، ص 466.
130) کحل البصر، ص 174.
131) بحار الأنوار، ج 71، ص 196، طبع احیاء التراث العربی.
132) بقره 83؛ نساء: 36؛ انعام: 151؛ اسراء: 23.
133) المخصص لا بن سیده: ج 4. السفر 13، ص 173، دار الافاق الجدیدة، بیروت: المناقب لا بن شهر آشوب، ج 3، ص 126. .
134) جامع أحادیث الشیعة: ج 21، ص 446.
135) خیابانی، وقایع الأیام، صیام، ص 431.
136) عوالی اللثالی: ج 1، ص 252، ح 7.
137) بحار الأنوار: ج 73، ص 373، ح 7 و ج 74، ص 74، ح 64.
138) اسراء: 23.
139) توبه: 105.
140) ر.ک: زبدة البیان، ج 2، صص 486-487، طبع کنگره بزرگداشت مقدس اردبیلی.
141) همان.
142) عنکبوت: 8.
143) بحار الأنوار: ج 96، ص 356.
144) اصول کافی، ج 6، ص 157.
145) مجلسی، بحار الأنوار، ج 101، ص 132.
146) بحار الأنوار، ج 74، ص 414.
147) خیابانی، وقایع الایام، صیام، ص 431؟
148) ر.ک: رضی الدین طبرسی، مکارم الاخلاق، ج 2، ص 368.
149) همان.
150) ر.ک: ری شهری، میزان الحکمه، ج 4، ص 287.
151) ر.ک: حاکم، مستدرک، ج 4، ص 190، 192، 193، چاپ بیروت، دارالکتب العلمیه.
152) همان.
153) همان.
154) احقاق الحق، ج 19، ص 122.
155) نهج البلاغه، حکمت شماره.
156) مستدرک، ج 4، ص 193.
157) مستدرک، ج 4، ص 193.
158) الخصال: ص 544. ح 20، وسایل الشیعة: ج 5، ص 202، ح 6331.
159) بحار الأنوار: ج 7، ص 214، ح 116 و ج 76، ص 361، ح 30.
160) همان.
161) سفینة البحار، جور.
162) سفینة البحار، جور.
163) تحف العقول، فصل امام هفتم.
164) ر.ک: نراقی، جامع السادات، ج 2، ص 318.
165) ر.ک: رساله مراجع، ج 1، ص 839، مسائل 1599 - 1600، 1601 - 1602.
166) غررالحلکم، ج 5، ص 74.
167) میزان الحکمه، ج 8، ص 340.
168) میزان الحکمه، ج 8، ص 340.
169) همان.
170) ر.ک: شفیعی، تزکیة النفس، ج 2، بخش کذب.
171) همان.
172) حر عاملی، وسایل الشیعه، ج 2، ص 632.
173) سبزواری،، جامع الأخبار، فصل 11.
174) بهجة الآمال، ج 3، ص 234؛ فصص العلماء، ص 359؛ شفیعی، ایده ها، عقیده ها، ص 405.
175) مریم: 26.
176) ر.ک: شفیعی، تزکیة النفس، ج 2، باب الکذب.
177) نهج البلاغه: الحکمة 256.
178) بحار الأنوار: ج 70، ص 247، ح 20.
179) قصار الجمل: ج 1، ماده حسد.
180) غررالحکم: ج 4، ص 531.
181) بحارالأنوار، ج 77، ص 249.
182) بحارالأنوار، ج 77، ص 249.
183) بحار الأنوار، ج 77، ص 249.
184) بحار الأنوار، ج 69، ص 321.
185) اصول کافی، ج 2، باب الغیبة.
186) نهج البلاغه، ابن ابی الحدید، ص 6-67)آری اتهام و تهمت زدن بسی بدتر است از غیبت کردن که امام صادق (ع) فرمود: اذا اتهم المؤمن اخاه انماث الأیمان فی قلبه کما ینماث الملح فی الماء ، وسایل الشیعه، ابواب احکام العشرة، ج 12، ص 302 چاپ آل البیت، حدیث 16395.
187) رضی الدین طبرسی، مشکات الأنوار، فصل الغیبة، ص 174.
188) نهج البلاغه، حکمت، 214.
189) الحکم: ج 2، ص 65، ح 176.
190) بحار الأنوار: ج 75، ص 258، ح 53.
191) اربعین امام خمینی رحمه الله، ص 308.
192) ر.ک: وسایل الشیعه، ج 12، ص 302، ح 16359، باب 161، ابواب احکام العشرة.
193) اربعین امام خمینی رحمه الله، ص 308.
194) وسایل الشیعه، ج 12، چاپ آل البیت، ص 62، اصول کافی، ج 2، ص 358.
195) سبزواری، جامع الأخبار، فصل 109، ص 171.
196) همان.
197) مشکینی، قصار الجمل، ج 2، ص 107.
198) کلینی، اصول کافی، ج 4، ص 7، باب الغیبة و البهتان.
199) قصار الجمل، باب الغیبة، سفینة البحار، ماده غیبت.
200) همان.
201) الحکم: ج 1، ص 43، ح 216.
202) شیخ مفید، امالی، مصنفات، ج 13، ص 171.
203) ثواب الأعمال، صص 299 - 303.
204) سفینة البحار، ماده حق.
205) سفینة البحار، ماده زوج.
206) تزکیة النفس، ج 2، باب عیبجوئی.
207) میزان الحکمه، ج 5، ص 308.
208) کافی، ج 3، ص 47؛ سفینة البحار، ماده عیب.
209) همان.
210) وسائل الشیعه، ج 11، ص 233.
211) همان.
212) همان.
213) پرورش روح، ج 2، بخش عیبجویی، تزکیة النفس، ج 2، ص 51.
214) تزکیة النفس، ج 2، بخش عیبجویی، تزکیة النفس، ج 2، ص 51.
215) جامع احادیث الشیعه، ج 16، ص 46.
216) بحار الأنوار، ج 2، ص 309، سفینة البحار، ماده طیب.
217) مستدرک، ج 2، ص 309.
218) مستدرک، ج 2، ص 309.
219) ر.ک: تزکیة النفس، مبحث کبر.
220) ر.ک: تزکیة النفس، مبحث کبر.
221) صدوق، معالی الأخبار، ص 244.
222) تزکیة النفس، مبحث کبر.
223) قصار الجمل، ماده کبر.
224) الحکم: ج 1، ص 376، ح 257.
225) الحکم: ج 2، ص 220، ح 987.
226) نهج البلاغه: حکمت 371.
227) جامع الأخبار، صدوق، فصل 89، ص 197.
228) قصار الجمل، ماده کبر.
229) کنز العمال، حرف الکاف، ماده کبر.
230) ثواب الأعمال، صدوق: 299/303.
231) بقره: 34.
232) نحل: 29.
233) زمر: 60.
234) اعراف: 36.
235) نحل: 23.
236) المحجة البیضاء: ج 6، ص 222.
237) اثنا عشریة، ص 24.
238) نهج البلاغه، حکمت 234.
239) نفس المهموم، شیخ عباس قمی، بخش ورود اهل بیت به مجلس عبیدالله در کوفه.
240) سیره ابن هشام، واقعه احد.
241) الکافی: ج 2، ص 312، ح 17.
242) غررالحکم: شماره 9467.
243) همان، شماره 889.
244) نهج البلاغه، خطبه 199.
245) صدوق، معانی الاخبار، باب معنی الکبر، ص 241 و باب معنی العجب ص 243.
246) مشکینی، مواعظ العددیه، باب سادس، فصل عاشر، ص 189.
247) نورالثقلین: ج 4، ص 630؛ تفسیر المیزان: ج 20، ص 437.
248) بحار الأنوار، ج 72، ص 134.
249) همان، ج 96، ص 341.
250) ر.ک: العاملی النباظی، الصراط المستقیم، ج 2، ص 20، طبع مکنبة المرتضویه.
251) بحار الأنوار، علامه مجلسی، ج 96، ص 359.
252) مستدرک سفینة البحار: ج 6، ص 184، ماده صحب.
253) ر.ک: صدوق، معانی الأخبار، ص 252.
254) ر.ک: صدوق، معانی الأخبار، ص 252.
255) ر.ک: شیخ بهائی، الأربعون، صصص 78-79. این کتاب همراه ترجمه از سوی نشر نوید اسلام، سال 73 انتشار یافته است.
256) وسایل الشیعه، ج 7، ص 218؛ صدوق، معانی الأخبار، باب معنی ربیع القرآن، ص 228.
257) بحار الأنوار، ج 96، ص 341.
258) ر.ک: مفاتیح الجنان.
259) بقره 185.
260) علق: 1.
261) مجمع البیان، ج 1، ص 32.
262) مجمع البیان، ج 1، ص 32.
263) تاریخ قرآن، حجتی، ص 219.
264) حقائق هامة حول القرآن، صص 83-86.
265) المیزان، ج 12، ص 120؛ البرهان، ج 1، ص 321؛ الأتقان، ج 1، ص 181.
266) آلأء الرحمن، ج 1، ص 18.
267) وسایل الشیعه، ج 18، باب سوم.
268) نهج البلاغه، خطبه، 179، فراز 28.
269) نهج البلاغه، خطبه 192، فراز 136.
270) نهج البلاغه، کلام 47 فراز 5.
271) واقدی، المغازی، ج 1، ص 310 مبحث جنگ احد.
272) بحار الأنوار: ج 52، ص 339، 85.
273) وسایل الشیعه، ج 4، ص 854.
274) بحار الأنوار، ج 89، ص 204.
275) همان، ج 96، ص 391.
276) همان.
277) دیل کارنگی، نگران نباش، زندگی کن، ترجمه رکسانا هدایتی، نمایشگاه کتاب، صصص 263-270.
278) اصول کافی، ج 2، باب الدعا، نقل از پرورش روح، ج 1، دعا و نیایش؛ تزکیة النفس، ج 3، باب دعا.
279) همان.
280) غافر: 60.
281) اصول کافی، ج 2، باب الدعا. به نقل از پرورش روح، ج 1، بخش دعا و نیایش.
282) همان.
283) ر.ک: مشکینی، مواعظ العددیة، ص 304.
284) علامه طبرسی، مجمع البیان، ج 10، ذیل تفسیر آیه (قل هو الله احد الله الصمد...)
285) ر.ک: شفیعی، تزکیة النفس، ج 1، باب الدعا.
286) بحار الأنوار، ج 94، ص 78، حدیث 21.
287) جلاء الأفهام، ابن فیم شافعی و کتب دیگر از جمله: مرآة العقول علامه مجلسی، ج 12 روضة المتقین مجلسی، ج 4، وسائل الشیعه شیخ حر عاملی و کنز العمال، ج 1، و تزکیة النفس، ج 2.
288) لثانی الأخبار، تویسرکانی، ج 3، ص 436.
289) وسائل الشیعه، ج 4، ص 28.
290) احقاق الحق، ج 7، ص 268.
291) احقاق الحق، علامه شوشتری، ج 7، ص 268.
292) سفینة البحار، ج 2، ص 49.
293) وسائل الشیعه: ج 4، 1182.
294) علل الشرایع، ج 1، ص 43.
295) سفینة البحار، ج 1، ص 446.
296) وسائل الشیعه، ج 4، ص 1216.
297) ورام، مجموعه، ص 309.
298) صدوق، معانی الأخبار، باب ذکر.
299) ر.ک: راغب، مفردات، ماده سلم.
300) غرر الحکم، شماره 3256.
301) نهج البلاغه: حکمت شماره 222.
302) همان، شماره 2378.
303) همان، شماره 4570.
304) غرر الحکم، شماره 9149.
305) اصول کافی، ج 1، ص 23، و ج 8، ص 268؛ فی المحاسن، ص 149، - الأمالی، ص 419، فی نحف العقول، ص 37.
306) امالی طوسی، ج 2، ص 135.
307) نحف العقول، ص 38 - فی الأمالی، ص 289.
308) بحار الأنورا: ج 21 صص 105-106.
309) تزکیة النفس، ج 1، بخش توبه.
310) راغب، مفردات، ماده نوب.
311) غررالحکم: شماره 2072.
312) کنزالعمال: حدیث 10174.
313) غررالحکم، شماره 1355.
314) مستدرک الوسائل: ج 12، ص 129، ح 13707.
315) قدر: 4.
316) شرح الاصول الخمسه، ص 790؛ شرح المقاصد، ج 5، صص 166 و 167.
317) کشف المراد، ص 451.
318) اصول کافی، مترجم، ج 3، ص 373 ح 13.
319) اصول کافی، ج 3، ص 373.
320) عاقبت عابد بنی اسرائیل
امام صادق (ع) به یکی از یاران خود فرمود: عابدی در بنی اسرائیل، دل از دنیا بریده و پیوسته به عبادت سرگرم بود. ابلیس از فرط ناراحتی بانگی برآورد و همه دستیاران و فرزندان خود را فرا خواند و برای گمراه کردن عابد، از آنان کمک و مشورت خواست. یکی گفت از راه زن او را گمراه کنید. ابلیس گفت: ابلیس گفت: در او مؤثر نیست. دیگری گفت: از طریق شراب وارد عمل شوید. گفت: او از این راه نمی لغزد. سومی گفت: از راه عبادت وارد شوید. ابلیس تحسین کرد و در نتیجه یکی از شیاطین، در عبادتگاه عابد به عبادت مشغول شد، و حتی در زمانی که عابد استراحت می کرد، او همچنان سرگرم عبادت بود، عابد پرسید: چگونه به این توانایی در عمل دست یافته ای؟ پاسخ داد: در پرتو اعجاز توبه... گناهی کردم، سپس جهت جبران آن به توبه و عمل نیک روی آوردم، عابد گفت: پس مرا هم راهنمایی کن. ابلیس گفت: در فلان شهر، فلان کوچه، فلان خانه، زن بدکاری است، و این هم دو درهم خرج راه، بگیر و برو، و به انجام عمل بپرداز و سپس توبه کن. زن نابکار وقتی دید مردی با وقار، اهل عبادت به سراغ او آمده پنداشت برای امر به معروف و نهی از منکر آمده است، ولی عکس آن را مشاهده کرد. زن گفت: ای بنده خدا! راز آمدن خود را به اینجا بگو. عابد گفت: که... زن گفت: ای بنده خدا: ترک الذنب أهون من طلب التوبة؛ گناه نکردن آسان تر است از مرتکب شدن گناه به طمع انجام توبه: و لیس کل من طلب التوبة وجدها؛ این چنین نیست که هر کس طالب توبه باشد، توفیق آن را به دست می آورد. و افزود: بازگرد و چون بازگردی او را نخواهی یافت. در آن صورت، بدان او ابلیس بوده. عابد بازگشت و کسی را نیافت. پس از چندی، آن زن از دنیا رفت. به موسی کلیم، وححی رسید که فلان زن را به خاک بسپار و در تشییع جنازه و نماز و خاک سپاری او شرکت کن که ما او را مورد غفران و عفو خود قرار دادیم، زیرا او عبد ما را از گناه منصرف کرد، به خاطر این عمل، وقتی آن زن از دنیا رفت، کتیبه ای در سراسری او از آسمان ظاهر شد که در آن آمده بود: انها من أهل الجنة، مردم تا سه روز آن زن را دفن نکردند تا آن که موسی (ع) دخالت کرد. (ر.ک: جزائری، آثار الأعمال، ج 1، صص 37-38).
321) نهج البلاغه، خطبه 90.
322) مجمع البحرین، ماده وکل.
323) بقره: 255، آل عمران: 2.
324) آل عمران: 122.
325) مائده: 23 - توبه: 51.
326) طلاق: 3.
327) آل عمران: 159.
328) کتاب الاخلاق، ص 164 و بحار الانوار، ج 71، 178.
329) بحار الأنوار، ج 77، ص 21.
330) مشکاة الأنوار، باب التوکل.
331) همان.
332) طلاق: 3.
333) مشکاة الأنوار، فصل چهارم.
334) جامع الأخبار: ص 321، ح 904.
335) جامع الأخبار، ص 322، ح 907.
336) کنز العمال: حدیث شماره 5693، بحار الأنوار: ج 77، ص 178، ح 10.
337) مشکاة الأنوار، فصل چهارم.
338) صدوق، معانی الاخبار، ص 145.
339) ر.ک: خطبه پیامبر (ص) در آستانه حلول ماه رمضان در قسمت اوایل همین کتاب.
340) صدوق، خصال، ج 1،ص 144.
341) نهج الفصاحه، ص 359.
342) غررالحکم، شماره 329، 1651.
343) همان، شماره 8947.
344) همان، شماره 329.
345) همان، شماره 328.
346) ر.ک: نهج البلاغه، حکمت، 439.
347) غررالحکم شماره 1516.
348) همان شماره 1411.
349) بحارالانوار: ج 1، ص 130، ج 16 و ج 78 ص 321 ج 18.
350) أمالی طوسی، ص 539.
351) ر.ک: زهد اسلامی، ص 37.
352) فی ظلال نهج البلاغه، ج 4، ص 37.
353) ر.ک: شفیعی، ایده ها و عقیده ها، مبحث توسل.
354) ر.ک: سمهودی، اخبار مدینه، ج 1، صص 100-110.
355) بقره، 255.
356) مائده، 35.
357) اصول کافی، ج 1، ص 285.
358) ر.ک: ج 2، ص 33، تفسیر صافی، فیض کاشانی.
359) مائده: 35.
360) مائده: 35.
361) ر.ک: اصول کافی، ج 1، ص 258.
362) ر.ک: عدل الهی، علامه مطهری، صص 241-248.
363) الغدیر، ج 7، صص 302-300.
364) ر.ک: ابن اثیر، النهایه، ج 2، ص 33.
365) صحیح بخاری، ج 1، ص 159 و ج 2، ص 301 البکری، من حیاة الخلیفة عمر بن خطاب، ص 356.
366) الاستیعاب، ج 3، ص 99، ر.ک: علامه امینی، الغدیر، ج 7، صص 300-302
367) ر.ک: تفسیر الصافی، ج 2، ص 33، ذیل تفسیر آیه: وابتغوا الیه الوسیلة.
368) توسل به امام هشتم (ع)
که فرمود: الصبر مفتاح الفرج باید همواره فراراه زندگی ما باشد، همچنان که فرمایش امیرالمؤمنین (ع) را که فرمود: مفتاح الظفر لزوم الصبر؛ برای رسیدن به پیروزی در زندگی و فایق آمدن بر مشکلات به کار بندیم. (519)
از پیامبر اکرم (ص) سؤال شد: چه چیزی باعث می شود که شهید در قبر مورد سؤال و جواب قرار نمی گیرد؟. آن حضرت پاسخ داد: برای سؤال و جواب و امتحان شهید برق شمشیر در بالا سر او در هنگام شهادت کافی است. (520)