عملیات سایه البرز (کمان 99)

[حسنعلی ابراهیمی سعید]

عملیات سایه البرز (کمان ۹۹) اولین عملیات هوایی بود که توسط نیروی هوایی ارتش جمهوری اسلامی ایران پس از حمله عراق به ایران انجام گرفت. این عملیات در تاریخ ۱ مهر ۱۳۵۹ انجام شد.[۱] در این عملیات ۱۴۰ هواپیمای ایرانی شرکت داشتند که خلبانان ایرانی اهداف نظامی ارتش عراق فرودگاه‌ها و آشیانه‌های نظامی ارتش عراق در مناطق کرکوک، موصل، رشید، حبانیه، ناصریه، شعیبیه، کوت و المثنی را مورد هدف قرار دادند.

در این عملیات از جنگنده–بمب‌افکن‌های اف-۵ و اف-۴ برای بمباران و شکاری-رهگیرهای اف-۱۴ برای محافظت از هواپیماها و بوئینگ ۷۴۷ و بوئینگ ۷۰۷ برای سوخت‌رسانی و سی-۱۳۰هرکولس برای جمع‌آوری اطلاعات الکترونیکی برای مشخص کردن محل پایگاه‌های موشکی استفاده شد.

کمان ۹۹ بزرگ‌ترین عملیات تاریخ نیروی هوایی ایران و عملیاتی موفق بود و باعث برتری هوایی ارتش ایران در ماه‌های آغازین جنگ شد.

طرح عملیاتی البرز

پرسنل نیروی هوایی (معاونت‌های عملیات پایگاه‌ها) با دستور و تحت نظارت نخبه طراحی عملیات و فرمانده نیروی هوایی سرتیپ جواد فکوری شبانه مشغول برنامه‌ریزی برای اجرای طرح عملیاتی البرز شدند و طرح عملیات در واپسین دقایق شامگاه ۳۱ شهریور ۱۳۵۹ آماده شد.

اهداف این عملیات پایگاه‌های هوایی، مخازن سوخت و مهمات، پالایشگاه‌ها، آشیانه هواپیماها، پناهگاه‌های تعمیرات و نگهداری هواپیما، باندهای پروازی، رادارهای هدایت کننده هواپیماهای جنگی، برج‌های مراقبت و مراکز مخابراتی عراق بودند.

ترتیب عملیات چنین بود که در ساعت مقرر تانکرهای سوخت‌رسان در محل ملاقات حضور داشته باشند و ابتدا فانتوم‌های پایگاه همدان به پرواز درآیند و بدون سوختگیری هوایی به اهداف خود حمله کنند. دو دقیقه بعد از آن‌ها، فانتوم‌های پایگاه تهران به پرواز درآیند و با سوخت‌گیری هوایی، به اهداف خود حمله کنند. دو دقیقه بعد فانتوم‌های پایگاه بوشهر به پرواز درآیند و آن‌ها نیز با سوخت‌گیری هوایی به اهداف خود حمله کنند. در همین زمان هم اف-۵‌های پایگاه‌های تبریز و دزفول به پرواز در آمده و اهداف خود را بمباران کنند و در این زمان اف-۱۴‌ها از پایگاه‌های مربوطه به پرواز در آیند و کار پشتیبانی عملیاتی را از پشت مرزها به عهده بگیرند.

پایگاه‌های شرکت کننده در عملیات

قرار شد نام عملیات «کمان ۹۹» باشد که نمادی از فرستادن آتش خشم ملت ایران به سوی متجاوز بود به این معنی که تیری در چله کمان گذاشته می‌شود و تا دور دست‌ترین نقاط عراق رها می‌شود، تا یادآور آرش کمانگیر باشد. عدد ۹۹ نیز از شمار صفحات طرح عملیاتی البرز گرفته شده بود.

برای اجرای این طرح، خلبانان در هر پایگاه به فرماندهی فراخوانده شدند و تا صبح بر روی برنامه پروازی، نوع ماموریت و مشخص نمودن اهدافی که باید هدف قرار بگیرد، کار کردند.

خدمه فنی تا صبح بیدار بودند تا بمب ام‌ک۸۲ بمب‌های MK82/83/84، بمب‌های خوشه‌ای، موشک‌های ماوریک، موشک‌های حرارتی و موشک‌های راداری را بر روی جنگنده‌ها بار کنند.

قرار بر این شد که پایگاه‌های تهران، همدان و بوشهر با یگان‌های اف-۴ ( فانتوم) خود و پایگاه‌های تبریز و دزفول با یگان‌های اف-۵ (تایگر) خود در این عملیات شرکت کنند و پایگاه‌های هفتم و هشتم شکاری با یگان‌های اف-۱۴ (تامکت) خود کار پشتیبانی را برعهده بگیرند.

زمان عملیات هم‌زمان با طلوع آفتاب در سرزمین عراق انتخاب شد تا نور خورشید صبحگاهی کار هدف‌گیری را برای پدافند هوایی عراق مشکل کند.

منطقه عملیات نیز سرتاسر خاک عراق در حد فاصل مدار ۳۰ درجه شمالی یعنی جنوبی‌ترین مدار در خاک عراق تا شمالی‌ترین مدار آن که مدار ۳۷ درجه شمالی را شامل می‌شد.

از کار انداختن پدافند هوایی عراق

ماموریت‌های SEAD یا عملیات ضد پدافندهوایی قبل و همزمان با ورود بمب‌افکن‌ها به خاک عراق انجام شد تا رادارها و پدافندهای مناطقی که قرار بود به آن‌ها حمله شود، از سر راه بمب‌افکن‌ها برداشته شود. با انجام این کار برتری کامل هوایی از آن خلبانان نیروی هوایی شد و این باعث شد توان دشمن به میزان قابل توجهی کاهش پیدا کند.

انجام عملیات

بامداد روز یکم مهرماه سال ۱۳۵۹ درحالی که بیش از ۱۰ ساعت از هجوم هواپیماهای عراق به ایران نمی‌گذشت، با ابلاغ رمز «کمان ۹۹» به پایگاه‌های هوایی، عملیات آغاز شد.

پایگاه بوشهر که تا به آن روز پرواز ۲۴ فروند فانتوم را با هم تجربه نکرده بود، آماده بود. هواپیماها بر روی باند پرواز قرار گرفتند و یکی پس از دیگری در دل آسمان جای گرفتند. بعد از سوختگیری هوایی، به سمت اهداف حرکت کردند.

در آسمان بغداد به خاطر این که این اولین عملیات بزرگ نیروی هوایی بود، ناهماهنگی به‌وجود آمده بود. به شکلی که وقتی هواپیماهای پایگاه بوشهر به آن‌جا رسیدند، هواپیماهای دیگر از ارتفاع بالاتر درحال بمباران بودند که خلبانان { اسکادران نحت امر تیمسار سرتیپ دوم خلبان منوچهر محققی رکورد دار جهانی ۱۸۲ پرواز برون مرزی ! (Special Mission ) و با بیش از ۳۰۰۰ ساعت پرواز با فانتوم F 4 رکودر دار پرواز در ایران و خاورمیانه } با مانورهایی خود را در امان نگاه داشته و اهداف مورد نظر را بمباران کردند.

موج دوم حملات آغاز شد. پایگاه تهران حمله‌ای دیگر را آغاز نمود که بر اساس آن هشت فروند فانتوم هر کدام به 6 بمب MK82، چهار بمب و موشک‌های راداری مسلح شدند و به همراه یک فروند فانتوم شناسایی به قصد بمباران پایگاه هوایی الرشید در جنوب بغداد و فرودگاه بین‌المللی بغداد به پرواز در آمدند.

قبل از ورود به خاک عراق، فانتوم‌ها به دو دسته تقسیم شدند و با کم کردن ارتفاع از مرز گذشتند و وارد خاک عراق شدند. وقتی به بغداد رسیدند، پدافند عراق که از حمله آگاه شده بود، آسمان بغداد را به گلوله گرفته بودند و دودهای ناشی از آن آسمان را پوشانده بود. خلبانان نیروی هوایی به سمت اهداف خود در پایگاه الرشید و فرودگاه بغداد شیرجه رفتند و تمام بمب‌های خود را بر روی اهداف ریختند که در نتیجه آن باند فرودگاه، ساختمان‌های آن و ماشین‌آلاتی که در آن قرار داشت، تقریبا منهدم شد.

وضعیت عراق بعد از پایان عملیات

تمامی اهداف از پیش تعیین شده در خاک عراق کوبیده شد و هیچ منطقه عملیاتی از قلم نیفتاد. در این عملیات: پایگاه‌های هوایی الرشید بغداد، کوت در استان العماره، موصل در استان نینوا، ناصریه در استان ذیقار، شعیبه در استان بصره، پایگاه هوایی کرکوک در استان کرکوک، پایگاه‌های هوایی حبانیه شامل دو پایگاه تموز و هضبه در غرب بغداد، پایگاه هوایی ام‌القصر، فرودگاه بین‌المللی بغداد و فرودگاه المثنی، توسط بمب‌افکن‌های ایرانی بمباران شد.

هر دو باند پروازی پایگاه کرکوک، پالایشگاه‌های نفت کرکوک و بصره، فرودگاه حبانیه شمالی، فرودگاه المثنی، پل‌های ارتباطی تنومه و بصره و چاه‌های نفت باباگرگر و مخازن نفت موصل و تاسیسات گازی کرکوک، تنها قسمتی از خسارت‌های وارد به عراق بود.

با انجام این عملیات، نیروی هوایی عراق بیش از ۵۵ درصد از توان خود را از دست داد و تا مدت‌ها پایگاه‌های هوایی آنان قادر به استفاده از تمام یا بخشی از توان خود نبودند. پایگاه هوایی الرشید به عنوان یکی از مهم‌ترین پایگاه‌های هوایی عراق، تا ۶۹ روز نتوانست عملیاتی شود.

پایگاه‌های هوایی شرکت کننده و اهداف هر کدام

۴۸ فروند هواپیمای جنگنده بمب‌افکن F5E از پایگاه هوایی تبریز به پرواز درآمدند و پایگاه هوایی موصل را در هم کوبیدند.

۴۰ فروند هواپیمای جنگنده بمب‌افکن F5E از پایگاه هوایی دزفول به پرواز درآمدند و پایگاه هوایی ناصریه را در هم کوبیدند.

۱۶ فروند هواپیمای جنگنده بمب‌افکن فانتوم از پایگاه همدان به پرواز درآمدند و پایگاه هوایی کوت را در هم کوبیدند.

۱۲ فروند هواپیمای جنگنده بمب‌افکن فانتوم از پایگاه بوشهر به پرواز در آمدند و پایگاه هوایی شعیبه را در هم کوبیدند.

۱۲ فروند هواپیمای جنگنده بمب‌افکن فانتوم از پایگاه همدان به پرواز درآمدند و پایگاه هوایی الرشید در نزدیکی بغداد را بمباران کردند.

۱۲ فروند هواپیمای جنگنده بمب‌افکن فانتوم از پایگاه بوشهر به پرواز در آمدند و فرودگاه بغداد و پایگاه شمالی حبانیه را در غرب بغداد در هم کوبیدند.

برای این عملیات جمعاً ۳۸۰ نفر از پرسنل نیروی هوایی با ۲۰۰ فروند جنگنده بمب‌افکن به پرواز در آمدند که ۱۴۰ هواپیما از مرز عبور کرد.

در این روز نیروی هوایی ایران با ۳۰۰ پرواز عملیاتی باعث شدند ارتش عراق در به‌کارگیری نیروهایش دچار مشکل شود و با از دست دادن آزادی عمل، نیروی زمینی خود را بدون پشتیبانی هوایی در صحنه نبرد در مناطق اشغالی ایران، به حال خود رها کند

[حسنعلی ابراهیمی سعید]

بزرگداشت عملیات «کمان 99»





جانشین معاونت عملیات ستاد کل نیروهای مسلح گفت: خلبانان ما ازجمله شهید دوران با این اقدام قهرمانانه هیمنه پدافندی عراق را شکسته و نشان دادند حریم هوایی هیچ متجاوزی برای تیزپروازان ما غیرقابل نفوذ نیست. به گزارش سرویس «فرهنگ‌حماسه»ایسنا، مراسم بزرگداشت عملیات «کمان 99» نیروی هوایی ارتش مقتدر جمهوری اسلامی ایران با حضور امیر سرتیپ علیرضا برخور جانشین نیروی هوایی ارتش، حجت‌الاسلام عباس محمدحسنی، جانشین سازمان عقیدتی سیاسی ارتش، حجت‌الاسلام احمد جلیلی صفت، رئیس ستاد عقیدتی سیاسی نیروی هوایی ارتش، امیر سرتیپ دوم خلبان حسین چیت‌فروش مشاور فرمانده نیروی هوایی ارتش، امیر سرتیپ دوم نیکبخش‌حبیبی، رئیس دفتر مطالعات نهاجا و خلبانان و خانواده‌های معظم شهدا در دانشگاه افسری شهید ستاری برگزار شد. در این مراسم امیرسرتیپ هادیان‌فر فرمانده دانشگاه هوایی شهید ستاری، با اشاره به حماسه دفاع مقدس گفت: هفته دفاع مقدس یادآور رشادت‌های هموطنان‌مان است. دوران دفاع مقدس نمایشگاه بی بدیل اخلاص، همت، شهادت و همه ارزش‌های اسلامی بود. وی ادامه داد: نیروی هوایی قهرمان در آن دوران که دشمن، ارتش ایران را ضعیف می‌پنداشت، در کمترین زمان ممکن با اجرای عملیات «کمان 99» متجاوز را تنبیه کردند. در بخش دیگر این مراسم امیرسرتیپ خلبان سیدمحمد علوی جانشین معاونت عملیات ستاد کل نیروهای مسلح بیان کرد: در طول 30 سال اخیر با تحریم‌های ظالمانه مواجه بودیم اما امروز نیروی هوایی به‌ واسطه دانش و تحقیقاتی که انجام داده به خودکفایی کامل رسیده است، به گونه‌ای که دیگر هواپیماهای «اف4‌» و «اف14»‌ ما با نوع گذشته خود بسیار متفاوت هستند. جانشین معاونت عملیات ستاد کل نیروهای مسلح ادامه داد: بسیاری از تسلیحات مورد استفاده ما در نیروی هوایی با کمترین ضریب خطا به مرحله نقطه‌زنی رسیده است. با توجه به اقتداری که امروز نیروی هوایی کسب کرده هیچ دشمنی نمی‌تواند خیال خام تجاوز به کشورمان را در سر داشته باشد. امیرسرتیپ علوی همچنین با اشاره به رشادت‌های خلبانان نهاجا؛ درخصوص عملیات شهید عباس دوران و ایجاد ناامنی در بغداد آن هم در شرایطی که قرار بود اجلاس مهم سران کشورهای غیرمتعهد در این شهر برگزار شود، گفت: این شهید در شرایطی عملیات قهرمانانه خود را به نمایش گذاشت که صدام فکر می‌کرد شهر بغداد غیرقابل نفوذ است. وی افزود: خلبانان ما ازجمله شهید دوران با این اقدام قهرمانانه هیمنه پدافندی عراق را شکسته و نشان دادند حریم هوایی هیچ متجاوزی برای تیزپروازان ما غیرقابل نفوذ نیست. به گزارش ایسنا در بخش پایانی این مراسم از دو عنوان کتاب «نیروی هوایی در بیانات مقام معظم رهبری» و «پهپاد در عملیات هوایی» رونمایی شد.

منبع

[حسنعلی ابراهیمی سعید]

رهبرمعظم انقلاب: عملیات سایه البرز (کمان ۹۹) معجزه بود.

"گزارش هایی تا آخر وقت امروز از پیام رئیس جمهور در خبرها شنیدم، مطبوعات هم مفصلا نوشتند که صبح امروز سه فروند میگ عراقی سرنگون شده، یک فروند هواپیما هم ساعت شش به ناوهای ایرانی حمله کرده، دو فروند هواپیما هم در نزدیکی خارک قصد بمباران آن جا را داشتند و همچنین به فرودگاه های اهواز و همدان هم حمله شده که خسارات چندانی به بار نیامده است، پدافند ایران نیز یک هواپیمای میگ را سرنگون کرده که خلبان آن در اختیار ارتش می باشد.
"ایشان همچنان ادامه دادند:

"نیروی هوایی ارتش جمهوری اسلامی ایران امروز صبح حدود 15 مرکز نظامی را در عراق مورد هدف قرار داده که از آن جمله بغداد و شهر موصل و ... می باشد. تعداد هواپیماهایی که از ایران به پرواز درآمده 140 فروند بوده و هواپیماها تقریبا همگی به سلامت برگشتند و فقط از چند فروند اطلاعی در دسترس نیست و آن طور که صاحب نظران گفتند، این رفت و برگشت چیزی شبیه به معجزه بوده است. (در این هنگام صدای تکبیر حضار بلند می شود)."بازتاب این عملیات:در پی انجام موفقیت آمیز این عملیات، خبرگزاری های خارجی پرواز خلبانان ایرانی را اعجاب انگیز و مانورهوایی آنان را در بغداد و در برابر پدافند هوایی قدرتمند آن، بی نظیر خواندند. رسانه های همگانی نیز از وحشت مردم از ادامه این بمباران هوایی خبر دادند. آنان اذعان داشتند که خلبانان ایرانی چنان مانور لابه لای ساختمان های بغداد می دادند که ما مات و حیران زده شده ایم. عکاسی آمریکایی عکسی از یکی از فانتوم های ایرانی از طبقه چهارم ساختمان محل سکونت خود گرفته بود که نشان می داد یک فروند فانتوم نیروی هوایی در ارتفاعی کم تر از چهار متر از سطح زمین پرواز می کند و این مهارت خلبانان ایرانی را بر همگان ثابت نمود.آن چه که می شود از اخبار منتشر شده متوجه شد، ضربه شدید روحی و وحشتی بود که عراق و هم پیمانانش خورده بودند.عقابان از دست رفته:در این روز، نیروی هوایی ارتش تعدادی از بهترین های خود را نیز از دست داد. شهیدان عزیز:

• همایون شوقی
  
• غفار رامین فر
  
• غلامحسین عروجی
  
• مسیح الله دین محمدی
  
• بهرام عشقی پور
  
• عباس اسلام نیا

بهرام عشقی پور وعباس اسلام نیا به عنوان لیدر دسته پروازی پایگاه همدان بودند، هواپیمای آنهابر روی پایگاه دچار نقص فنی شدند و تلاش شان برای نشاندن هواپیما نیز موفق نبود ، برای این که هواپیمای شان بر روی خانه های سازمانی فرودگاه سقوط نکند، آن را به ساختمان محل سکونتشان کوبیدند و همراه با همسرانشان جاودانه شدند.

منبع: ساجد

[حسنعلی ابراهیمی سعید]

1- عراق با 168 فروند انواع بمب افکن و جنگنده در 31 شهریور به ایران حمله کرد

2- عراق به خیال نابودی نیروی هوایی ایران در این حمله ؛ در روز بعد پدافند عراق در حالت نیمه فعال بود

3- طرح حمله به تلافی جویانه ایران به عراق قبل از انقلاب طراحی و نقشه ها و تاکتیکها حساب شده بود و فقط در زمان اجرای این حمله تغییرات اندکی رو به خودش دید

4- حمله ایران 140 فروندی بود یعنی از لحاظ کمیت کمتر از عراق ما پرنده به پرواز در اوردیم اما از لحاظ کیفیت در درجه بهتری اهداف رو نابود کردیم

5- دو طرف جنگ فاقد بمب های سنگر شکن و ضد باند بودند و برای همین پس از وقفه ای کوتاه باندهای پروازی مجددا قابل استفاده بودن

6- در بازگشت از این عملیات ما چند فروند رو بخاطر اتش پدافند خودی و نقص فنی و یا کمبود سوخت از دست دادیم

7- اگر چه تامکتها به اندازه فانتومها توان حمل بمب رو داشتن اما بخاطر استراتژیک بودنشون و اسلحه برتر بودنشون در رزم هوایی هیچ گاه ایران اجازه اجرای بمباران رو بر دوش تامکتها نگذاشت و حتی از تعقیب هدف در خاک عراق منع شدن که فقط چند مورد انگشت شمار داشتیم که تامکتهای ما خط از مرزی عبور کردن

8- کمبود تسلیحات و تحریمها عامل اصلی بود که مانع از اجرای مجدد این عملیات میشد

9- گاهی وقتها پیش می اومد که بخاطر نوع ماموریت ؛ پرنده های ایرانی و عراقی از کنار هم عبور میکردن . بدون درگیری

10- در این روز هرچند تمامی اهداف بمباران شد اما مخازن ذخیره سوخت عراق بمباران نشد که بعد از بمباران مخازن ایران ما هم به تلافیش اینکار رو کردیم

11- اسم اصلی این عملیات _همونطور که دربالا ذکر شد_ سایه البرز بود که چون در 99 کلمه حمکش به پایگاهها ابلاغ شد برای همین رمز عملیات رو کمان 99 گذاشتن

[حسنعلی ابراهیمی سعید]

بازخوانی تاریخ دفاع مقدس/ دومین روز جنگ و انهدام نیروی هوایی عراق

زمین‌گیری نیروی هوایی عراق با 140 جنگنده ایرانی

خبرگزاری فارس: عملیات تاکتیکی «انهدام نیروی هوایی عراق» به منظور کسب برتری هوایی توسط نهاجا در روز یکم مهرماه 1359 با استفاده از 140 فروند هواپیما و رمز «کمان-99» انجام شد.

به گزارش خبرنگار ایثار و شهادت باشگاه خبری فارس «توانا»، زمانی که حمله هوایی سراسری عراق علیه میهن اسلامی آغاز شد، عملیات تاکتیکی «انهدام نیروی هوایی عراق» به منظور کسب برتری هوایی توسط نهاجا در روز یکم مهرماه 1359 انجام شد. این عملیات بر پایه طرح «نبرد البرز» صورت ‌گرفت.

* طرح «نبرد البرز» با 140 فروند هواپیما بر فراز عراق صورت گرفت

در این طرح نیروی هوایی از پیشدستی و غافلگیر کردن دشمن منع شده بود، به همین لحاظ نهاجا پس از اولین ضربات دشمن در روز یکم مهرماه با علم به اینکه اصل غافلگیری دشمن که از اصول جنگ است هرگز واقع نشده و دشمن با آمادگی کامل در صحنه حضور یافته است، با یکصد و چهل فروند هواپیما فرودگاه‌ها و پایگاه‌های هوایی دشمن را در هم کوبید.

طلوع آفتاب و آغاز روشنایی روز در سرزمین عراق و در منطقه مربوط به هر یک از اهداف در روز یکم مهرماه 1359بود؛ علت انتخاب این زمان چنین بود که چون خورشید از شرق طلوع می‌کند و جنگنده ـ بمب‌افکن‌های نیروی هوایی نیز ‌باید از شرق به غرب به سوی اهداف خود پرواز کنند، بنابراین در هوای گرگ و میش صبحگاهی و تیغ تیز شعاع آفتاب در شرایطی که توپچی‌های زمین به هوا به سوی شرق و در حقیقت به سوی آفتاب می‌نگرند هدف‌گیری برایشان دشوار است.

" کمان ـ 99'' به عنوان رمز عملیات «انهدام نیروی هوایی دشمن» انتخاب شد؛ منظور از چنین واژه‌ای گذاشتن تیر در چله کمان از سوی ملت ایران و رها کردن آن تا دور دسترین نقاط عراق بود و 99 نیز تقارن شمارش اوراق و صفحات «طرح البرز» با عدد 99 بود.

* انهدام نیروی هوایی دشمن از مهمترین اهداف حمله به عراق بود

سراسر خاک و فضای کشور عراق «پایگاه‌های هوایی کرکوک - موصل - رشید - حبانیه - ناصریه -شعیبیه -کوت - المثنی» و اهداف دیگر در حد فاصل مدار 30 درجه شمالی یعنی جنوبی‌ترین مدار در خاک عراق تا شمالی‌ترین مدار در کشور مذکور که مدار 37 درجه شمالی بود جزء منطقه عملیات شامل شد.

این عملیات هوایی تحت نام «انهدام نیروی هوایی دشمن» counter air operationاهداف مشخصی داشت، مانند پایگاه هوایی، مخازن سوخت و مهمات هواپیماها، پناهگاه‌های هواپیماها، برج‌های مراقبت هوایی، تأسیسات کارخانجات هواپیماسازی و سوله‌ها و پناهگاه‌های اسکادران‌های تعمیر و نگهداری هواپیماها، باندهای پروازی و سایر اهدافی که در زمین‌گیر کردن هواپیماهای دشمن و کاهش فعالیت‌‌های هوایی او علیه نیروهای خودی مؤثر باشند.

برای آزادی عمل یگان‌های مانوری و انهدام این اهداف ابتدا باید مأموریت‌هایی بنام sead یا عملیات ضد پدافند هوایی دشمن supprision enemy air defence و قبل از حملات هوایی یا همزمان انجام شود و رادارها و موشک‌های ضدهوایی و توپخانه ضدهوایی در مناطق هدف از سر راه هواپیماهای بمب‌افکن برداشته شوند.

ا*واکنش سریع ایران به تجاوز دشمن بعثی سیادت نیروی هوایی ایران را به دنبال داشت

اجرای موفقیت آمیز این عملیات موجب کسب برتری هوایی در مناطق نبرد و مناطق عملیاتی می‌شد و هدف اصلی این عملیات ایجاد یک سیادت هوایی مطلق یا air suprimacy بود. چنانچه چنین هدف بزرگی حاصل نمی‌شد، دست‌کم برتری هوایی air superiority و باز هم‌چنانچه مقدور نمی‌شد، ‌باید یک برابری هوایی را تضمین کنیم که به آن air parity گفته می‌شود.

در آن زمان لشکر 92 زرهی در خوزستان انسجام کافی و لازم را نداشته و به تازگی از اتهام کودتای نافرجامی رها شده بود. هیچ نیروی نظامی دیگری نیز در منطقه خوزستان حضور نداشت که بتواند جلوی پیشروی تانک‌های دشمن را سد کند.

نهاجا ناگزیر باید از طریق هوا دشمن را آنچنان بمباران می‌کرد که به راحتی نتواند شهرهای خوزستان را یکی پس از دیگری متصرف و تحت کنترل خود درآورد. برای اینکار احتیاج به برتری هوایی نسبی در مناطق تحت پیشروی و متصرف شده دشمن بود. این عملیات در پایان توان پروازی دشمن را به میزان قابل توجهی کاهش می‌داد و از سوی دیگر اقدامی در تکمیل استراتژی دفاعی کشور بود.

از بعد تاکتیکی، انجام حملات هوایی علیه این اهداف، دشمن را در ابعاد خدمات پشتیبانی رزمی و آتش پشتیبانی هوایی، دفاع هوایی و اطلاعات و هشدار اولیه در میدان جنگ با موانع زیادی روبرو می‌ساخت و در نهایت می‌توانست به تهاجم عراق در خوزستان پایان دهد.

از بعد استراتژیک دفاعی، از آنجائیکه برآورد دشمن حاکی از زمین‌گیر بودن نیروی هوایی ایران بود، لذا انجام چنین عملیات سنگینی می‌توانست معادلات استراتژیک دشمن را با شکست روبرو سازد.

نیروی هوایی ارتش جمهوری اسلامی ایران در آن زمان در برابر یورش ارتش عراق قرار گرفت.

*«اف-4» و «اف-5» مهمترین هواپیماهای استفاده شده ایران در تهاجم به عراق بودند

در این عملیات که عمده‌ترین عملیات تاکتیکی هوایی در عرف جهان هوانوردی نظامی محسوب می‌شود، نهاجا از دو نوع هواپیمای جنگنده بمب‌افکن برای بمباران اهداف خود سود جست، یکی هواپیمای «اف- 4» ملقب به «فانتوم -2» و دیگری «اف-5» ملقب به «تایگر -2». در رابطه با دفاع هوایی گروه‌های پروازی حمله کننده و پایگاه‌های هوایی که بمباران آنها از سوی دشمن ممکن بود بخشی از این تعداد 140 سورتی پرواز را در بازگشت و اقدام برای فرود با مشکل مواجه ساخته و منجر به خسارات جبران ناپذیر دیگری شود، از هواپیماهای شکاری رهگیر «اف-14» و موشک‌های هوا به هوای فنیکس «phonix» یا «aim-54» و موشک‌های اسپارو یا «aim -7» و موشک‌های حرارت یاب سایدوایندر «aim-9» استفاده شد.

در پدافند هوایی زمین به هوا نیز موشک‌های راداری هاوک که در آن زمان به آنها improvedhawkمی‌گفتند و برای دفاع هوایی در ارتفاع متوسط مناسب بوده، همچنین موشک‌های راپیر «rapier» و توپ‌های ضدهوایی 35 میلی‌متری به نام اورلیکن و توپ‌های ضدهوایی 23میلی متری بنام «zu-23» که برای دفاع هوایی در ارتفاع پست مناسب بودند مورد بهره‌برداری قرار گرفت.

به طو رکلی یگان‌های زیر برای اجرای این عملیات هوایی بزرگ در قالب گروه‌های رزمی مانوری پشتیبانی آتش، دفاع هوایی، اطلاعات و هشدار اولیه، و خدمات پشتیبانی رزمی آرایش یافته و هر یک در جایگاه خود قرار گرفتند.

الف: پایگاه هوایی یکم شکاری واقع در مهرآباد تهران به فرماندهی سرهنگ خلبان ایمانیان

ب: پایگاه هوایی دوم شکاری واقع در تبریز به فرماندهی سرهنگ خلبان مرتضی فرزانه

ج: پایگاه هوایی سوم شکاری واقع در همدان معروف به پایگاه شهید نوژه به فرماندهی سرهنگ خلبان قاسم‌پور گلچین

د: پایگاه هوایی چهارم شکاری واقع در دزفول معروف به پایگاه وحدتی به فرماندهی سرهنگ خلبان محمدرضا تابش‌‌فر

هـ: پایگاه هوایی ششم شکاری واقع در بوشهر به فرماندهی سرهنگ خلبان مهدی دادپی

و: پایگاه هوایی هفتم شکاری واقع در شیراز به فرماندهی سرهنگ خلبان حسن شالچیان

ز: پایگاه هوایی هشتم شکاری واقع در اصفهان به فرماندهی سرهنگ خلبان حبیب‌الله صادق‌پور

ح: پایگاه هوایی یکم ترابری هوایی واقع در مهرآباد تهران به فرماندهی سرهنگ ناوبر عظیمی

ط: پایگاه هوایی هفتم ترابری هوایی واقع در شیراز به فرماندهی سرهنگ خلبان محمد حسن کاویانی

ی: فرماندهی پدافند هوایی واقع در قصر فیروزه تهران به فرماندهی سرهنگ کنترل شکاری ناصر اسکندر افشار

ک: فرماندهی اطلاعات و شناسایی هوایی واقع در دوشان تپه تهران تهران به فرماندهی سرهنگ خلبان جواد خسروی

ل: فرماندهی لجستیکی هوایی واقع در دوشان تپه تهران به فرماندهی سرهنگ فنی هوایی سیاوش رحیمی

پس از جلسه هماهنگی 17 آبان 58 در ستاد مشترک ارتش معاون عملیاتی نیروی هوایی سرهنگ خلبان محمود قیدیان طرح نبرد البرز را تهیه و در تاریخ 27 تیر 59 به کلیه یگان‌های عملیاتی نیروی هوایی ابلاغ شد که براساس این طرح یگان‌های عملیاتی دستورات رزمی لازم را تهیه و آماده کردند.

*«کمان-99» نخستین رمز تهاجم گسترده نیروی هوایی ایران بر فراز آسمان عراق بود

آستانه طلوع آفتاب صبح روز یکم مهرماه 59 با ابلاغ رمز «کمان-99» هواپیماهای جنگنده بمب افکن و شکاری رهگیر نهاجا در هفت پایگاه هوایی کشور به غرش درآمدند و باندهای پروازی را پشت سر نهادند. هر گروه با بهره‌گیری از سوخت‌گیری هوایی برای انهدام هدف‌های دوردست و یا بدون عملیات سوخت‌گیری در هوا، فضای کشور عراق را شکافتند و اهداف خود را در سراسر خاک عراق در هم کوبیدند.

اهدافی که در داخل پایگاه‌های هوایی دشمن مورد توجه خلبانان بود، شامل باندهای پروازی، پناهگاه‌های هواپیماها، راه‌های خزش، انبارهای مهمات، انبارهای آمادی و قطعات پشتیبانی کننده هواپیماها، مخازن سوخت هواپیماها و خوروها، رادارهای هدایت کننده هواپیماها، برج‌های مراقبت و کنترل، سیستم‌های فرماندهی کنترل پایگاه‌ها، مراکز مخابراتی و انواع آنتن‌های آن می‌شد.

الف: خلبانان پایگاه دوم شکاری در تبریز با 48 فروند هواپیمای جنگنده بمب افکن تایگر «اف- 5» پایگاه هوایی موصل در بخش شمالی عراق در استان نینوا را درهم کوبیدند.

ب: خلبانان پایگاه سوم شکاری در همدان با 16 فروند هواپیمای جنگنده بمب افکن فانتوم «اف-4 ئی » پایگاه هوایی کوت در استان میسان یا العماره عراق را در هم کوبیدند.

ج: خلبانان پایگاه چهارم شکاری در دزفول با تعداد 40 فروند هواپیمای جنگنده بمب‌افکن تایگر «اف-5» پایگاه هوایی ناصریه را در استان ذیقار عراق بمباران کردند.

د: خلبانان پایگاه ششم شکاری در بوشهر با تعداد12 فروند هواپیمای فانتوم «اف-4 یی» پایگاه هوایی شعیبیه در استان بصره عراق را درهم کوبیدند.

هـ: خلبانان پایگاه یکم شکاری در مهرآباد تهران با تعداد 12 فروند هواپیمای فانتوم «اف -4 یی» و «اف-4 دی » پایگاه هوایی الرشید در جوار بغداد را درهم کوبیدند.

و : پایگاه‌های هوایی حبانیه شامل «تموز » و «هضبه » در غرب بغداد فرودگاه بین‌المللی بغداد، پایگاه هوایی کرکوک در استان کرکوک، فرودگاه المثنی و برخی فرودگاه‌های دیگر در امواج بعدی حملات هوایی بمباران شدند در موج دوم حملات هوایی پایگاه یکم و دوم شکاری هر یک با 50 درصد از هواپیماهای آماده خود حمله ور شدند.

نیروی هوایی عراق برای مدت طولانی نتوانست بیش از حدود 56 درصد از توانایی خود را به کار گیرد. پایگاه رشید در جوار بغداد که علی القاعده باید به سرعت آماده و درگیر نبرد شود، برابر گزارش اداره دوم سماجا سرانجام در تاریخ 9 آذر ماه 59 مجدداً عملیاتی شد و این روند کم و یبش در سایر پایگاه‌های هوایی عراق نیز صادق بود.

* شهدا، هواپیمای منهدم شده، مجروحین و اسرای نهاجا در این عملیات

خلبانان شهید و مجروح و اسیر این عملیات به شرح زیر هستند:

سروان خلبان «منصور ناظریان» با هواپیمای تایگر " اف - 5 یی " خلبان شهید و هواپیما منهدم شد، سروان خلبان «داریوش یزدانفر» و ستوانیکم «خلبان رهبر» با هواپیمای " اف - 4 یی " هر دو خلبان سالم اما هواپیما آسیب دید.

*8 شهید 2 اسیر و یک مفقود الاثر نتیجه حمله 140فروند هواپیمای ایرانی به عراق بود

سروان «خدابخش عشقی‌پور» و ستوان یکم «عباس اسلامی» نیا با هواپیمای فانتوم " اف - 4 یی" هر دو خلبان شهید و هواپیما منهدم شد. ستوان یکم «غلامحسین عروجی» با هواپیمای تایگر "اف-5یی" خلبان شهید و هواپیما منهدم شد. ستوان یکم «شهرام اویسی» با هواپیمای تایگر "اف-5یی" خلبان مجروح و هواپیما منهدم شد. ستوان یکم «پرویز حاتمیان» با هواپیمای تایگر "اف-5یی" خلبان اسیر دشمن شد و هواپیما منهدم شد. سرگرد «محمد جواد ورتوان» با هواپیمای تایگر "اف-5یی" خلبان مجروح و هواپیما منهدم شد. ستوانیکم «تورج یوسف» با هواپیمای تایگر "اف-5یی" خلبان شهید و هواپیما منهدم شد. ستوان یکم «علی‌مراد جهان‌شاهلو» با هواپیمای تایگر "اف-5یی" خلبان شهید و هواپیما منهدم شد.

روی هم 11 فروند هواپیمای جنگنده بمب‌افکن از دست رفت و هشت نفر خلبان شهید شده، دو نفر اسیر و یک نفر مفقودالاثر شد که بعدها او هم به جمع شهدا پیوست.


در آوردگاه هوایی این نبرد، تلفات (شهدا) نیروی انسانی غیر خلبان ناشی از حملات هوایی و بمباران‌های نیروی هوایی ارتش عراق علیه پایگاه هوایی دزفول نیز به شرح زیر ارائه می‌شود:
سروان فنی قاسم حمید، ستوانی کم فنی بخشعلی سربازان، ستوان یکم فنی حسن سیدنساج، ستوان دوم فنی فریدون قیاسوند، ستوان دوم فنی محمدعلی مقدم، ستوانسوم فنی عبدالعلی نادری، استوار یکم محمدحسین دامغانی، استوار دوم مهدی فروغی سبزوار، کارمند فنی حسین لوافیان، سرباز وظیفه علی مالمیر.

* نتایج حاصله و بازتاب‌های سیاسی نظامی

خبرگزاری‌های غیرایرانی بیشتر، مهارت‌های خلبانان ایرانی و قابلیت‌های هواپیماهای ایرانی را با آب و تاب بر روی آنتن‌ها فرستادند. نیت آنان تبلیغات برای جهان غرب و محصولات غربی در برابر اتحاد جماهیر شوروی سوسیالیستی بود. آنها پرواز خلبانان ایرانی را اعجاب انگیز و قابلیت مانور هواپیماهای غربی را در برابر پدافند هوایی بغداد بی‌نظیر توصیف کردند. اما آنچه در لابلای تبلیغات به چشم می‌خورد، ضربه روحی شدیدی بود که زمامدار عراق و سیاستمداران غربی بلافاصله پس از انجام این عملیات دریافت کردند.

زمامدار عراق پیشنهاد آتش بس و مذاکراتی را به صورت میانجی گری کشورها و سیاست‌مداران معتبر در قالب یک بیانیه دیپلماتیک مشروط عنوان کرد و رسانه‌های همگانی وحشت مردم را از ادامه بمباران‌های هوایی منعکس کردند.

پایگاه هوایی الرشید در جوار بغداد پس از چندین نوبت بمباران هوایی سرانجام در تاریخ نهم آذر ماه 59 عملیاتی شد. این موضوع را اداره اطلاعات یا اداره دوم سماجا طی نامه‌ای به نهاجا اعلام کرد. تفسیر این خبر چنین بود که این پایگاه عظیم هوایی و برخی پایگاه‌های دیگر هوایی عراق از روز یکم مهرماه 59 و در تمام این مدت 60 روزی که از جنگ گذشته بود (پس از بمباران های سنگین هوایی توسط خلبانان ایرانی) دیگر نتوانسته بودند عملیاتی و قابل بهره‌برداری بشوند. این پیروزی موجب کاهش توان رزمی هوایی دشمن و کاهش فعالیت‌های هوایی او بر فراز جبهه‌های زمینی و کسب برتری هوایی برای نهاجا بود.
منبع: کتاب نیروی هوایی در دفاع مقدس