ضرب المثلهای شیرین فارسی

[مصطفی*شیعه ال طاها*]

در زمان های قدیم مردی طماع و شیاد با یک گاری به دست فروشی مشغول بود. او با گاریش باقالی می فروخت. مرد دست فروش هر روز به یک بهانه ای مشتری اش را فریب داده و سرش کلاه می گذاشت.
در یکی از این روز ها مشتری خسیس و طمع کارتر از خودش به تورش خورد. مرد مشتری کلی بر سر وزن و کیلو باقالی چک و چانه زد و هنگامی که می خواست بهای باقالی را بپردازد سکه طلایی از دستش به داخل گاری باقالی افتاد.
مرد پول باقالی را حساب کرد و رفت. زیاد دور نشده بود که دست در جیب نمود و دید سکه طلایش نیست.
سراسیمه به پیش گاری برگشت و ناراحت و هراسان از مرد باقالی فروش طلب سکه اش را می کرد. او مطمئن بود سکه طلایش در آنجا افتاده است و رفته داخل باقالی ها.
مرد فروشنده با کمال خونسردی گفت: سکه ات رفته داخل باقالی ها و معلوم نیست در پاکت کدام مشتری خوش شانسی رفته است. از دست من کاری ساخته نیست.

چنان شد که از آن روز به بعد هر کس یا هر چیزی که از بین می رفت و دیگر دست نیافتنی می شد می گفتند:

رفت داخل باقالی ها

[فاطمی*خادمه یوسف زهرا(س)*]

همه ی راه ها به رم ختم می شوند


عبارت بالا را باید از مثل های سائره در قاره اروپا دانست كه در رابطه با افراد قادر و توانا در كلیه شئون و مسایل مهم به كار می رود و در این گونه موارد مختلف امتحان حل مشكلات داده باشد اصطلاحاً گفته می شود: به خود زحمت ندهید و مغز و فكرتان را خسته نكنید همه راهها به رم ختم می شوند. یعنی: فلانی را ببینید تا مشكلات شما را فیصله دهد.

بنابر یك ضرب المثل قدیمی همه راه ها به رم ختم می شوند. راه تاریخ و راه بشر نیز به رم می-انجامد. در آن زمان كشور به جایی اطلاق می شد كه یك رود و چند كوه آن را احاطه كرده باشد. اعتلای رم از آن زمان آغاز شد كه دیگر كوه و دریا و رود شاخص مرزهای یك كشور نبودند و حتی رشته كوه های آلپ در ایتالیا تا شمال ادامه داشت در برابر گسترش روزافزون رم، مرز به حساب نمی آمد.

نخست مرزهایش را تا آن حد توسعه داد كه همه ایتالیا را در بر گرفت. آن گاه از رشته كوه های آلپ در گذشت و به بیشه های انبوه كشور گالیا و جنوب سیسیل رسید. از شمال تا راین، از غرب تا اسپانیا و از شرق تا بوزانتیوم. وقتی جاده ای به رودخانه ای بر می خورد، بر آن رود پلی سنگی می زدند و جاده را ادامه می دادند. پیشروی وقتی قطع می شد كه به دریا بر می خوردند.

[فاطمی*خادمه یوسف زهرا(س)*]

هم چوب را خورد و هم پیاز را و هم پول را داد



در زمان قدیم شخص خطاكاری بود كه حاكم دستور داد برای جریمه خطایش باید یكی از این سه راه را انتخاب كند؛ یا صد ضربه چوب بخورد یا یك من پیاز بخورد یا اینكه صد تومان پول بدهد. مرد گفت : «پیاز را می‌خورم» یك من پیاز برای او آوردند.

مقداری از آن را كه خورد دید دیگر نمی‌تواند بخورد گفت : «پیاز نمی‌خورم، چوب بزنید» به دستور حاكم او را لخت كردند. چند ضربه چوب كه زدند گفت : «نزنید پول می‌دهم» او را نزدند و صد تومان را داد.

[فاطمی*خادمه یوسف زهرا(س)*]

هر كه چاهی بكنه بهر كسی اول خودش دوم كسی

داستان:

چون كسی به دیگری بدی كند یا در مجلسی یك نفر از بدی هایی كه با او شده صحبت كند مردم می گویند آنكه برای تو چاه می كند اول خودش در چاه می افتد.

در زمان پیامبر اسلام شخصی كه دشمن این خانواده بود هر وقت كه می دید مسلمانان پیشرفت می كنند و كفار به پیامبر اسلام ایمان می آورند خیلی رنج می كشید. عاقبت نقشه كشید كه پیامبر اسلام را به خانه اش دعوت كند و به آن محمد بن عبدالله آسیب برساند. به این منظور چاهی در خانه اش كند و آن را پر از خنجر و نیزه كرد آن وقت رفت نزد محمد بن عبدالله و گفت : «یا رسول الله اگر ممكن میشه یك شب به خانه من تشریف فرما بشید» حضرت قبول كرد، فرمود : «برو تدارك ببین ما زیاد هستیم.»


شب میهمانی كه شد محمد بن عبدالله با علی بن ابی طالب و یاران دیگرش رفتند خانه آن شخص. آن شخص كه روی چاه بالش و تشك انداخته بود بسیار تعارف كرد كه محمد بن عبدالله روی آن بنشیند. پیامبر اسلام بسم الله گفت و نشست. آن شخص دید حضرت در چاه فرو نرفت خیلی ناراحت شد و تعجب كرد. بعد گفت حالا كه حضرت در چاه فرو نرفت در خانه زهری دارم آن را در غذا می ریزم كه پیامبر اسلام و یارانش با هم بمیرند.


زهر را در غذا ریخت آورد جلو میهمانان، اما محمد بن عبدالله فرمود : «صبر كنید» و دعایی خواند و فرمود: «بسم الله بگویید و مشغول شوید» همه از آن غذا خوردند. موقعی كه پذیرایی تمام شد پیامبر اسلام و یارانش به راه افتادند كه از خانه بیرون بروند. زن و شوهر با هم شمع برداشتند كه محمد بن عبدالله را مشایعت كنند. بچه های آن شخص كه منتظر بودند میهمانان بروند بعد غذا بخورند، وقتی دیدند پدر و مادرشان با محمد بن عبدالله از خانه بیرون رفتند پریدند توی اتاق و شروع كردند به خوردن ته بشقاب ها. پیغمبر كه برای آنها دعا نخوانده بود همه شان مردند.


وقتی كه زن و شوهر از مشایعت پیغمبر و یارانش برگشتند دیدند بچه هاشان مرده اند. آن شخص ناراحت شد دوید سر چاه و به تشكی كه بر سر چاه انداخته بود لگدی زد و گفت: «آن زهرها كه محمد بن عبدالله را نكشتند، تو چرا فرو نرفتی؟» ناگهان در چاه فرو رفت و تكه تكه شد. از آن موقع می گویند: «چه مكن بهر كسی اول خودت، دوم كسی.»

[مصطفی*شیعه ال طاها*]

آش شله قلمکار


این ضرب المثل معمولا در مورد اموری به کار می رود که به دلیل بی نظمی در انجام آن، نه آغازشان مشخص است و نه انجام آن ها. اینجاست که تعبیر می کنند «مثل آش شله قلمکار» شده.
آش شله قلمکار در واقع اینجا نشانی است از شلختگی و ریخت و پاش.
اما باید دید چه ماجرایی در پس این «آش شله قلمکار» وجود دارد:
می‌گویند که ناصر الدین شاه پادشاه قاجار، طبق رسم و عادت همیشگی هر سال بهار به دامان طبیعت می رفته و با اهل دربار و ... از طبیعت و هوای خوش آن بهره می برده است.
در این روز بخصوص به دستور ناصر الدین شاه، آشی هم پخته می شده. آشی که انواع سبزی‌ها و حبوبات و چاشنی‌های مختلف به علاوه گوشت فراوان، از مواد اولیه آن بوده.
بماند که برای تهیه این آش و برگزاری مراسم باشکوه آن چه هزینه‌ها که نمی‌شد اما آنچه باعث شد «آش شله قلمکار» تبدیل شود به ضرب‌المثل، بی نظمی، شلوغی و ریخت و پاشی بود که برای تهیه آن به وجود می ‌آمد. نزدیکان شاه در این مراسم، تلاش می‌کردند تا خودی نشان دهند و نهایت خدمت و ارادت خالصانه خودشان را نسبت به شاه قاجار بروز دهند. همین امر باعث شلوغی و شلختگی خاصی در برگزاری این مراسم می‌شد

[مصطفی*شیعه ال طاها*]

تا بوق سگ



حتما تا حالا ضرب المثل بوق سگ را شنیده اید. یا شنیده اید که می گویند :« فلانی تا بوق سگ کار می‌کند » یا «بچه که نباید تا بوق سگ بیرون از خونه باشه!» پاسداری از بازارها در قدیم کاری با اهمیت و درخور توجه بود. نگهبانان بازار از ابتدای شب (دم اذان مغرب) تا هنگامه صبح (بعد از اذان صبح) موظف به نگهبانی از بازار بوده و دائم در طول بازار در حال گشت زنی بودند.

از آنجا که بازار بسیار بزرگ و امکان بازبینی همه جای آن ممکن نبود، نگهبانان، سگ‌هایی درنده و گیرنده داشتند که به «سگ بازاری» معروف بودند. این سگان غیر از مربی خود هر جنبده‌ای را مورد حمله قرار داده و پاچه می‌گرفتند. از این رو با نزدیک شدن وقت غروب و بسته شدن درب‌های بازار و طبیعتاً ول شدن سگ‌های بازاری، نگهبانان در بوقی بزرگ که از شاخ قوچ درست می‌شد و صدایی بلند و گسترده داشت، می‌دمیدند که یعنی در حال باز کردن سگان و رها کردنشان در بازار هستیم. به این بوق که سه بار با فاصله زمانی مشخصی نواخته می‌شد «بوق سگ» می‌گفتند. افراد با شنیدن بوق سگ از بازار خارج می‌شدند.

امروزه هرگاه فردی تا دیروقت به کار مشغول باشد و یا دیر به خانه برگردد می‌گویند تا بوق سگ کار کرده یا خارج از خانه بوده است و به عنوان نمونه گفته می‌شود:«تا بوق سگ کار می‌کنم» یا «بچه که نباید تا بوق سگ بیرون از خونه باشه!» در این جمله‌ها، «بوق سگ» دلالت بر مفهوم دیر وقتی و زمان طولانی بیش از حد دارد.

[فاطمی*خادمه یوسف زهرا(س)*]

آفتابي شد

هر گاه کسي پس از دير زماني از خانه يا محل اختفا بيرون آيد و خود را نشان دهد، اصطلاحاً مي گويند فلاني «آفتابي شد». بحث بر سر آفتابي شدن است که بايد ديد ريشه آن از کجا آب مي خورد و چه ارتباطي با علني و آشکار شدن افراد دارد.

خشکي و کم آبي از يک طرف و وضع کوهستاني، به خصوص شيب مناسب اغلب اراضي فلات ايران از طرف ديگر، موجب گرديد که حفر قنوات و استفاده از آبهاي زير زميني از قديمترين ايام تاريخي مورد توجه خاص ايرانيان قرار گيرد. اگر چه وسايل حفر قنات از هزاران سال پيش تا کنون تغييري نکرده است، مع ذالک ايرانيان با تحمل رنج فراوان موفق شده اند از ده قرن قبل از ميلاد مسيح مساحت زيادي از بيابانهاي بي آب و علف کشور را به مزارع و باغات سرسبز و خرم مبدل سازند و در روزگاري که هنوز تلمبه اختراع نشده بود، جمعيت زيادي از طريق حفر قنوات به کشاورزي مشغول شوند.

شاهان هخامنشي براي تشويق مردم به کشاورزي و آباد کردن اراضي باير و لم يزرع، مقرر داشته بودند که: هر کس زمينهاي بي حاصل را آبياري و آماده کند، تا پنج پشت از پرداخت ماليات و عوارض مقرر معاف خواهد بود. در عهد هخامنشيان ايرانيان فن فنايي را در کشورهاي مفتوحه معمول مي ساختند. چنانکه شبه جزيره عمان را به اين وسيله آباد کردند؛ و در بيابانهاي سوريه و شمال آسياي مرکزي به حفر قنوات پرداختند. فن قنايي به جهت عظمت و اهميتش از حدود مرزي ايران خارج شد و در کشورهاي دور دست تا دامنه کوههاي اطلس در آفريقاي شمالي نيز گسترش پيدا کرد.

در عهد اشکانيان و ساسانيان نيز که به امور کشاورزي توجه خاصي مبذول مي شد، احداث سد و نهر و حفر قنوات در درجه اول اهميت قرار داشت. ولي در زمان تسلط خلفاي عرب در ايران متدرجاً تأسيسات آبياري و آباديها تعمداً و يا بر اثر عدم توجه رو به ويراني گذاشت.

از سلسله هاي معروف ايران بعد از اسلام که در قسمت آبياري و حفر قنوات ابراز علاقه و فعاليت کرده اند، سلسله ديلميان بوده اند، که به عنوان نمونه قنات رکن آباد در شيراز و بندامير در مرودشت فارس است. اولي به فرمان رکن الدوله ديلمي حفر و به نام او تسميه گرديد و دومي را به دستور عضدالدوله بر روي رودخانه کر بستند. حاج ميرزا آقاسي صدراعظم محمد شاه قاجار هم تا آن اندازه به امور کشاورزي و حفر قنوات علاقه داشت که انتصاب حکام ايالات و ولايات را موکول و معلق به اين شرط کرده بود که در منطقه تحت الحکومه چند رشته قنات حفر نمايند. حاج ميرزا آقاسي شخصاً نيز چند رشته قنات احداث کرد؛ و مساحت زيادي از حومه و اطراف شهر تهران را آباد ساخت. بايد دانست آباديهاي که در اطراف و حتي داخل شهر تهران کنوني به نام عباس آباد هنوز باقي است از مستحدثات همين ميرزا عباس ايرواني، معروف به حاج ميرزا آقاسي است که به نام خودش تسميه و نامگذاري شده است.

به طور کلي حفر قنوات و تونلهاي تحت الارضي به قدري اهميت داشته و دارد که در عصر حاضر با وجود اين همه امکانات و وسايل موجود، آن را از عجايب اختراعات بشمار آورده اند. زمين شناس آمريکايي به نام "تولمان" در کتابي که راجع به آبهاي زير زميني نوشته، قنات را بزرگترين اقدام مربوط به تهيه آب در روزگار باستان دانسته است. هرگاه سطح آب به زمين نزديک بوده، شيب آن هم کافي باشد، طول قنات از چند کيلومتر تجاوز نمي کند؛ ولي مسطح بودن زمين و شيب ملايم گاهي طول قنات را تا يک صد و بيست کيلومتر هم مي رساند. مانند قنوات يزد که از مسافات بعيده با تحمل مخارج گزاف به دست مي آيد. در بعضي از نقاط که سطح آب در عمق زيادي قرار دارد، چاهها مخصوصاً مادر چاه تا سيصد متر عمق دارند، مانند قنات گناباد. با اين توصيف و با توجه به عمق چاهها و طول قنوات مي توان به مهارت و استادي ايرانيان چيره دست پي برد که چگونه از قرنها پيش قادر بودند به با وسايل خيل ساده و ابتدايي شيب آب زير زميني و طراز زمين را در عمق چند صد متري از زير زمين طوري حساب کنند که آب پس از طي کيلومترها در نقطه محاسبه شده به سطح زمين برسد و به قول مقني ها « آفتابي شود ». يعني از تاريکي خارج و در معرض آفتاب و روشنايي قرار گيرد.

در هر صورت غرض از تمهيد مقدمه بالا اين است که " آفتابي شدن " از اصطلاحات قنايي است و آنجا که آب قنات به مظهر سطح زمين مي رسد و گفته مي شود آفتابي شد؛ يعني آب قنات از تاريکي خارج شده به آفتاب و روشنايي رسيده است. اين عبارت بعدها مجازاً در مورد افرادي که پس از مدتها از اختفا و انزوا خارج مي شوند به کار برده شده است.

[مصطفی*شیعه ال طاها*]

ماستمالی کردن


قضیه ماستمالی کردن از حوادثی است که در عصر بنیانگذار سلسلۀ پهلوی اتفاق افتاد و شادروان محمد مسعود این حادثه را در یکی از شماره‌های روزنامه مرد امروز به این صورت نقل کرده است: «هنگام عروسی محمدرضا شاه پهلوی و فوزیه چون مقرر بود میهمانان مصری و همراهان عروس به وسیلۀ راه آهن جنوب تهران وارد شوند از طرف دربار و شهربانی دستور اکید صادر شده بود که دیوارهای تمام دهات طول راه و خانه های دهقانی مجاور خط آهن را سفید کنند. در یکی از دهات چون گچ در دسترس نبود، بخشدار دستور می‌دهد که با کشک و ماست که در آن ده فراوان بود دیوارها را موقتاً سفید نمایند و به این منظور متجاوز از یکهزار و دویست ریال از کدخدای ده گرفتند و با خرید مقدار زیادی ماست همه دیوارها را ماستمالی کردند.»
این کار مدتها موضوع اصلی شوخی‌های محافل و مجالس بود و در عصر حاضر نیز به معنی سر و ته کاری را بهم آوردن و ظاهر قضایا را به نحوی درست کردن به کار می‌رود.

[مصطفی*شیعه ال طاها*]

در روزگاران قدیم، در روستایی دو برادر زندگی می‌کردند. آن‌ها هر دو مجرد بودند تا اینکه تصمیم گرفتند برای خود همسری انتخاب کنند. جشن عروسی آن‌ها در یک شب برگذار شد و هر دو در خانه‌ای که بزرگ شده بودند مستقر شدند و زندگی مشترکشان را شروع کردند. برادران اخلاق و منش بسیار خوبی داشتند و در کار و حرفه‌ی خود موفق و باهوش بودند، اما همسرانشان چشم دیدن همدیگر را نداشتند و مدام با هم بد رفتاری می‌کردند.
آن روزها بازار کاسبی بسیار بد شده بود و مردم به سختی امرار معاش می‌کردند. این دو برادر برای امرار معاش خود مجبور شدند مدتی از شهر خارج شده و به مسافرت بروند. همسرانشان در غیاب شوهرانشان با یکدیگر بسیار صمیمی و خوش رفتار بودند و با احترام با هم رفتار می‌کردند.
روزی زن برادر بزرگ‌تر که مشغول شستن ظرف بود، به همسر برادر شوهرش گفت: همسرم برای من خیلی زحمت می‌کشد و هر چه می‌خواهم برای فراهم می‌کند، به همین خاطر تصمیم دارم برای او قبای زیبایی بدوزم. بعد از شستن ظرف‌ها به شهر می‌روم تا پارچه‌ زیبایی تهیه کنم. زن برادر کوچک‌تر هم به او گفت اگر اشکالی ندارد با هم به بازار برویم تا من هم بتوانم برای همسرم پارچه‌ای انتخاب کنم و برای او قبا بدوزم. سپس با هم به بازار رفتند و خرید کردند و به خانه برگشتند. زن برادر بزرگ‌تر هنگامی که وارد خانه شد به اتاقش رفت و مشغول دوختن قبا شد، اما زن برادر کوچک‌تر پارچه را داخل صندوقچه‌ای گذاشت.
همسر برادر بزرگ‌تر، ۵ روز پشت سر هم برای دوختن قبا وقت گذاشت و تمام تلاشش را کرد و زیباترین قبا را برای شوهرش دوخت. زن برادر کوچک‌تر پارچه‌ای را که خریده بود از صندوق بیرون آورد و مشغول دوختن قبا شد. زن برادر شوهرش به او گفت فردا قرار است همسرانمان از سفر برگردند و تو وقت کافی برای تهیه‌ی قبا نداری!! او هم لبخندی زد و گفت می‌دانم قبای زیبا و جذابی برای همسرت دوختی، اما فردا تمام هواس و چشم مردم به بازگشت شوهرانمان است و هیچکس به نوع دوختن و طراحی قباها دقت نمی‌کند. خلاصه زن برادر کوچک‌تر به سرعت برای همسرش قبایی را دوخت و منتظر ماند تا فردا آن را به شوهرش هدیه دهد و از او بخاطر تمام زحماتی که در زندگی کشیده، تشکر کند.
فردای آن روز دو برادر از سفر برگشتند و مهمانی بزرگی ترتیب دادند و قباهایی را که همسرانشان برای آن‌ها دوخته بودند، بر تن کرده و همه‌ی مردم دهکده را به مهمانی دعوت کردند. اهالی روستا همگی به مهمانی آمدند و هیچکس هواسش به نوع و مدل قباها نبود و تفاوت آن دو را متوجه نشد.
از آن دوران تا به امروز، هر زمان که بخواهند بگویند مردم معمولی فرق بین جنس خوب و بد یا شغل خوب یا بد را نمی‌دانند، این ضرب المثل را برایشان به کار می‌برند: قبا سفید، قبا سفید است!

[فاطمی*خادمه یوسف زهرا(س)*]

آش نخورده و دهن سوخته

در زمان‌های‌ دور، مردی در بازارچه شهر حجره ای داشت و پارچه می فروخت . شاگرد او پسر خوب و مودبی بود ولیکن کمی خجالتی بود.
مرد تاجر همسری کدبانو داشت که دستپخت خوبی داشت و آش های خوشمزه او دهان هر کسی را آب می انداخت.
روزی مرد بیمار شد و نتوانست به دکانش برود. شاگرد در دکان را باز کرده بود و جلوی آنرا آب و جاروب کرده بود ولی هر چه منتظر ماند از تاجر خبری نشد.
قبل از ظهر به او خبر رسید که حال تاجر خوب نیست و باید دنبال دکتر برود.پسرک در دکان را بست و دنبال دکتر رفت . دکتر به منزل تاجر رفت و او را معاینه کرد و برایش دارو نوشت .
پسر بیرون رفت و دارو را خرید وقتی به خانه برگشت ، دیگر ظهر شده بود. پسرک خواست دارو را بدهد و برود ، ولی همسر تاجر خیلی اصرار کرد و او را برای ناهار به خانه آورد.
همسر تاجر برای ناهار آش پخته بود سفره را انداختند و کاسه های آش را گذاشتند . تاجر برای شستن دستهایش به حیاط رفت و همسرش به آشپزخانه برگشت تا قاشق ها را بیاورد.
پسرک خیلی خجالت می کشید و فکر کرد تا بهانه ای بیاورد و ناهار را آنجا نخورد . فکر کرد بهتر است بگوید دندانش درد می کند. دستش را روی دهانش گذاشت.
تاجر به اتاق برگشت و دید پسرک دستش را جلوی دهانش گذاشته به او گفت : دهانت سوخت؟ حالا چرا اینقدر عجله کردی ، صبر می کردی تا آش سرد شود آن وقت می خوردی ؟
زن تاجر که با قاشق ها از راه رسیده بود به تاجر گفت : این چه حرفی است که می زنی ؟ آش نخورده و دهان سوخته ؟ من که تازه قاشق ها را آوردم.تاجر تازه متوجه شد که چه اشتباهی کرده است.