در مسیر عفت ورزی

[یاس بهشتی* خادمه باب الحوائج جواد الائمه (ع)*]

آیین جاودانه و آسمانی اسلام که دستورهایی سعادت بخش برای بشر دارد، نهاد خانواده را کانونی مقدس، پایدار، عاطفی و پاک، ترسیم کرده است تا مهمانی که به عنوان همسر، وارد زندگی می‌شود، با آرامش، عزت، محبت و شادمانی، مجموعه‌ای رو به گسترش را اداره کند. خداوند در قرآن مجید به پدران و مادران مسلمان دستور می‌دهد فرزندانشان را که هنوز متأهل نشده‌اند به این امر مقدس تشویق و زمینه‌های زندگی سالم و حیات طیبه را برای آنان فراهم کنند. اسلام برای کسانی که شرایط ازدواج را ندارند نیز راهکار بسیار ارزشمندی معرفی می‌کند. راهکاری که هم اجرا شدنی است و هم پشتوآن‌های بزرگ برای ورود به عرصه زندگی اجتماعی در آینده؛ و درعین حال، آرامش اعضای خانواده را هم تأمین می‌سازد. این راهکار مهم، عفت ورزی است.

[یاس بهشتی* خادمه باب الحوائج جواد الائمه (ع)*]

عفت ورزی که لازمه زندگی سالم، بانشاط و آرام است تنها در سایه دین به دست می‌آید و به کمک خرد و اندیشه، رشد می‌کند و کمال می‌یابد. هر انسانی نیازمند این آموزه هاست و پشت کردن به این آموزه‌ها، موجب سست شدن پیوند‌های خانوادگی، دخالت دیگران در عرصه زندگی، پیدایش اختلاف، بی اعتمادی به یکدیگر، مبتلا شدن به بیماری‌های روحی - روانی، وسواس، سوءظن و ... خواهد شد. البته عفت و حجاب، دو بحث جداگانه‌اند. در عفت ورزی، هم پوشش ظاهری رعایت خواهد شد و هم مسائل معنوی و روحی. از این رو، هم کسانی که پوشش دینی را رعایت می‌کنند و هم آنان که در پوشش خویش، کمی سهل انگارند بدان نیازمندند.

[یاس بهشتی* خادمه باب الحوائج جواد الائمه (ع)*]

1. عفت دل

یکی از موارد بسیار مهمی که پیوند خانوادگی را پایدار می‌سازد، رعایت عفت دل است. خآن‌های که تار و پود آن از عشق و محبت ساخته نشود، در برابر توفآن‌های سهمگین و لرزش‌های فراوان، پایدار نیست. خآن‌های که در آن، افراد فراوانی حضور دارند و معشوق یا عاشق احساس نمی‌کند که آن خانه برای سکونت و آرامش وی آماده است، ثبات نخواهد داشت. همسر، باید در حریم دل، تنها همسرش را راه دهد و غیر از او، به هیچ نامحرمی اجازه ورود ندهد؛ چه رسد به سکونت در آن. کسانی که قبل از ازدواج، این حریم را می‌شکنند و با دیگران رابطه دوستانه برقرار می‌کنند، پایه‌های زندگی آینده خود را سست می‌کنند. امروزه، گریز جوانان از ازدواج و میزان بالای گسست خانواده‌ها و طلاق، نتیجه راهکارهای طراحان ناصالح جامعه انسانی است که زندگی بشر صنعتی را این گونه ترسیم کرده‌اند و حضور بی پروای زن و مرد را در کنار هم، با بی بندوباری‌ها و رعایت نکردن حریم‌ها، رشد و ترقی بشر پنداشته و انسان را در پاسخ دادن به غرایز جنسی آزاد گذاشته‌اند. مرد شایسته، عرصه دلش را در اختیار زن شایسته قرار می‌دهد و جز او را به این حرم راه نمی‌دهد و فضای اندیشه و دلش را تنها به صفای او آرامش می‌بخشد. زن شایسته نیز چنین می‌کند و اگر این گونه شد، خداوند از فضل خویش، آنان را بی نیاز خواهد کرد و این وعده خدا حتمی است که فرمود: «زنان پاک، برای مردان پاک هستند».(1)

[یاس بهشتی* خادمه باب الحوائج جواد الائمه (ع)*]

2. عفت نگاه

خداوند در قرآن مجید به دین باوران دستور می‌دهد چشمان خویش را بی پروا بر هرکس نگشایند. «به چشمانت بیاموز که هر کس، ارزش دیدن ندارد»؛ زیرا چشم انسان، گذرگاه واردات دل و فکر اوست. نگاه به نامحرم، زمینه فساد را فراهم می‌کند و حرام شمرده شده است؛ چه تصویر باشد و چه فردی در کنار انسان، و عجیب است که انسان‌ها را می‌توان از روی چشم‌های عفیف یا غیر عفیفشان، شناخت. چشمان عفیف، باحیا و ارزشمندند، ولی چشم دریده، ادب نگاه نمی‌دارد. انسان موفق، به هر چه می‌رسد، بی پروا چشم نمی‌گشاید، بلکه نگاه خویش را محدود می‌سازد. کسی که عفتِ نگاه نداشته باشد، چه بسا به بی عفتی در عرصه‌های دیگر نیز دچار شود. این عفت ورزی، خاص مردان نیست، بلکه زن هم باید عفت را رعایت کند، گر چه بیماری چشم چرانی، بیشتر در مردان رایج است. مردان، با چشمانشان به دام می‌افتند و زنان، با گوش‌هایشان.

[یاس بهشتی* خادمه باب الحوائج جواد الائمه (ع)*]

3. عفت کلام

عفت نگاه، پرهیز از نگاه‌های آلوده است که نتیجه این پرهیز، پاکی دل و اندیشه از واردات ناشایست است، ولی عفت کلام، پاک ساختن عرصه صادرات دل است. آنان که بی پروا از هر چه بخواهند، سخن می‌گویند، هر واژه‌ای را بر زبان می‌آورند و در پردازش سخنان خویش، محاسبه دقیقی ندارند، نه خویش را حرمت و ارزش می‌نهند و نه مخاطب را. برخی افراد، به خود اجازه نمی‌دهند سخنان ناشایسته بیان کنند و از سکوت در این موارد، شادمان ترند. این ویژگی، از سلامت روح و روانشان حکایت دارد. در مقابل، کسانی هم هستند که بسیار مشتاقند تا هر واژگانی را به کار گیرند و از هر موضوعی - حتی ناشایست - سخن گویند؛ این مسئله، تربیت نادرست آنان را نشان می‌دهد. انسان مؤمن، حق ندارد دیگران را مسخره کند، لقب زشت دهد، تهمت ناروا زند، افترا بندد، صدای خویش را بی اندازه بلند کند یا واژگان ناشایست به کار برد، که اگر چنین کند، از عرصه دین بیرون می‌رود و به خشم الهی دچار می‌شود.

[یاس بهشتی* خادمه باب الحوائج جواد الائمه (ع)*]

4. عفت دامن

یکی از شناسه‌های مهم عفت، پاک دامنی است. پاک دامنی، از دوران نوجوانی و جوانی آغاز می‌شود و در دوران میان سالی و کهن سالی، ثمره‌اش به بار می‌نشیند. بدترین خیانت‌ها، خیانت در این عرصه است و غریزه جنسی، اگر درست مهار نشود، انسان را به ورطه‌های خطرناک می‌کشاند. در قرآن آمده است: «به زنا، نزدیک نشوید».(2) یعنی حتی از لغزشگاه‌های این خطر باید دوری جست. در قرآن مجید، برای جلوگیری از خطر فساد جنسی، این راهکارها معرفی شده است:

الف) آغاز تربیت جنسی از دوران کودکی و رعایت کردن دستورهای اخلاقی خانوادگی و زناشویی، از آغاز تولد کودک تا بلوغ.
ب) رعایت حریم میان نامحرمان و استفاده از پوشش مناسب.
ج) پرهیز از آمیختگی با نامحرمان.
د) دوری جستن از لغزشگاه‌هایی که انسان را به عرصه بی‌عفتی می‌کشاند.
هـ) محدود کردن عاطفه ورزی‌ها به کانون خانواده و دل نبستن به نامحرمان در جامعه.

[یاس بهشتی* خادمه باب الحوائج جواد الائمه (ع)*]

5. عفت شکم

یکی از عوامل بدبختی انسان‌ها، بی پروایی در خوراک است؛ یعنی این‌که انسان هر چه بیابد، بخورد و از هر راهی، کسب ثروت کند. غذای حرام موجب شد که مسلمان نمایان در کربلا، در مقابل فرزند رسول خدا‌(ص) صف آرایی و به کشتن او افتخار کنند. امام حسین‌(ع) فرمود: «اگر نبود طعام‌های حرامی که شکم‌هایتان از آن پر گشته است، چنین بی پروا، در قتل من تلاش نمی‌کردید». اگر نفس انسانی را به دو صورت مادی و ملکوتی ترسیم کنیم، تلاش افرادی که فقط برای پروار جسم می‌کوشند، فربه سازی نفس مادی را در پی دارد. آنان، همه همتشان این است که بیشتر ثروت اندوزند و شعله شکم افروزند و جسم خویش را در ناز نگه دارند. به قول استاد علامه حسن زاده آملی: «آن‌جا که شکم دایر است، دل بایر است».

امام علی‌(ع) فرمود: «من که امیر شمایم، به قرصی نان جو بسنده می‌کنم. بدا به حال کسی که به خاطر شکم به دوزخ در افتد». عفت شکم نیز در عفت و پاکی دل و روح، تأثیر فراوانی دارد. طعام آلوده، جسم را می‌آزارد و طعام ناپاک و غیرحلال، روح را غذای حرام، روح را از پرواز باز می‌دارد و خطرها را به حریم زندگی راه می‌دهد. ازاین رو، باید در غذایی که می‌خوریم، دقت کنیم.

جامعه امروز، در سن ازدواج، نوع زندگی اجتماعی و تحصیلی، بافت خانوادگی و فراوانی زمینه‌های گناه، با جامعه دیروز، متفاوت است. نوجوان دیروز، می‌توانست بدون شغل و تحصیلات عالی، ازدواج کند و در کنار خانواده خویش، روزگار بگذراند.

[یاس بهشتی* خادمه باب الحوائج جواد الائمه (ع)*]

در گذشته، زمینه‌های آلودگی صوتی و تصویری و... این قدر فراوان نبود. دوری از خانواده و آمیختگی دو جنس، تا این اندازه رواج نداشت و دسترسی به نامحرم، بدین آسانی امکان پذیر نبود.

دوست عزیز! انسان شایسته، در هر عصر و در هر عرصه‌ای، باید در مقابل آسیب‌ها و خطرها قد برافرازد و ناملایمی‌ها را هموار سازد. راهکار عفت، برای جامعه امروز، دیروز و فردا، گره گشاست. پرهیز از گشاده دستی در نگاه کردن، پرهیز از گفتن یا شنیدن سخن ناروا، دوری از آمیختگی‌های بیجا و بی‌مورد، خودداری از خودنمایی و بدن نمایی، مواظبت از جسم، روزه داری برای تقویت اراده و کنترل نفس و تربیت جنسی صحیح، راهکار‌هایی هستند که غفلت از آن‌ها، انسان را در همه زمان‌ها، به سقوط می‌کشاند. صراط مستقیم سعادت و نجات، غافل نشدن از مکرهای شیطان است و تلاش همیشگی در راه بندگی کردن برای خدا.

[یاس بهشتی* خادمه باب الحوائج جواد الائمه (ع)*]

6. عفت‌ زبان

امیر مؤمنان، علی‌(ع) درباره اهمیت زبان می‌فرماید: «دو برتری و فضیلت، انسان را از دیگر مخلوقات ممتاز می‌کند: اول، آن‌که با نیروی عقل، حقایق آفرینش را می‌آموزد و دیگر‌ آن‌که با قوه منطق و زبان، آموخته‌های خود را به دیگران انتقال می‌دهد».(3) این امتیاز، تنها در انحصار انسان است که با قدرت بیان، قادر به انتقال مفاهیم درون ضمیر خود است، ولی استفاده از زبان در راه بدگویى، زشت‌گویى، آزار رساندن و ضرر زدن به دیگران، ممنوع و در شرع اسلام، حرام است. با زبان می‌توان کارهای پسندیده بسیاری را آن‌جام داد، ولی بسیاری از زشتی‌ها مانند دروغ‌گویى، تهمت، غیبت، سرزنش نابجا، پرگویى، شهادت باطل و... نیز با کمک زبان ظاهر می‌شوند. درباره زبان و حفظ آن از بدی‌ها و آفت‌ها، در شرع اسلام، آیات و روایات فراوانی می‌یابیم. خداوند متعال در آیه 18 سوره ق می‌فرماید: «سخنی (از خیر و شر) بر زبان نیاورد،‌ جز آن‌که همان دم فرشته‌ای مراقب و حاضر بر آن‌جام مأموریت است».

در روایتی از پیامبر اکرم‌(ص) آمده است: «عذابی که خداوند برای زبان معیّن فرموده است، برای هیچ‌یک از اعضا و جوارح قرار نداده است. زبان در قیامت می‌گوید: چگونه است که سخت‌ترین عذاب را برای من قرار داده‌اى؟ به او پاسخ داده می‌شود: علت این‌که عذاب تو سخت‌تر و سنگین‌تر از عذاب دیگر اعضا و جوارح است، این است که کلمه‌ای از تو [زبان] خارج شد که به سبب آن، خون محترمی ریخته شد، اموال مردم به غارت رفت، به نوامیس مؤمنان تعرض شد و در نهایت، با آن کلمه، جرم‌های سنگین انسانی و اجتماعی تحقق یافت و طبیعی است که ارتکاب این جرایم سنگین باید عقاب و پاسخی سنگین به همراه داشته باشد».(4)

[یاس بهشتی* خادمه باب الحوائج جواد الائمه (ع)*]

ارتباط کلامی در محیط خانواده

روابط کلامی در خانه آن مقدار که برای زن اهمیت دارد، برای مرد مهم نیست و او در محیط خانه به صرف حضور بیشتر توجه دارد.(5) آموزه‌های اسلام درباره شیوه گفتار و مضمون سخن، از ابتدای گفت‌وگو تا پایان آن را دربرمی‌گیرد. در مرتبه نخست، گفت‌وگوی اعضای خانواده با هم باید محترمانه و آهنگ صدا باید ملایم باشد. در قرآن کریم برای بازداشتن افراد از آواز بلند، تشبیهی آمده است که فرد را به‌ صوت ملایم در همه جا، به‌ویژه در محیط خانه برانگیزد.(6) اگر در خانواده‌اى، مرد و زن با عبارت‌هایی زیبا با همسرش سخن گوید، در قلب او جایگاهی ویژه می‌یابد و افزون بر آن، فرزندان نیز شیوه سخن گفتن را می‌آموزند. امیر مؤمنان، علی‌(ع) می‌فرماید: «زیبا سخن بگویید تا سخن زیبا بشنوید».(7) برخی سخنان آن‌قدر زیبا هستند که تا آخر عمر فراموش نمی‌شوند. پیامبر گرامی اسلام با توجه به این نکته فرمود: «مردی که به زنش بگوید، من تو را دوست دارم، [اثر این سخن] هرگز از دل زن بیرون نمی‌رود».(8) از نشانه‌های احترام در گفت‌وگو این است که هریک از زن و شوهر، دیگری را با نامی بخواند که او دوست دارد.(9) صدا کردن همسر با نامی که بیشتر دوست دارد، در ایجاد انس و الفت در میان زوجین، تأثیر بسزایی خواهد داشت. بر پایه روایات، لازم است مرد محبت و دوستی را به اعضای خانواده، با کلام ابراز کند تا روابط عاطفی عمیق‌تر شود.(10)

نکته مهم دیگر، سپاسگزاری اعضای خانواده از یکدیگر است. از صفات زن شایسته این است که قدردان و سپاسگزار باشد.(11) مرد نیز باید از تلاش‌های همسر خود در خانواده با گفتار نیکو قدردانی کند. با این کار، زن تشویق می‌شود(12) و صمیمیت بین آن‌ها افزایش می‌یابد. برخی رفتارها نیز مانع برقراری روابط خوب کلامی در محیط خانواده می‌شود، مانند نق زدن، قطع کردن حرف یکدیگر، جدال و بگوومگو در امور کم‌اهمیت، منحرف شدن از موضوع اصلى، تهدید، توهین، تمسخر، انتقاد تند و پرگویى.(13)