بسترهای لازم برای خانواده موفق

[یاس بهشتی* خادمه باب الحوائج جواد الائمه (ع)*]

خانواده، گروهی از افراد را در بر می‌گیرد که از پیوند سببی یا نسبی برخوردارند و با یکدیگر زندگی می‌کنند؛ مانند زن و شوهری همراه فرزندان یا بدون آن‌ها.(1)

گیدنز در تعریف خود قید دیگری اضافه می‌کند و می‌نویسد: «خانواده گروهی از افراد است که با ارتباطات خویشاوندی پیوند یافته‌اند و در آن اعضای بزرگ سال مسئولیت مراقبت از کودکان را به عهده دارند.(2) در مقابل خانواده، خانوار قرار دارد. افراد غیر خویشاوندی که با یکدیگر زندگی و به هم کمک می‌کنند، به طور معمول، با نام خانوار شناخته می‌شوند».(3)

خانواده، چهار نوع اصلی دارد: خانواده گسترده، خانواده هسته‌ای، خانواده تک والدی و خانواده تجدیدبنا شده.(4)خانواده طبیعی و سالم، شامل زن و مردی ازدواج کرده است که با فرزندان خود زندگی می‌کنند.(5)

آنچه در این پژوهش، خانواده نامیده می‌شود عبارت است از زن و شوهری که بنابر پیوند ازدواج با یکدیگر زندگی می‌کنند و می‌توانند فرزندانی داشته باشند.

[یاس بهشتی* خادمه باب الحوائج جواد الائمه (ع)*]

در نظام اسلامی، سعادت انسان که غایت آفرینش اوست، در بندگی و قرب خداوند تجلی می‌یابد؛ از این رو، بندگی خدا هدف غایی در نظام مطلوب اسلام است. این هدف در خرده نظام‌های مطلوب اسلام (خانواده، اقتصاد، سیاست و...) نیز نمایان می‌شود. در نظام مطلوب خانواده در اسلام، با مجموعه‌ای از اهدف ثانوی رو به رو می‌شویم که در مسیر نیل انسان‌ها به بندگی خداوند مقرر شده است و مهم‌ترین آن‌ها به این شرح است: آرامش درونی همسران از راه آشنایی با آگاهی از تفاوت‌های طبیعی زن و مرد، تأمین نیازهای جنسی و عاطفی و اقتصادی، تولید مثل، مراقبت از فرزندان و تربیت صحیح آن‌ها، و جلوگیری از انحرافات اجتماعی. همه این اهداف، برای تشکیل زندگی سالم و دستیابی به موفقیت در زندگی زناشویی است.(6)

[یاس بهشتی* خادمه باب الحوائج جواد الائمه (ع)*]

موفق و ناموفق، از عناوینی است که تنها با معنویت و آخرت سنجیده نمی‌شود، بلکه توفیق و بی توفیقی درباره دنیا نیز مطرح است، همانگونه که خوشبختی و بدبختی نیز در هر دو زمینه مطرح می‌شود و معنایی گسترده دارد. اولین تصویری که از کلمه «بدبخت» به ذهن متدینان می‌آید، بی ایمانی و گناه است و بار معنوی و آخرتی دارد، اما بدبختی در این تصویر خلاصه نمی‌شود. بی شک گناه یکی از بسترهای بدبختی است، اما بسیاری از کارها با این‌که گناه و معصیت نیست، برای انسان بدبختی و ناکامی در پی دارد. در روایاتی از معصومان(ع) به این نکته اشاره شده است. رسول اکرم(ص) می‌فرمایند: «اربع من السعاده: المراه الصالحه والمسکن الواسع والجار الصالح والمرکب الهنیء، واربع من الشقاوه: الجار السوء والمراه السوء والمسکن الضیق والمرکب السوء؛(7) چهار چیز از سعادت و خوشبختی، و چهار چیز از شقاوت و بدبختی است: زن خوب، خانه وسیع، همسایه صالح و مرکب خوب، از خوشبختی است؛ و همسایه بد، زن بد، خانه تنگ و مرکب بد، از بدبختی است».
در این روایت، حضرت رسول(ص) خانه تنگ و مرکب نامناسب را نمونه‌هایی از بدبختی به شمار آورده‌اند. که هیچ یک نمونه از گناه نیست، اما مانع رسیدن انسان به موفقیت است.

[یاس بهشتی* خادمه باب الحوائج جواد الائمه (ع)*]

با این ملاک می‌توان گفت: نابینایی، ناشنوایی و ... نیز نمونه‌هایی از بدبختی است. در روایت دیگری پیامبر اکرم(ص) فرمودند: «الشوم فی ثلاثه: فی الدابه والمراه والدار. ففی المراه غلاء مهرها و عسر ولادتها، و فی الدابه کثره علفها و سوء خلقها و فی الدار ضیقها و خبث جیرآن‌ها؛(8) بدبختی در سه چیز، یعنی مرکب، زن و خانه است. در زن، بالا بودن مهریه و دشوار زاییدن؛ در چهار پا، زیادی علف و ناآرامی؛ و در خانه، کوچکی و همسایه بد از بدبختی است». این روایات نشان می‌دهد وقتی درباره بسترهای خوشبختی و بدبختی، موفقیت و نبود آن سخن به میان می‌آید، نباید ضرورتاً به گناهان فکر کرد و در پی یافتن مقصر بود، بلکه هر نوع نداشتن نعمت و هر گونه تنگنا در زندگی، نمونه‌ای از بی توفیقی است. دشوار زاییدن زن، زیادی علف حیوان و کوچکی خانه، از تنگناهای زندگی است. بنابراین، توصیه‌های مرتبط با بسترهای خوشبختی و بسترسوزی بدبختی، همیشه برای دوری از گناه و از میان بردن تقصیر نیست. موفقیت و خوشبختی، و نبود آن‌ها دایره‌ای گسترده دارد.

خانواده موفق، با رعایت نکته‌هایی می‌تواند بسترهای خوشبختی را افزایش، و بسترهای بدبختی را کاهش دهد. رعایت شرایط لازم در انتخاب همسر، محل زندگی، زمان بارداری، تعداد فرزندان، شیوه اداره زندگی و... بسترهای مناسب خوشبختی و موفقیت به شمار می‌آید.

[یاس بهشتی* خادمه باب الحوائج جواد الائمه (ع)*]

ضرورت ایمان و اخلاق

بی شک دو رکن اساسی موفقیت، ایمان و اخلاق است. با داشتن حسن خلق، موفقیت با کمترین هزینه و به طور طبیعی حاصل می‌شود و سراسر زندگی انسان را فرا می‌گیرد. بنابراین، خلق و خویی که در شرع مقدس، مدح شده است و با غرایز حیوانی و تمایلات نفسانی هماهنگ است، یا دست کم، با آن‌ها تضادی ندارد، «حسن خلق» است که در موفقیت انسان سهم بسزا دارد.

در منابع اسلامی، حسن خلق عاملی بسیار مؤثر در موفقیت زندگی و تحکیم بنیاد خانواده معرفی شده است. این نکته در رابطه میان والدین و فرزندان تأثیر فراوانی دارد؛ زیرا رابطه سالم، مفید و موفق والدین و فرزندان با استحکام خانواده ارتباط مستقیم دارد.

از آنجا که اخلاق حسنه گاه به صورت طبیعی و فطری، گاه با عادت دادن خود به کارهای زیبا و در مواردی با مشاهده و مصاحبت با افرادی که رفتارهای زیبا دارند به دست می‌آید(9)

با توجه به این اصل، اسلام از میان همه ویژگی‌های همسر در مرحله انتخاب او، درباره موضوع صفات اخلاقی وی سفارش اکید دارد.

​

[یاس بهشتی* خادمه باب الحوائج جواد الائمه (ع)*]

از مهم‌ترین عوامل موفقیت در رابطه والدین با یکدیگر و با فرزندان، بُعد اخلاقی آن‌هاست. دختر و پسری می‌توانند پدر و مادر موفقی در آینده باشند که هنگام ازدواج، خوش اخلاقی را یکی از اصلی‌ترین ملاک‌های گزینش همسر خود در نظر بگیرند و با فرد خوش اخلاق ازدواج کنند تا هم روابط زن و شوهر بسامان باشد و هم در تربیت فرزندان خود موفق باشند و با معضلی روبه رو نشوند.

از مهمترین نتایج خوش خلقی برای خانواده موفق، ایجاد محبت میان افراد خانواده و تثبیت و تقویت آن است.

روشن است که اقبال عمومی به افراد متواضعی که با مردم انس و الفت دارند و خوش اخلاق محسوب می‌شوند، بسیار بیش از اقبال به دیگران است. مردم ترجیح می‌دهند افراد خوش خلق را به کار گیرند، به استخدام آنان در آیند و با آنان معامله کنند. شاید، این خود یکی از عوامل جلب روزی به شمار رود. به همین دلیل، امیرالمومنین(ع) حسن خلق را موجب ارتقای سطح زندگی دانسته اند.(10) ارتقای سطح زندگی، موفقیتی است که نتیجه حسن خلق در معاشرت‌های اجتماعی است. خوش اخلاقی نه تنها در معاشرت‌های اجتماعی، بلکه در مواجهه با اعضای خانواده نیز چنین تأثیری دارد

[یاس بهشتی* خادمه باب الحوائج جواد الائمه (ع)*]

​

آثار خوش‌رویی در موفقیت خانواده

از میان آثار خوش‌رویی در راه رسیدن به موفقیت، بخشی فراگیرتر است و دامنه گسترده‌تری دارد که به مهم‌ترین آن‌ها اشاره می‌کنیم:

قرب به خداوند

نتایج خوش‌رویی به آثار اجتماعی منحصر نمی‌شود، بلکه مهم‌ترین تأثیر را در خود فرد دارد که قرب و نزدیکی به خداوند است. از آن‌جا که حفظ پیوندهای اجتماعی، از جمله پیوند خانوادگی، از مهم‌ترین تأکیدات خداوند متعال است، فردی که با مردم و اعضای خانواده با روی گشاده مواجه می‌شود، به فرمان حضرت حق توجه کرده و زمینه تقرب خود به او را فراهم ساخته است.

[یاس بهشتی* خادمه باب الحوائج جواد الائمه (ع)*]

​

ایجاد الفت و محبت

الفت و محبت از مهمترین عواملی است که به رضایتمندی و آرامش میان افراد خانواده منجر می‌شود. در روایتی، بشاشت و گشاده‌رویی بهترین عاملی معرفی شده است که مردم می‌توانند با آن، دل‌های دوستانشان را به دست آورند و کینه را از دل دشمنان خود دور کنند.(11) امام باقر(ع) می‌فرمایند: «خوش‌رویی و گشاده‌رویی آوردگاه محبت است».(12)

دوری از کینه

کینه زدایی یکی از آثار گشاده‌رویی است. برطرف ساختن کینه‌هایی که به تدریج در فرد نفوذ کرده‌اند، کاری بسیار دشوار و گاه ناممکن است؛ اما مواجه شدن با روی گشاده، داروی مؤثری است که کینه‌های سخت و دیرینه را به راحتی از بین می‌برد. امام کاظم(ع) در روایتی از رسول خدا‌(ص) می‌فرمایند: «خوش‌رویی کینه را می‌زداید».(13)

[یاس بهشتی* خادمه باب الحوائج جواد الائمه (ع)*]

1. Stephen Moor. Sociology Alive, p. 932. Anthony Giddens, Sociology , p. 195.3. Stephen Moor , Sociology Alive,p.93.4. بروس کوئن، مبانی جامعه شناسی، ترجمه و اقتباس غلام عباس توسلی و رضا فاضل، ص 173.5. ویلیام گاردنر، جنگ علیه خانواده، ترجمه معصومه محمدی، ص 79.6. حسین بستان ( نجفی)، اسلام و جامعه شناسی خانواده، ص 276.7. علی بن حسام الدین المتقی الهندی، کنزالمعال، ج 11، ص 92.8. جعفر کاشف الغطاء، کشف الغطاء، ج 1، ص 216.9. ملا محمد محسن فیض، المحجه البیضاء، ج 5، ص 108.10. عبدالواحد آمدی، غرر الحکم و درر الکلم، ص 254.11.محمد باقر مجلسی، بحار الانوار، ج 75، ص 57.12. محمد بن یعقوب کلینی، الکافی، ج 2، ص103. 13. حسین نوری، مسدرک الوسایل، ج 8، ص 104.

[یاس بهشتی* خادمه باب الحوائج جواد الائمه (ع)*]

بسترهای لازم برای خانواده موفق (2)

خوش رویی و خوش زبانی؛ آشکارترین نماد خلق نیکو

در منابع دینی، خوش رویی را عامل بسیار مؤثری در آرامش و موفقیت اجتماعی و خانوادگی دانسته اند. در بیانات اهل بیت (ع) عباراتی همچون «وجهٍ منبسط»، «البشر»، «بشر حسن»، «طلاقه الوجه» و «البشاشه» مترادف با خوش رویی به کار رفته است. «وجه منبسط» به چهره ای خالی از احتشام و عبوسی گفته می شود.(1) «البشر» به معنای طلاقت و وجه منبسط است.(2) قید «حسن» به منزله ی تأکید بر گشاده رویی و نیکویی آن است. «طلاقه الوجه» به معنای آشکارسازی سرور در چهره است.(3) « البشاشه» نیز به معنای طلاقت وجه استعمال شده است.(4)

از بررسی معنای واژه هایی که بیشتر ذکر شد در متون لغوی، روشن می شود که این واژه ها، با وجود تعدد، به معنای واحد پیراستن چهره از آثار گرفتگی و خشم، و آرامش دادن آن با سرور و فرح به کار رفته است.