داستان عارفان( بر گرفته از کتاب مصابیح القلوب )

[سمن بویان* خادمه اباصالح المهدی(عج)*]

داستان عارفان

( بر گرفته از کتاب مصابیح القلوب )

[سمن بویان* خادمه اباصالح المهدی(عج)*]

مقدمه

داستان عارفان گزيده اى از كتاب مصابيح القلوب يكى از آثار ارزشمند زبان فارسى ، كه سرشار از آيات و روايات ، مواعظ و حكم نادره است ، مى باشد. اين كتاب نوشته ابوسعيد (ابو على ) حسن بن حسين واعظ بيهقى (زنده در 757 ه) كه نوشته هايش همواره خود را حسن شيعى سبزوارى مى خواند. حيات اين عالم فاضل و واعظ وارسته ، در قرن هشتم هجرى ( معاصر فرزند علامه حلى (ره ) و هم روزگار شهيد اول ) مى باشد.
از زندگى او اطلاع چندانى در دست نيست ، جز مختصرى كه صاحب رياض و علامه سيد محسن امين و علامه آقا بزرگ تهرانى در آثار حسن شيعى سبزوارى چندين كتاب به زبان فارسى دارد، كه به جز مصابيح القلوب همه در شرح زندگانى و احوال معصومين و بيان فضايل و معجزات آن ذوات مقدس عليهم السلام مى باشد.
از مجموع آثار او يك عنوان تلخيص ، يك عنوان ترجمه و بقيه تاءليف خود اوست .
1- بهجة المباهج فى تلخيص مباهج المهج فى مناهج الحجج . 2- ترجمه كشف الغمه .
3- راحة الارواح و مونس الاشباح فى احول النبى و الائمة عليهم السلام .
4- غاية المرام فى فضايل على بن ابى طالب و ذريته الكرام عليهم السلام .
5- المصباح المنير فى فضايل النبى و اهل بيته عليهم السلام .
6- مصابيح القلوب .
واعظ بيهقى مصابيح القلوب را - كه اينك تنها داستانهاى آن تقديم خوانندگان گرامى مى شود - در مواعظ، نصايح و نوادر حكم ، نگاشته و در 53 فصل ، به شرح و تفسير 53 حديث از كلمات گهربار رسول اكرم صلى الله عليه و آله و سلم پرداخته است . او هر فصل را با روايتى آغاز مى نمايد و در برخى از فصلها پس از متن روايت به مناجات با خداوند متعال مى پردازد. سپس با ذكر برخى از اوصاف رسول اكرم صلى الله عليه و آله و سلم به ترجمه و شرح حديث مى پردازد، و چنانكه شيوه اهل منبر است از ذكر آيات و روايات متعدد، و امثال و حكم ، و سرگذشت بزرگان ، و قصه ها و داستانهاى شيرين - و گاهى نادره - غفلت نمى ورزد.
چنانچه گفته شد، داستانهاى آن كتاب ، غالبا جالب و خواندنى است ، كه ما را بر آن داشت ، تا داستانهاى آن كتاب را به صورت مجزا و موضوع بندى شده منتشر كنيم . تا ان شاء الله مفيد فايده واقع شود.
تلاشهايى كه در آماده سازى كتاب حاضر صورت گرفته است ، به شرح ذيل مى باشد:
1- موضوع بندى تمامى داستانها
2- ويراستارى جديد
3- ترجمه و شرح لغات و اصطلاحات
4- نام گذارى داستانها
5- ترجمه آيات و عبارات
6- ترجمه اشعار عربى به نظم فارسى
7- اضافه نمودن بعضى مطالب ضرورى در متن
اميد آن داريم ، كه سروران و استادان گرامى ، خطاها و لغزشهاى اين اثر را بر ما روشن كنند، و ما را از دعاى خير خويش بهره مند سازند.
كاظم مقدم
31/ 9/77
برابر با شب برات 1419 هـ.ق
تقدير و تشكر
سزاوار است از دفتر نشر ميراث مكتوب و از جناب آقاى محمد سپهرى به خاطر نشر و كوشش فراوان در تصحيح كتاب مصابيح القلوب سپاسگزارى كنم .
و سپاسگزارى دو چندان ، از تلاشهاى دوستانه دو برادر ارجمندم جناب آقاى محمود غفارى و محمد تقى عارفيان ، كه اگر نبود مساعى و زحمات ايشان ، كتابى كه در پيش روى شماست ، هرگز به اين شكل مطلوب عرضه نمى گشت . خداوند پاداش خيرشان دهد.
تذكر
1- اسم كتاب تزيينى است .
2- تقدم و تاءخر فصلها اتفاقى است .
3- چون اصل ، بر نشر تمام داستانهاى كتاب مصابيح القلوب بود، بنابراين داستانهايى را نيز كه ذكر اشخاص مجهول الهويه در آن بود، به ناچار آورديم ، كه آنها مورد تصديق ما نمى باشند. و از اين امر پوزش ‍ مى طلبيم . و هرگز قصد مقايسه كردن انوار مقدس معصومين عليهم السلام را با اشخاص بسيار عادى نداشتيم .
كاظم مقدم

[سمن بویان* خادمه اباصالح المهدی(عج)*]

در فضائل ، مناقب و معجزات پيامبر اسلام

ذات مقدس احمدى صلى الله عليه و آله و سلم

در تفسير امام حسن عسكرى عليه السلام آورده است كه پادشاه از وجود آدم به ملايكه ملكوت و ساكنان حضرت جبروت گفته بود كه مرا بنده اى خواهد بود كه مقصود از همه كاينات وجود او است . ملايكه مدتها در انتظار وجود محمد صلى الله عليه و آله و سلم نشسته بودند.
چون ذات مقدس احمدى صلى الله عليه و آله و سلم از حيز(1) عدم به عالم وجود آمد، ملايكه فرياد برآوردند كه : خداوندا! ديرگاه است كه منتظر جمال احمدى نشسته ايم و چشم به ديدار مبارك او باز بسته ، خداوندا! مشاهده جمال محمدى را بنماى .
پادشاه عالم ، جبرئيل امين را فرمان داد تا محمد را به چهار سالگى از پيش دايه اش حليمه بربود و به عالم ملكوت برد و بر ملايكه عرضه داد؛ تا مقربان حضرت به مشاهده او ديده خود را مكحل (2) گردانيدند.
حليمه ، كه دايه مصطفى صلى الله عليه و آله و سلم بود، چون محمد را كنار خود نديد، فرياد از نهاد وى بر آمد. گريان و دوان به نزديك عبدالمطلب آمد و گفت : محمد را نمى بينم .
عبدالمطلب تيغ بر گرفت و همه شب در مكه مى گرديد و محمد را مى جست . چون وقت سحر رسيد، بنى هاشم را جمع كرد و سوگند مى خورد كه چون صبح برآيد اگر محمد پديد نيايد، من بدين تيغ هر كه به دشمنى ما متهم بود، سرش از تن جدا كنم .
چون صبح صادق برآمد، ستاره اى از قطب آسمان جدا شد به غايت روشن و هر ساعت به زمين نزديك مى شد تا كه به در خانه كعبه فرود آمد. آنجا شدند، محمد صلى الله عليه و آله و سلم را ديدند چون ماه تابان و خورشيد رخشان .
پس اين است كه حق تعالى به وى قسم ياد مى كند كه و النجم اذا هوى . (3)
يعنى : به حق محمد كه از آسمان به زمين آمد بر مثال ستاره تابان .

[سمن بویان* خادمه اباصالح المهدی(عج)*]

نگون سارى هبل

كعب الاحبار گفت : حليمه - كه دايه مصطفى صلى الله عليه و آله و سلم بود - چون حق رضاع به وفا رسانيد، خواست كه رسول صلى الله عليه و آله و سلم را به عبدالمطلب رساند. از قبيله بنى سعد روى به مكه نهاد و چون به بطحاى (4) مكه در آمد. آوازى شنيد كه : هنيئا لك يا بطحاء مكة (5) امروز بهاء و ضياء(6) و جمال عالم به تو آمد.
(حليمه ) گفت : خواستم كه طهارتى سازم محمد را بنهادم . چون فارغ شدم ، او را نديدم . فرياد برآوردم . پيرى پيدا شد، گفت : تو را چه رسيده ؟
حال و قصه با وى گفت : بيا تا كه به نزديك هبل رويم - كه صنم (7) بزرگ است . آنجا شديم . پير از گرد هبل در آمد و گفت : اين زن را كودك ضايع شده است نام وى محمد. ما را بدوى راه نماى .
پير چون نام محمد بر زبان راند، هبل و هر بتى كه پيرامن (8) وى بود، نگونسار(9) شدند. آواز آمد كه : اى بى خرد! دور شو. ندانى كه هلاكت اين بتان بر دست (كيست ؟ بر دست ) محمد صلى الله عليه و آله و سلم خواهد بود.
پير بر جاى بلرزيد و گفت : اى زن ! دل فارغ دار كه محمد صلى الله عليه و آله و سلم را خدايى هست كه نگاهدارنده او است .
چون خبر گم شدن محمد صلى الله عليه و آله و سلم به عبدالمطلب رسيد، برخاست و طواف خانه كعبه كرد و روى سوى آسمان كرد و گفت ؛ شعر:
يا رب رد ولدى محمدا
رد الى و اتخذ عندى يدا
يا رب ان محمدا لن يوجدا
يصبح قريش كلهم مبددا(10)
آواز آمد كه محمد صلى الله عليه و آله و سلم به وادى تهامه (11) است . عبدالمطلب آنجا شد.
خواجه را ديد چون ماه تابنده و خورشيد درخشنده . بيت :
آن كز بنان او سپر ماه شق گرفت
خورشيد از خجالت او خود عرق گرفت
طاووس باغ سدره كه در علم منتهاست
از منتها بيامد و از وى سبق (12) گرفت .

[سمن بویان* خادمه اباصالح المهدی(عج)*]

قطره اى از دريا

آورده اند كه چون حق تعالى موسى عليه السلام را فرمود كه از خضر علم آموز، در آن وقت كه از پيش خضر بازگشت ، هارون گفت : كه از عجايبها چه ديدى ؟ گفت : با خضر در كنار دريا نشسته بوديم ، مرغى از هوا در آمد و منقارى آب برگرفت و به سوى مشرق انداخت و يك منقار بر گرفت و به سوى مغرب انداخت و يكى به سوى آسمان انداخت و يكى به سوى زمين و بپريد. ما از آن متعجب گشتيم و متحير فرو مانديم . فرشته اى آمد، فرمود: چرا متحير فرو مانده ايد؟ گفتم : از كار اين مرغ . گفت : معنى آن است كه بدان خداى كه مشرق و مغرب گردانيد و مغرب را مغرب و آسمان را برداشت و زمين را بگسترانيد كه بعد از شما پيغمبرى برون آيد نام وى محمد و وى را وصى اى بود نام وى على ، علم شما به نسبت با علم وى چون قطره اى بود از دريا.

[سمن بویان* خادمه اباصالح المهدی(عج)*]

پيراهن نبوت بر تن على عليه السلام

ام سله (13) گفت : روزى سه كس از مشركان نزد خواجه دو جهان آمدند.يكى گفت : اى محمد! تو دعوى كرده اى كه از ابراهيم فاضلترى . ابراهيم خليل بود و تو خليل نه اى .
خواجه صلى الله عليه و آله و سلم گفت : ابراهيم خليل بود و من حبيب و صفى ام ؛ و حبيب و صفى بهتر باشد.
ديگرى گفت : تو گفتى كه از موسى بهترم . موسى كليم بود و با حق تعالى سخن گفت و تو با حق سخن نگفتى .
گفت : موسى سخن گفت در زمين و من وراء الحجاب (14)، و من بر بالاى هفت آسمان بر سرادق (15) عرش با حق سخن گفت (بى حجاب ).
ديگرى گفت : تو گفتى كه من از عيسى بهترم . عيسى مرده زنده كرد و تو نكردى . خواجه صلى الله عليه و آله و سلم دست بر هم زد و گفت : يا على ! يا على ! در حال على عليه السلام از در درآمد. گفت : اى على ! كجا بودى ؟
در فلان خرماستان (16) آواز تو به من رسيد، بيامدم . گفت : بيا و اين پيراهن نبوت من درپوش و با اين سه تن به گور يوسف بن كعب شو و ما را از بهر ايشان زنده كن - تا علامت نبوت و كرامت امامت بينند. امير المومنين عليه السلام پيراهن در پوشيد و با ايشان رفت . ام سلمه گفت : من نيز از رسول اجازت خواستم و برفتم . شاه مردان در گورستان بقيع بر سر گور مدروس (17) مطموس (18) بايستاد و كلمه اى بگفت و گفت : اى صاحب گور! برخيز به فرمان حق تعالى تصديق دعوى رسول كن . گور در جنبش آمد. بار ديگر بگفت : گور شكافته شد. پيرى برخاست و خاك از سر خود دور مى كرد.
شاه مردان گفت : تو كيستى ؟ گفت : منم يوسف بن كعب صاحب الاخدود، و سيصد سال است كه بمردم . اين ساعت آوازى شنيدم كه اى يوسف بن كعب ! برخيز از براى تصديق دعوى سيد اولين و آخرين .
آن مشركان به يكديگر نگريستند و گفتند: مبادا كه قريش بدانند كه به سبب خواست ما محمد را، چنين معجز ظاهر شد. گفتند: اى على ! بگو تا به مقام خود رود. امير المومنين عليه السلام بفرمود، در زمان در گور خود رفت و گور بر وى راست شد.

[سمن بویان* خادمه اباصالح المهدی(عج)*]

مكتب عشق

انس مالك گفت : روزى رسول صلى الله عليه و آله و سلم بر حصير ليفين (19) خفته بود و آن ليف در پهلوى آن حضرت اثر كرده . يكى از صحابه در آمد. آن بديد و بگريست و گفت : يا رسول الله ! كسرى (20) و قيصر(21) بر حرير(22) و ديبا(23) خسبند از تنعم ، و تو بر حصين ليفين ؟ گفت : نمى دانى كه لهم الدنيا و لنا الاخرة . ايشان را دنياست و ما را آخرت ، و الاخرة خير و ابقى . (24)

ناله ستون مسجد

آورده اند كه ؛ اول كه منبر نساخته بودند در مسجد رسول صلى الله عليه و آله و سلم ستونى بود كه آن را ستون حنانه خوانند. حضرت رسالت پناه ، پشت بر آن ستون باز نهادى و ياران را وعظ گفتى . ياران گفتند: يا رسول اللّه ! اجازت ده تا منبرى بسازيم - تا بدان منبر وعظ گويى و ما در جمال مبارك تو مى نگريم . خواجه صلى الله عليه و آله و سلم اجازت فرمود. چون منبر بساختند، خواجه صلى الله عليه و آله و سلم از در مسجد درآمد و روى به منبر نهاد. چون پاى بر پايه اول نهاد گفت : آمين ، بر دويم نهاد گفت : آمين ، بر سيم نهاد گفت : آمين ، چون بنشست ، ستون در ناليدن آمد - كه اهل مسجد از ناله او به گريه در آمدند. خواجه صلى الله عليه و آله و سلم از منبر فرود آمد و ستون را در بغل گرفت تا ساكن شد و گفت : بدان خداى كه مرا به رسالت به خلقان فرستاده است ، كه اگر وى را در بر نگرفتمى تا به قيامت در فراق من ناله كردى . گفتند: يا رسول الله ! سه بار آمين گفتى و ما دعا نشنيديم . گفت : دعا جبرئيل كرد.
چون پاى بر پايه اول نهادم گفت : هر كه نام تو بشنود و بر تو صلوات ندهد، خداى وى را دور گرداند! از رحمت خود. گفتم : آمين .
چون پاى بر پايه دوم نهادم گفت : ماه رمضان را هر كه دريابد و در او رضاى حق حاصل نكند، حق تعالى او را دور گرداناد(25) از رحمت خود. گفتم : آمين . چون پاى بر پايه سيم نهادم ، گفت : هر كه پدر و مادر را در نيابد و رضاى ايشان حاصل نكند، حق تعالى او را دور گرداناد از رحمت خود. گفتم : آمين .

[سمن بویان* خادمه اباصالح المهدی(عج)*]

نورى كه بر ماه غالب شد

مصطفى صلى الله عليه و آله و سلم به اشارت انگشت ماه آسمان را بشكافت . و آن چنان بود كه جمعى سرگشتگاه سوداى ضلالت (26) و گم شدگان بيداى جهالت (27) كه نقش توحيد را به دست شكر از تخته دل سترده (28) بودند و در تيه (29) تحير(30) راه گم كرده بودند، به حضرت رسالت صلى الله عليه و آله و سلم آمدند كه (يا) محمد! دبدبه (31) پيغمبرى تو را در آفاق مى زنند و ما آن سراپرده راز تو را چون حلقه بردريم . بر مصداق قول خود، معجزه اى بنماى و اين معجزه كه در زمين مى نمايى ، ما را گمان چنان است كه تو آن كار را به لباس تلبيس (32) مى پوشانى ، يك راه اينجا به آسمان افكن و اين طبق ما را بر هم افكن (33) تا ما را اين خيال به هزيمت شود(34) و خاشاك شبهت يك ره (35) از بصر بصيرت (36) ما برخيزد.
چون اين سخن بشنيد گفت : خداوندا! اين گمراهان به سر چه كردند؟ اگر مصلحت است مرا قوتى ده كه به مقراض (37) انگشت ، قراضه اى (38) از دامن ماه ببرم - تا باشد كه اين معجزه ، توتيايى (39) شود كه آن كور ديدگان بدان بينا شوند.
خطاب عزت در رسيد كه كسى را با تو اين مضايقه (40) نيست . تو اشارتى كن كه ماه اسير بنان (41) تو است ؛ جوزا(42)، مر بسته به نام تو است .
خواجه نگاه كرد، ماه را ديد كه از زير دامن شفق سر بر گريبان افق آورده بود و به نور خود عالم را منور كرده . آفتاب رسالت كه شعشعه انوار او بر نور آفتاب و ماه غالب بود، ذره اى از شعاع انگشت خود بر ميان ماه زد. ماه را به دو نيم كرد، چنانكه نيمه اى از جانب جنوب و نيمه اى از جانب شمال .

[سمن بویان* خادمه اباصالح المهدی(عج)*]

كارزار فرشتگان

ابو طلحه گفت : در بعضى غزوات با رسول صلى الله عليه و آله و سلم بودم . چون كار سخت شد و كارزار گرم گشت ، رسول صلى الله عليه و آله و سلم گفت : يا مالك يوم الدين اياك نعبد و اياك نستعين (43). سرها ديدم كه از تن ها مى افتاد و كسى را نمى ديدم كه تيغ مى زد. كافران به هزيمت شدند.(44)

گفتم : يا رسول الله ! تيغ كه مى زد؟

گفت : فرشتگان . چون كار بر تو سخت گردد،

بگو: اياك نعبد و اياك نستعين .(45) اما دعاى تو ديگر (است ) و دعاى رسول ديگر. تو را شفيعى بايد كه كار تو برآيد. يا ايها الذين امنوا اتقوا الله و ابتغوا اليه الوسيله .(46)

[سمن بویان* خادمه اباصالح المهدی(عج)*]

هديه اى با بركت

آورده اند كه روزى صحابه در (نزد) حضرت رسالت صلى الله عليه و آله و سلم ذكر طعامها مى كردند تا ذكر گوشت در ميان آمد. خواجه صلى الله عليه و آله و سلم گفت : مدتى است كه من بكشت و بريان كرد و به پسر داد تا به حضرت رسالت آورد. خواجه صلى الله عليه و آله و سلم بفرمود تا هر كه در مسجد بود، همه را بخواندند. گفت : بسم الله بگوييد و بخوريد و استخوانها جمع كردند. خواجه صلى الله عليه و آله و سلم دست بدان فرو كرد و گفت : برخيز به فرمان خداى تعالى . در حال گوسفند زنده شد و روى به خانه نهاد. آن پسر در عقب وى برفت . پدرش ‍ از خانه بيرون آمد و گفت : اين گوسفند از آن كيست كه به گوسفند ما مى ماند؟ پسر گفت : به خداى و رسول كه اين گوسفند ماست كه رسول صلى الله عليه و آله و سلم از براى ما زنده كرد. آن مرد به حضرت رسالت صلى الله عليه و آله و سلم آمد. خواجه گفت : هديه تو به ما رسيد. حق تعالى بر تو رحمت كناد و جزا و ثواب آن بهشت كرامت كناد.