اعجاز اقتصادی قرآن کریم
اعجاز اقتصادی قرآن، آموزهها یا نظامهایی از آموزههای اقتصادی قرآن است که بشر هیچگاه
نمیتواند بدون بهرهگیری از دین به آن سطح برسد، از اینرو قابل تحدی نیز میباشد.
چکیده
اعجاز اقتصادی قرآن، آموزهها یا نظامهایی از آموزههای اقتصادی قرآن است که بشر هیچگاه
نمیتواند بدون بهرهگیری از دین به آن سطح برسد، از اینرو قابل تحدی نیز میباشد.معارف قرآنی
در هرکدام از قلمروهای عمده اقتصادی اسلام، از قبیل جهانبینی اقتصاد قرآنی، ایدئولوژی اقتصاد
قرآنی، فلسفه اقتصاد قرآنی، مبانی ارزشی اقتصاد قرآنی، سازوکارهای اقتصاد قرآنی و... به تنهایی
میتواند موضوعی برای تحقیق اعجاز اقتصادی باشد. به نظر میرسد بدون ملاحظه این نگاه تفکیکی
به قلمروهای متنوع اقتصاد قرآنی بحث از اعجاز اقتصادی قرآن ناتمام باشد.
این تحقیق به بررسی سه کتاب مرتبط با اعجاز اقتصادی قرآن پرداخته:
۱) «الاعجاز الاقتصادی للقرآنالکریم، دکتر رفیق یونسالمصری»؛ ۲) «الاعجاز الاقتصادی فی القرآنالکریم ـ
دراسةتاصیلیة تطبیقیه ـ تألیف دکتر اسامه السید عبدالسمیع، استاد دانشکده شریعت و قانون
دانشگاه الازهر مصر»؛ ۳) «المنظومة المعرفیة لآیات الربا فی القرآنالکریم «نموذج للاعجاز القرآنی
فی المجال الاقتصادی، اثر دکتر رفعت السید العوضی».
واژههای اصلی: قرآن، اقتصاد، اعجاز اقتصادی، اعجاز علمی.
مقدمه
قرآنکریم مشتمل بر معارف گوناگون در حوزههای مختلف اعتقادی، اخلاقی و عملی است که
در ساحتهای متعددی از جمله فرهنگ، سیاست، اقتصاد، اجتماع، تربیت و... آموزهها و معارفی
را برای سعادت انسانها به ارمغان آورده است. بدون تردید بخش قابل توجهی از آیات قرآن به پدیدههای
هستی و راهنمایی انسانها در تدبیر امور آنها اختصاص یافته و سعادت دنیا و آخرت آنان را تضمین
نموده است (رفیعی محمدی، ناصر، سیر تدوین و تطور تفسیر علمی قرآن/ ۱۴).
از گذشته تا به امروز مفسران و دانشمندان اسلامی در ابعاد متنوع تفسیر علمی، اظهارنظر کرده و
تلاش کردهاند تا به مدد کشفیات و یافتههای علمی به تفسیر آیات قرآن بپردازند.تفسیر علمی که در
میان اندیشمندان اسلامی با موافقتها و مخالفتهایی مواجه شده است، امروزه دغدغه ذهنی
بسیاری از متفکران را به خود جلب کرده و روز به روز به علاقهمندان آن افزوده میشود. آنچه در
سالهای اخیر به دامنه مباحث علم و دین افزوده گشته، موضوع اعجاز علمی قرآن است که به ویژه
به عرصه اقتصاد نیز کشیده شده و مدعی است نه تنها قرآن حاوی مطالب علمی میباشد بلکه
این معارف در عرصه اقتصاد نیز قابل تحدی و اعجاز می باشد.
این نوشتار در ضمن چند گفتار به مفهوم اعجاز اقتصادی و گونههای آن پرداخته و پس از آن چند کتاب
مدعی اعجاز اقتصادی قرآن را مورد بررسی قرار داده است.
اول: مفهومشناسی
الف. اعجاز
واژه معجزه از مصدر اعجاز مشتق از ریشه ثلاثی مجرد «ع ج ز» است که به معنای درماندگی، ناتوانی
و نیز انتهای هر چیز است (ابن فارس، احمد، مقاییس اللغة، ۴/۲۳۲). اعجاز در اصطلاح علم کلام و
تفسیر، کار شگفت و امری خارق عادت است که پیامبران الهی به رغم قوانین عادی و جاری طبیعت
به منظور اثبات ادعای رسالت خدایی خویش انجام میدهند. اموری که آدمیان عادی از انجام مانند آن
در ماندهاند. (سعیدی روشن، محمد باقر، معجزهشناسی/ ۱۸)
در مجموع تعاریف و ویژگیهای یاد شده برای معجزه در کلام اندیشمندان و بزرگانی همچون:
(سیوطی، جلال الدین، الاتقان/۳۸)؛ (تفتازانی، شرح المقاصد، ۵/۶۱)؛ (فخر رازی، تلخیص المحصل/ ۳۵۰)؛
(علامه حلی، ارشاد الطالبین/ ۳۰۶)؛ (طوسی، خواجه نصیرالدین، کشف المراد فی شرح
تجریدالاعتقاد/۲۷۵)؛ (علامه بلاغی، محمد جواد، آلاء الرحمان فی تفسیر القرآن/۳)؛
(خویی، ابوالقاسم، البیان فی تفسیرالقرآن/۴۳) میتوان نتیجه گرفت که در تحقق معجزه ۶ شرط
لازم است:۱. به خواست و عنایت خدا صورت گیرد؛۲. به دست مدعی نبوت آشکار شود؛۳. به گونهای
باشد که نشانه صدق ادعای پیامبر باشد؛۴. خارق عادت باشد؛۵. دیگران از انجام آن عاجز باشند و
قابل تعلیم و تعلم نباشد؛۶. همراه تحدّی بوده و از معارضه سالم بماند. (شاهد، رئیس اعظم، اعجاز
قرآن از دیدگاه مستشرقان/۵۱)
به عبارت دیگر در معجزه سه حیثیت وجود دارد:اول) جهت معجزهگر [که] باید مدعی منصب الهی و
تحدی کننده باشد و هدف او هم اثبات امر محال نباشد؛دوم) جهت معجزه [که] باید خارق عادت بوده
و گواه صدق ادعا باشد و از امور شرّ هم نباشد؛سوم) جهت مخاطبان معجزه [که] باید از آوردن مثل
آن معجزه، ناتوان باشند. (رضایی اصفهانی، محمد علی، پژوهشی در اعجاز علمی قرآن،۱/۶۳).