زندگی موفق ===== رازهای خوب زیستن

[مریم منتظر*خادمه مولای منتظران*]

20- برنامه دخل و خرج

امام علی (علیه السلام ) می فرماید :العقل ان تقتصد فلا تسرف (103) .
خردمندی آن است که در خرج زندگی میانه روی و اسراف نکنی .

عقل اقتصادی نیز از عقل زندگی است . انسان در اداره زندگی به دخل و خرج نیازمند است . از راه های درست باید درآورد و در راه های نیاز مصرف کرد . عقل اقتصادی یا همان عقل زندگی ، به ما می گوید : چگونه به دست آور و چگونه مصرف کن . اگر کسی به روز اقتصادی آگاه باشد و به آن عمل کند ، کم تر دچار فقر خواهد شد . برخی علم اقتصادی ندارند؛ نه می دانند چگونه به دست آورند و نه می دانند چگونه مصرف کنند . یا در اصل درآمد فلج می شوند و همیشه در فقر می مانند و از امکانات خدادادی خوب بهره نمی گیرند و یا رد مصرف و هزینه کردن به راه درست نمی روند و ثروت خود را در اثر ندانم کاری ، بلند پروازی یا دقت نکردن و نشناختن شیادان ، یک شبه از دست می دهند .
زیرکان باهوش به سادگی فریب نمی خورند ، احتیاط کارند و اگر چیزی را هم نمی دانند از اهل آن می پرسند . یکی از راه های موفقیت افراد به ویژه جوانان در
آغاز زندگی ، توجه به نحوه ی هزینه کردن یا انتخاب شغل یا منبع درآمد است . آنان نباید بلندپروازی کنند و از همان اول توقع داشته باشند که یک شبکه ثروتمند شوند و تا کاری را در آن خوب وارد نشده اند و راز و رمز آن را نیاموخته اند ، وارد میدان نشوند؛ باید از عقل و درایت و نصیحت دیگران بهره بگیرند و دیگر این که از ولخرجی و پز دادن و خرج های بیهوده پرهیز نمایند و صرفه جویی و ساده زیستی و حذف تجملات را جدی بگیرند و از بسیاری خرج های غیر ضروری دوری نمایند .
آن ها بادی در خرج و دخل برنامه ریزی داشته باشند و به گونه ای خرج کنند که بدهکار نشوند ، بلکه گاهی هم پس انداز داشته باشند که اگر اتفاقی افتاد ، کم نیاورند؛ همان گونه که امیر مومنان (علیه السلام ) فرمود :
تقدیر و اندازه گیری در دخل و خرج از اصول اقتصاد در زندگی است .
و نیز فرمود :قوام العیش حسن التقدیر و ملاکه حسن التدبیر(104) .
قوام زندگی به خوب اندازه گیری و برنامه ریزی صحیح و با تدبیر هزینه کردن است .
امام باقر (علیه السلام ) فرمود :
الکمال کل الکمال التفقه فی الدین و الصبر علی النائبه و تقدیر المعیشه (105)
هرچه کمال است ، در دین شناسی و صبر بر مصائب دنیا و اندازه گیری در خرج زندگی است .
در احادیث بسیاری ، میانه روی در خرج و هزینه ، جزء جدایی ناپذیر زندگی به حساب آمده و بیان شده است بدون میانه روی ، زندگی رونق نخواهد یافت .
امام علی (علیه السلام ) فرمود :الاقتصاد نصف المؤ نه (106) .
میانه روی در خرج نیمی از هزینه زندگی می کند .

یعنی نیمی از درآمد همان درست خرج کردن است و نیز فرمود :
الاقتصاد ینمی القلیل .
میانه روی در خرج زندگی ، سرمایه اندک را بسیار می سازد .
اذا اراد الله بعبد خیرا الهمه الاقتصاد و حسن التدبیر و جنبه سوء التدبیر و الاسراف (107)
هرگاه خداوند خیر بنده اش را بخواهد ، میانه روی و برنامه ریزی در دخل و خرج را به او الهام نماید و وی را از اسراف و ولخرجی دور نگه می دارد .
من صحب الاقتصاد دامت صحبه الغنی له و جنبه الاقتصاد فقره و خلله (108)
کسی که زندگی همراه با میانه روی داشته باشد ، همیشه بی نیاز باشد و این جبران نداری و فقر را می کند .
کسی که راه خرج کردن در زندگی را گم کرده است و بی حساب و کتاب مال خود را خرج می کند ، هرگز پیشرفت نخواهد کرد .
آفه المعاش سوء التدبیر(109) .
بی برنامگی و بد خرج کردن آفت زندگی است .
سوی التدبیر مفتاح الفقر(110) .
بد خرج کردن کلید فقر است .
و در برابر ، کسی که درست خرج کند و به جا مصرف نماید ، دچار فقر نخواهد شد .
لن یهلک من اقتصد(111) .
کسی که از میان رود ، هلاک نمی شود .
جوانی در آغاز زندگی و دنبال پیشرفت است ، خانه لازم دارد ، خودرو لازم دارد و زندگی خوب می خواهد و دوست دارد که صاحب همه چیز بشود ، پس باید از راه درست و صحیح گام بردارد و با کمک از عقل زندگی و دوری از گناه و پرهیز از کسب درآمدهای حرام و بادآورده و با صرفه جویی و درست زندگی کردن و توکل و ایمان به خداوند و با تکیه بر اندیشه و زور بازو به پیش برود تا موفق شود .
برخی خرج ها ، مهمانی ها ، سفرهای غیر ضروری و تفریح های بی مورد در اول زندگی ، آدمی را عقب می اندازد .
گرفتن وام های پر سود از بانک ها و صرف امور غیر ضروری ، هیچ توجیه عقلانی ندارد . اگر از همان روزهای آغاز زندگی انسان درست خرج کند و زن و مرد جوان ، دست همکاری به هم دهند ، به پیش خواهند رفت . خرج های بی رویه که برخی خانم ها می تراشاند و در خرید لباس ها و کفش های گران و دیگر امور در پی مد می روند و لقمه ی بزرگ تر از دهان بر می دارند ، خود به خود جلوی پیشرفت آن ها را می گیرد و وقتی خرج زندگی بالا رود و درامد کفاف هزینه ها را نکند ، مرد گرفتار ناهنجاری ها می شود و به دنبال منابع حرام و کسب های نامشروع می رود که هم دنیایشان تباه می شود و هم ایمان و آخرتشان ، در صورتی که کمی سازش ، درایت ، برنامه ریزی و به کار گرفتن عقل می تواند مشکلات آنان را کل کند .
آن ها که دارند ، اگر در هزینه کردن ، عقل را به کار نگیرند به زودی فقیر می شوند . آدمی به بهانه این که من دارم
، حق ندارد هر گونه که می خواهد خرج کند و اسراف و ولخرجی نماید . علی (علیه السلام ) فرمود :
من اقتصد فی الغنی و الفقر فقد استعد لنوائب الدهر(112)
کسی که در وقت داشتن و در وقت نداشتن ، صرفه جویی و میانه روی کند ، خود را برای رویارویی با سختی های زندگی آماده کرده است .
و نیز فرمود :
افضل الناس عقلا احسنهم تقدیرا لمعاشه (113) .
برترین مردم از نظر عقل ، کسی است که بهتر برای خرج زندگی اش برنامه ریزد .

[مریم منتظر*خادمه مولای منتظران*]

21- کم گویی و گزیده گویی

اذا تم العقل نقص الکلام (114) .
عقل که کامل شد ، سخن اندک می شود .
پر حرفی یکی از موانع پیشرفت است که آدم را دچار تزلزل و گزاف گویی می کند و افزون بر این که آخرت آدمی را ویران می کند و موجب غیبت ، تهمت ، دروغ ، پخش شایعه ، تحقیر نمودن ، سخن چینی ، تملق و . . . می شود و دین و ایمان را می برد ، دنیای انسان را نیز خراب می کند ، کینه ها را بر می انگیزد ، حسادت ها را تحریک می کند ، اسرار آدمی را فاش می کند و دشمنان را هوشیار و بیدار می سازد .
از این رو ، مقتضای عقل است که انسان کم سخن گوید و نیکو و حساب شده زبان خویش بگشاید .
آدم عاقل هرگز پرحرفی نمی کند و کم و اندازه و گزیده سخن می گوید .
علی (علیه السلام ) می فرماید :
العاقل من عقل لسانه (115) .
خردمند کسی است که زبان خود را
به بند کشد .
لسان العاقل وراء قلبه و قلب الاحمق وراء لسانه (116) .
زبان آدم عاقل پشت اندشه اوست ، ولی اندیشه احمق و نادان پشت زبان او است .
یعنی آدم خردمند نخست می اندیشد و آن گاه سخن می گوید ، ولی نادان سخن می گوید و آن گاه می اندیشد که آیا باید می گفت یا نه .
ایاک و فضول الکلام فانه یظهر من عیوبک ما بطن و یحرک علیک من اعدائک ما سکن (117)
از زیاده گویی پرهیز کن که زیاده گویی عیب های نهفته تو را آشکار می سازد و دشمنان خفه ات را به دشمنی تحریک می کند .
کثره الهذر یکسب العار(118) .
پر حرفی باعث سرافکندگی است .
کثره الهذر یمل الجلیس و یهین الرئیس (119) .
زیاده گویی همنشین را خسته و بزرگان را بی حرمت گرداند .
ایاک و کثره الکلام فانه یکثر الرلل و یورث الملل (120) .
از پر حرفی دوری کن که لغزش را زیاد نماید و خستگی آورد .
کم حرفی عیوب را می پوشاند و از لغزش مصونت دارد . زیان های پر حرفی و فواید کم حرفی زیاده از حد بیان است ، و شکی نیست که راه سلامت دین و دنیای آدمی حفظ زبان و سخن اندک گفتن است . از پر گویی دوری کن که نشان کم عقلی است .
لا تتکلمن اذا لم تجد الکلام موقعا(121) .
هرگاه جایی برای سخن نیافتی ، سخن مگوی .
با این همه ، آن جا که باید حق گفت و ارشاد نمود ، در آن جا سکوت خطا است ، ولی سخنی که خیری در آن نیست و فقط مایه دردسر
و گرفتاری است ، چه لزومی دارد که انسان بگوید و خود را گرفتار کند ؟ ! عقل زندگی چنین سخنی را از او روا نمی دارد .

[مریم منتظر*خادمه مولای منتظران*]

22- سخن نیکو
امام علی (علیه السلام ) می فرماید :
عود لسانک حسن الکلام تامن الملام (122) .
زبان خود را به سخن نیکو عادت ده که از ملامت دیگران در امان باشی .
اگر قرار است سخن بگویی ، خوش سخن باش و شیرین کلام که قرآن فرمود :
(وقولوا للناس حسنا(123) ) .
با مردم سخن نیکو بگویید .
(و قل لعبادی یقولوا التی هی احسن . )
به بندگان من بگو : بهترین سخن ها را بگویید .
یا ایها الذین آمنوا اتقوا الله و قولوا قولا سدیدا(124)
ای مردم با ایمان ! با تقوا باشید و سخن درست بگویید .
بددهنی و سخنان زشت و رکیک گفتن از وقار تو می کاهد و به گناهت می افزاید و در جامعه سبکت می سازد . زنهار که سخنی گویی که ناحق است و مایه رنجش دیگران . اگر با دشمن هم می خواهی سخن بگویی ، با نرمی و لطافت بگو و از زشت گویی و سخن ناصواب پرهیز کن . امیر مومنان (علیهٍّالسلام ) می فرماید :
من عذب لسانه کثرا اخوانه (125) .
آدم شیرین زبان (نه چاپلوس ) دوستانش بسیار شوند .
عود لسانک لین الکلام و بذل السلام یکثر محبوک و یقل مبغضوک (126)
زبانت را به نرمی در سخن و سلام کردن عادت ده تا دوستانت بسیار و دشمنانت اندک گردند .
مردی لجام مرکب رسول خدا صلی الله علیه و اله را گرفت و عرض کرد :
یا رسول الله ! ای الاعمال افضل ؟
کدام یک
از کارها برتر و با فضیلت تر است ؟
اطعام عالطعام و اطیاب الکلام (127) .
به نیازمندان غذا دادن و پاکیزه سخن گفتن .
آری ، زیبا و با ادب سخن گفتن ، آثار اجتماعی بسیاری دارد که حیف است آدمی خود را از آن ها محروم سازد

[مریم منتظر*خادمه مولای منتظران*]

23- انتخاب بهتر

امام علی (علیه السلام ) فرمود :

لیس العاقل من یعرف الخیر من الشر و لکن العاقل من یعرف خیر الشرین (128)
خردمند ، تنها آن نیست که خوب را از بد بازشناسد ، بلکه آن است که بعد را از بدتر بازشناسد .
خداوند بر انسان منت نهاد و به وی قدرت انتخاب عطا فرمود . اختیار و قدرت انتخاب که از آثار عقل است ، از ویژگی های انسان است و در حیوانات نیست و تنها گاهی به صورت غریزه وجود دارد .
انتخاب ، کار عقل است و اراده نیز از ویژگی های عقل است . از این رو ، تکلیف نیز دائر مدار عقل است و تمام هدف و فوز اکبر انسان در نوع انتخاب است ؛ یعنی انتخاب بهتر ، از میان خوب و بد ، خوب را انتخاب کند و از سعادت و شقاوت ، سعادت را برگزیند و از دنیا و آخرت ، آخرت را انتخاب نماید .
در تاریخ آمده است که حر در صحرای کربلا بهشت را انتخاب کرد . خداوند راه خیر و شر و مسیر هریک را از گذر انبیا بیان داشته است :
(و هدیناه النجدین (129) )
و ما هر دو را به انسان نشان دادیم .
(من شاء فالیومن و من شاء فلیکفر(130) )
هر که خواهد ایمان را و هر که خواهد کفر را برگزیند .
پس اولا انتخاب از آثار عقل و هدیه ای الهی است به بشر و ثانیا در مقام انتخاب باید دقت کند که راهی را بگزیند که و را سعادتمند نماید .
این تنها هنر آدم عاقل نیست ، بلکه هنر اصلی انتخاب بهتر است از میان دو بد و دو شر . به عبارت دیگر اگر آدم عاقل از میان خوب و بد ، خوب را انتخاب نماید ، چندان هنری نکرده ، بلکه از میان دو خوب ، خوب تر را و در میان دو بد اگر ناچار شود ، باید بهترین را انتخاب کند؛ یعنی بتواند در مقام تزاحم دو زیان ، کم زیان تر را برگزیند؛ که این مقام کمال عقل است .
امام علی (علیه السلام ) فرمود :
من لم یعرف الخیر من الشر فهو من البهائم (131) .
کسی که خیر و شر را باز نشناسد ، از انسانیت به دور و از چهار پایان است .
بنابر این ، نوع انتخاب نشانه رشد عقلی انسان است ؛ چنان که نوع انتخاب نماینده و سفیر می تواند رشد فکری و عقلی ملت یا دولت را نمایان سازد .
حضرت علی (علیه السلام ) فرمود :
رسولک ترجمان عقلک (132) .
فرستاده تو ، از عقل تو حکایت می کند .
ویژگی های نماینده ای که انتخاب می کنی ، از رشد و کمال و فهم و درایت و خردمندی و درجه هوشمندی تو خبر می دهد .
در جای دیگر حضرت سه چیز را نشانه عقل می داند و می فرماید :
ثلاثه تدل علی عقول اربابها ، الرسول و الکتاب و الهدایه (133)
سه چیز از میزان عقل و خرد آدمی حکایت می کند : سفیر ، نامه ، هدیه .
بنابر این ، در هر کاری و هر چیزی نوع انتخاب بسیار مهم است و هرچه عقل قوی تر و تجربه بیشتر باشد ، انتخاب بهتر خواهد بود و سودمندتر که عقل زندگی = انتخاب بهتر .

[مریم منتظر*خادمه مولای منتظران*]

24- عقل زندگی و محبت

امام علی (علیه السلام ) می فرماید :التودد نصف العقل (134) .
محبت نیمی از عقل است .

انسان ، اسیر و تشنه محبت است هرجا آن را بیابد جذب می شود . از این رو ، اسلام به پدران و مادران دستور داده که به فرزندان خود محبت کنند تا آن ها جذب والدین شوند که از همه دلسوز ترند و مبادا کمبود محبت روزی آن ها را به سوی محبت های کاذب بکشاند که جز دام ، چیزی نیست .

بوسیدن فرزندان عبادت است و ثواب و اجر زیادی دارد . تامین نیازهای مادی و معنوی و روحی فرزندان از وظایف والدین است .
دشمنان نیز از طریق محبت دام می گسترانند و فرزندان معصوم و کم تجربه را می ربایند . فرزندانی که از خردسالی از پدر و مادر محروم بوده اند و کمبود محبت دارند ، به خطر بسیار نزدیک ترند تا دیگران . از این رو ، آغوش خانه باید گرم و صمیمی و بامحبت باشد تا فرزندان به سوی محبت کاذب نروند .
البته محبت یک اصل مورد نیاز بشر است و مخصوص کودکان نیست . انسان هرکه به او محبت کند ، جذبش می شود ، از این رو ، مومن باید با محبت باشد و برخورد او با دیگران از روی محبت
باشد و انسان عاقل کسی است که با محبت به دیگران ، خود را محبوب گرداند و زمینه جذب دیگران را فراهم سازد و به عبارت دیگر بکوشد جاذبه داشته باشد و نه دافعه و یکی از راه های جاذبه اجتماعی ، محبت های سازنده است ، چنان که علی (علیه السلام ) می فرماید :محبت و دوستی نیمی از خرد و عقل آدمی است و اساس و سرآمد عقل دوستی و محبت به دیگران است .
تجربه نیز نشان داده است که افراد مهربان و با محبت بیشتر مورد توجه اند تا آدم های خشن و سخت گیر . حتی دانش آموز در کلاس بیش تر از آموزگاری خوشش می آید که مهربان باشد .
آری ، محبت دام صید قلب دیگران است .

[مریم منتظر*خادمه مولای منتظران*]

25- حد و مرزها

امام علی (علیه السلام ) می فرماید :
ما عقل من عدا طوره (135) .
به عقل و خرد دست نیافته کسی که از حد و مرز خود پا فراتر نهد .
عاقل کسی است که حد و مرز خود را بشناسد و از بلند پروازی و زیاده طلبی پرهیز نماید . کسانی که حد و مرز خود را نمی شناسند و پایشان را از گلیم خودشان فراتر می نهند ، در اجتماع جایگاهی ندارند و اعتماد و حسن ظن دیگران را از دست می دهند و مورد بی مهری و بی علاقگی دیگران قرار می گیرند .
عقل زندگی اقتضا می کند که آدمی خود را بشناسد . قدر و منزلت خویش را درک کند و از حدود خود تجاوز ننماید .
امام علی (علیه السلام ) فرمود :
لا عقل لمن یتجاوز حده و قدره (136)
.
کسی که از حد و مرز خود تجاوز کند و منزلت خود را نداند ، اهل خرد نیست .
این گونه افراد ، مردم را نیز از دست می دهند و موجب کدورت دل ها می شوند .
من تعدی حده اهانه الناس (137) .
کسی که از حد خود تجاوز نماید ، مردم خوارش کنند .
رحم الله امرا عرف قدره و لم یتعد طوره (138) .
خدا رحمت کند کسی را که قدر و اندازه خویش بشناسد و از حد تجاوز نکند .
من وقف عند قدره اکرمه الناس (139) .
کسی که در جایگاه و منزلت خود بایستد ، مردم او را گرامی می دارند .
هلک من لم یعرف قدره (140) .
کسی که قدر رسول خود را نشناسد ، هلاک می شود .
من عرف قدر نفسه لم یهنها بالفانیات (141) .
کسی که قدر خویشتن را بشناسد ، خود را برای امور فانی دنیا خوار نگرداند .
و من اقتصر عن قدره کان ابقی له ؛
کسی که به سهم خود بسنده کند ، شخصیتش پایدارتر خواهد بود .

[مریم منتظر*خادمه مولای منتظران*]

26- دوری از خودخواهی و غرور

امام علی (علیه السلام ) می فرماید :
العجب یفسد العقل (142) .
خودخواهی عقل را تباه می سازد .
از صفات زیانبار ، صفت خودخواهی و غرور و از خود راضی بودن است .
آدم های کم خرد معمولا بسیار از خود راضی اند و به خویش خوش بین هستند و غرور و خودخواهی نمی گذارد به هیچ صراطی مستقیم شوند . این نوع خلق و خور ، بسیار زیانبار و مخرب است و موجب عقب افتادن در زندگی و در علم و کمال می شود .
افراد مغرور همیشه عقب می مانند و راه تکامل و
رشد را برو خود می بندند .
علی (علیه السلام ) فرمود :
الاعجاب یمنع من الازدیاد(143) .
خودخواهی پیشرفت را از آدمی می گیرد .
افراد از خود راضی با کارهای خود ، دوستان و خویشان را می رنجانند و آنان را به دشمن تبدیل می کنند .
امام هادی (علیه السلام ) فرمود :
من رضی عن نفسه کثر الساخطون علیه (144) .
کسی که از خود راضی باشد ، همه را علیه خود خشمگین می سازد .
خودخواهان از نظر عقلی دچار بیماری اند و گونه ای حماقت .
علی (علیه السلام ) فرمود :
المعجب لا عقل له (145) .
آدم خودخواه بی خرد است .
رضاک عن نفسک دلیل علی فساد عقلک (146) .
از خود راضی بودنت دلیلی بر بی عقلی تو است .
العجب راس الحماقه (147) .
از خود راضی بودن احساس حماقت است .
بنابر این ، از نشانه های عقل زندگی این است که انسان خود را گرفتار خوی زشت خودخواهی نسازد و با کمال توازع تسلیم حق باشد و گهگاه خود را متهم سازد و احتمال نقص و اشتباه را در امور خود نفی نکند . راه رشد و پیشرفت را با غرور خود نبندد و زمینه تکامل را در امور مادی و معنوی در رسول خود فراهم سازد و بی جهت دوستان و دلسوزان خود را متهم نسازد و از خود نراند .

[مریم منتظر*خادمه مولای منتظران*]

27- خودشناسی

امام رضا (علیه السلام ) می فرماید :
افضل العقل معرفه الانسان نفسه (148) .
برترین عقل این است که انسان خودشناس باشد .
خودشناسی به انسان درس های فراوان می آموزد و سودهای بسیاری دارد و جهل انسان به خود نیز زیان های بسیار در بر خواهد داشت
.
خودشناسی ، کلید موفقیت انسان است . کسی که خود و شرایط زمانی خود را بشناسد ، توانایی ها و نواقص خویش را بیابد و موقعیت اجتماعی ، فردی ، سیاسی ، فرهنگی دینی خود را درک کند ، راحت تر و بهتر و مطمئن تر و درست تر ، تصمیم می گیرد؛ بر خلاف آدم های جاهل که با جهل خود و ندانم کاری خود پا به بخت و خوشبختی خود می زنند .
امام علی (علیه السلام ) فرمود :
افضل العقل معرفه الانسان نفسه فمن عرف نفسه عقل و من جهلها ضل (149)
بهترین خردمندی ، خودشناسی است که هرکه خود را شناخت ، از عقل بهره جسته و هرکه خود را نشناخت ، به گمراهی می رود .
بدیهی است که این معرفت ، معرفت جسم و رسم و شکل و شمایل نیست ، بلکه معرفت معنوی و انسانی است ؛ یعنی شناخت خود و موقعیت خود و نقص و کمال خود و تشخیص راه درست از راه نادرست و انتخاب درست .
گم کردن خود و جهل به نفس خود آفت بزرگی است که آدمی را به مهلکه ابدی می کشاند .
علی (علیه السلام ) فرمود :
اعظم الجهل جهل الانسان امر نفسه (150) .
بزرگ ترین نادانی این است که انسان به خود نادان باشد .
همین خودشناسی است که به خداشناسی و هدفدار شدن می انجامد و همه چیز انسان خدایی و الهی می گردد .
علی (علیه السلام ) فرمود :
من عرف نفسه فقد عرف ربه (151) .
کسی که خود را شناخت ، به خدای خود خواهد رسید .
هیچ معرفتی به پای معرفت نفس و خودشناسی
نمی رسد که نشان رشد فکری و عقلی انسان است و از این رو علی (علیه السلام ) فرمود :
افضل الحکمه معرفه الانسان نفسه (152) .
بالاترین دانش ها ، همانا خودشناسی است .
نال الفوز الاکبر من ظفر بمعرفه النفس (153) .
هرکه در مقام خودشناسی پیروز شود ، به سعادت بزرگ دست یافته است .

[مریم منتظر*خادمه مولای منتظران*]

28- خودشناسی و اصلاح نفس

علی (علیه السلام ) می فرماید :

اعقل الناس من کان بعیبه بصیرا(154) .
خردمندترین مردم کسی است که به عیوب خود آگاه باشد .
از نتایج سازنده خودشناسی وقوف بر عیوب و نواقص و تلاش برای اصلاح آن ها و رفع نواقص است . پالایش و اصلاح ، امری عقلانی است . عقلای جامعه و دلسوزان دانا ، هر لحظه می کوشند که عیوب و نواقص را در قالب اصلاحات برطرف نمایند .
تلاش همه دلسوزان در امور سیاسی ، امور بهداشتی و اجتماعی این است که نواقص را برطرف کنند ، پس چه امری از خود انسان مهم تر و چه اصلاحی از اصلاح خود انسان ضروری تر ؟ !
هدایتگران جامعه و انبیا و مصلحان الهی همیشه در تلاش بوده اند که جامعه و اخلاق انسان را اصلاح کنند و گام به گام به سمت اصلاح پیش روند که خداوند از قول یکی از انبیا (علیه السلام ) نقل می کند که به قوم خود فرمود :
(ان ارید الا الاصلاح ماستطعت (155) ) .
من هدی ندارم جز آن که تا می توانم شما را به صلاح آورم .
بنابراین ، مقتضای عقل و فطرت بشری ، اصلاح انسان است و هرکس باید از خود آغاز کند و انی نمی شود مگر انسان به عیوب
خود آگاه باشد و موارد لازم را بشناسد .
امیر مومنان (علیه السلام ) فرمود :
(اعقل الناس من کان بعینه بصیرا) .
از همه خردمندتر کسی است که بر عیوب خود آگاه باشد .
زیرا اصلاح ، فرع بر شناخت نواقص است و انسان تا نواقص و عیوب خود را نشناسد ، در مقام اصلاح و رفع آن برنمی آید . بنابر این ، خودسازی و آغاز اصلاح از درون و از خود ، دلیل صداقت و تکامل عقل است .

[مریم منتظر*خادمه مولای منتظران*]

29- خرده گیری از دیگران

علی (علیه السلام ) می فرماید :من ابصر عیب نفسه لم یعب احدا(156) .
هرکه به عیوب خود بینا باشد ، از کسی عیب نگیرد .
آن گاه که کسی از کاستی ها و عیب های خود آگاه باشد و سرتاپا خود را ناقص و معیوب بداند ، هرگز به خود اجازه نمی دهد از دیگران خرده بگیرد و بر کسی عیب بگذارد .
امامان (علیهم السلام ) فرموده اند :
مادام که خود را اصلاح نکرده ای ، به عیب دیگران مپرداز . چنان که علی (علیه السلام ) فرمود :
ما دمت لا تری ذنوبک قد قفرت فلا تشتغل بعیوب غیرک (157)
مادام که گناهانت را نیامرزیده اند ، خود را به عیوب دیگران مشغول مساز .
من ابصر عیب نفسه لم یعب احدا .
کسی که عیب های خود را باز بیند ، هرگز از کسی عیب نگیرد .
طوبی لمن شغله عیبه عن عیوب الناس (158) .
خوشا به حال کسی که به عیب خود مشغول شود و از عیب دیگران چشم بپوشد .
من ابصر زله نفسه صغرت عنده زله غیره (159) .
کسی که لغزش های خود را باز بیند ، لغزش دیگران
در نظرش کوچک باشد .
و ده ها سخن دیگر ، که به انسان هشدار می دهد در جامعه دنبال این و آن نباشد و هر روز بهانه از کسی نگیرد و او را دست نیندازد که دنبال عیوب و بدی دیگران رفتن و از خود غافل ماندن ، اخلاق بسیار زشتی است .