اینگونه باشیم

[سمن بویان* خادمه اباصالح المهدی(عج)*]

خیررسانی به مردم‌

بهره رساندن به دیگران، عامل جذب دل‌هاست.
در مسافرت، اگر کسی از خود سخاوت و مردانگی و ایثار نشان دهد و داشته‌های خود را در اختیار دیگران نیز قرار دهد و با آنان «مواسات» داشته باشد، در دل‌ها جا باز می‌کند. دیگران نیز دعاگو و خیرخواه او خواهند بود.
زاد و توشه را برخی به تنهایی مصرف می‌کنند، بعضی هم دیگران را سر سفره احسان خود می‌نشانند.
خداوند، چنین سنت نهاده که دل‌ها را به سمت و سوی خیررسانان و خادمان و نیکوکاران بکشاند و محبوبیت را در گرو خدمت و نیکی قرار دهد.
مُعلّی بن خُنیس، یکی از اصحاب امام صادق (ع)، هنگام سفر برای خداحافظی خدمت آن حضرت رسید.
حضرت فرمود: ای معلّی! به وسیله خدا عزت بطلب، تا خداوند عزیزت سازد.
ص: 31
پرسید: چگونه، یابن رسول الله؟
امام صادق (ع) فرمود: ای معلّی، از خداوند متعال بترس تا همه از تو بترسند.
ای معلّی، با بخشش به برادرانت، به آنان اظهار دوستی کن، زیرا خداوند، بخشش را وسیله دوستی قرار داده و عطا نکردن و بخل را وسیله دشمنی قرار داده است.
به خدا قسم، اگر شما از من چیزی بخواهید و آن را به شما ببخشم، برای من بهتر از آن است که از من چیزی درخواست نکنید و من نیز آن را به شما ندهم و در نتیجه، مرا دشمن بدارید.
هرگاه خدای عزّوجلّ، به دست من خیری جاری کند و به دست شما برسد، همان مورد پسند و ستایش خداوند است. (1)
پیشگام شدن در نیکی به دیگری، یک «امتیاز اخلاقی» است و عطا و بخشش قبل از سؤال، امتیازی دیگر. دست و دل‌بازی و اخلاق کریمانه در سفر، محبوبیت می‌آورد، هم نزد خدا و هم پیش بندگان خدا.
________________________________________
1- امالی طوسی، ص 304.
ص: 32

[سمن بویان* خادمه اباصالح المهدی(عج)*]

مراعات حقوق مسلمانی‌

مسلمان، بر برادر دینی حقوقی دارد که مراعات و ادای آنها، بسیاری از اختلاف‌ها را می‌کاهد و روابط اجتماعی را در جامعه اسلامی تقویت می‌کند.
شناخت این حقوق و وظایف، گام اول است، مراعات و ادای آنها، گام دوم و مراعات متقابل و دو جانبه آنها گام سوم.
در هر یک از این سه مرحله خلل پیش آید، آن هدف یاد شده تأمین نمی‌شود.
حدیثی که نقل می‌شود، گوشه‌ای از این حقوق را بیان می‌کند:
ابان بن تغلب، به امام صادق (ع) عرض کرد: مرا از حقّی که مؤمن به گردن دیگری دارد آگاه نمایید.
ص: 33
حضرت ابتدا طفره رفت و جواب نداد و فرمود: آنها را واگذار و پاسخش را نخواه.
اما ابان با اصرار زیاد، از امام خواست که آن حقوق را بیان نماید.
حضرت فرمود: ای ابان، تا آنجا حق دارد که نیمی از مالت را به او بدهی.
سپس فرمود: اگر تو مالت را با او قسمت کنی، او را بر خود مقدّم نداشته‌ای بلکه او را برابر با خود داشتی. وقتی او را مقدّم می‌داری که آن نیمه دیگر را که برای خویش نگه داشته‌ای نیز به او بدهی. (1)
این جلوه‌ای از حقّ مسلمان بر گردن ماست، یعنی «ایثار»، که فراتر از «مواسات» است.
در حدیث دیگری، نقل شده که کسی به امام باقر (ع) گفت: شیعیان شما نزد ما فراوانند.
حضرت فرمود: آیا ثروتمندان به مستمندان کمک می‌کنند؟
آیا نیکوکاران، از بدرفتاران می‌گذرند و

1- کافی، ج 2، ص 171.
ص: 34
گذشت می‌کنند؟
آیا با هم برابری و مساوات دارند؟
پاسخ داد: نه.
امام فرمود: پس اینان که گفتی «شیعه» نیستند. شیعه کسی است که چنین باشد. (1)
اگر وظایف خود را نسبت به برادران دینی خود ندانیم، ممکن است قصور و کوتاهی از ما صورت بگیرد و به خاطر آن مورد مؤاخذه قرار گیریم.
اهمیت مسأله تا بدان حدّ است که امام سجاد (ع) در حدیث مفصّل و بلندی که به «رسالةالحقوق» معروف است، این وظایف و تکالیفی را که نسبت به دیگران داریم برشمرده است. (2)
شناخت و مراعات این حقوق نیز از «اخلاق سفر» به شمار می‌آید.

1- کافی، ج 2، ص 173.
2- مکارم الاخلاق، باب دوازدهم.
ص: 35

[سمن بویان* خادمه اباصالح المهدی(عج)*]

توفیق خدمت‌رسانی‌

گاهی مشکلات پیش‌بینی نشده، سفر را به کام انسان تلخ می‌سازد.
مثلًا کسی بیمار می‌شود، ره‌توشه‌اش تمام می‌گردد، پول خود را گم می‌کند، بی‌خانه و مسکن می‌ماند، گرفتار رهزنان و شیّادان می‌شود و ... این‌گونه حوادث.
حق برادری ایجاب می‌کند که همراهان، باری از دوش او بردارند و غبار غم و اندوه از چهره‌اش بزدایند و با یاری خویش، خاطر او را شاد سازند.
پیشقدمان در این مسأله، به خلق و خوی اسلامی و آیین مسلمانی نزدیک‌ترند.
ابان بن تغلب گوید: با امام صادق (ع) مشغول طواف بودم.
ص: 36
مردی از یاران ما پیش آمد و با اشاره خواست تا برای انجام کاری همراه او بروم.
من به خاطر همراهی با امام صادق (ع)، دوست نداشتم حضرتش را رها کنم و دنبال او بروم. بار دوم آمد و اشاره کرد. حضرت که او را دید، به من فرمود: آیا این مرد با تو کار دارد؟ گفتم: آری.
پرسید: آیا با تو هم‌مذهب و هم‌مرام است؟
گفتم: آری. فرمود: پیش او برو.
گفتم: طواف را قطع کنم؟
فرمود: آری. پرسیدم: اگرچه طواف واجب باشد؟
فرمود: آری. (1)
وی برای انجام کار برادر دینی‌اش رفت، و پاداشی بیشتر از طواف، نصیب او شد.
در میان تربیت‌شدگان پیامبر اکرم و اصحاب ائمه، چنین کسانی بسیار یافت می‌شدند که همت خود را صرف رفع نیاز از نیازمندان و کمک به مددجویان می‌کردند.
________________________________________
1- اصول کافی، ج 2، ص 171.
ص: 37
آن‌قدر در روایات اسلامی بر فضیلت «قضای حاجت» و رفع نیاز برادر مؤمن تأکید شده است که بُهت‌آور است.
مسافرت، صحنه بروز این‌گونه نیازهاست.
اگر کسی توفیق داشته باشد که گرهی از مشکلات دیگران بگشاید، یا برادران دینی‌اش برای رفع نیازهایشان به او روی آورند، این موهبت الهی و نعمت بزرگی است که خداوند برای او فراهم ساخته است.
باید قدرش را بداند و از خدمت‌رسانی کوتاهی نکند.

[سمن بویان* خادمه اباصالح المهدی(عج)*]

تداوم آشنایی‌

بسیاری از دوستی‌های ریشه‌دار و درازمدت، نتیجه یک برخورد و آشنایی در سفرهاست.
سفر، اگر طولانی باشد، زمینه کسب دوستی و آشنایی هم بیشتر خواهد بود.
سفر حج نیز یکی از این‌گونه سفرهاست.
مجموعه‌ای که در قالب یک کاروان به سفر زیارتی می‌روند، اغلب، آشنایی‌های عمیق و روابط قبلی میان افراد نیست و در طول همراهی و همسفری، کسانی با هم آشنا و دوست و همدم و هم‌اتاق می‌شوند، با روحیات هم‌آشنا می‌گردند، از سوابق یکدیگر کسب اطلاع می‌کنند و از همین رهگذر «رفاقت» تداوم می‌یابد.
دوام یافتن و استمرار دوستی، همسفران را از برکات این‌گونه آشنایی‌ها در طول عمر
ص: 39
برخوردار می‌سازد.
اگر در روایات، تأکید شده که با هم خوشرو و خوشخو باشید، تا دوستی‌هایتان پا برجا شود. یا آنان که حسن خلق و خوش‌رفتاری داشته باشند، دوستانشان فراوان می‌شوند، یا به تعبیر حضرت امیر (ع): «خوش‌رویی و گشاده‌رویی، رشته پیدایش دوستی است» (1)، اینها همه، علاوه بر تأکید بر اخلاق والا و شایسته به عنوان زیربنای روابط اجتماعی خوب، بر ارزشمند بودن تداوم دوستی‌ها دلالت می‌کند.
با این حساب، نباید آشنایی‌های به دست آمده در طول سفر را به فراموشی سپرد و از تداوم آن غفلت کرد.
«مکاتبه و نامه‌نگاری»، یکی از راه‌های استمرار رفاقت‌هاست، آنجا که دو همسفر، از دو شهر باشند.
«دیدار و رفت و آمد»، راه دیگری برای تداوم دوستی است، وقتی همسفران، همشهری یا
________________________________________
1- نهج البلاغه، حکمت 6.
ص: 40
هم‌روستایی باشند.
«تماس تلفنی» و احوال‌پرسی های دورادور نیز می‌تواند مانع گسسته شدن رشته رفاقت گردد.
امام صادق (ع) می‌فرماید:
التَّواصُلُ بَینَ الإخوانِ فِی الحَضَرِ التَّزاوُرُ وَ فِی السَّفَرِ التَّکاتُب. (1)
عامل پیوند بین برادران دینی در حَضر و شهر و وطن، «دیدار» است و در مسافرت، «نامه‌نگاری».
امروز که افراد با دوربین از یکدیگر عکس یادگاری می‌گیرند یا فیلم تهیه می‌کنند، ارسال نمونه‌ای از عکس یا فیلم یادگاری از سفر، می‌تواند عامل تحکیم پیوندهای دوستی باشد.
آشنایی و دوستی، ارمغانِ سفر است.
آن را حفظ کنیم و از تباه شدن یا گسسته شدنش جلوگیری کنیم.
________________________________________
1- آثار الصادقین، ج 8، ص 493.

[سمن بویان* خادمه اباصالح المهدی(عج)*]

منابع‌

1. آثار الصادقین، صادق احسان‌بخش، رشت، ستاد برگزاری نماز جمعه گیلان، 1374 ه. ش.
2. الامالی، محمد بن حسن طوسی، قم، انتشارات دار الثقافه، 1414 ه. ق.
3. بحارالانوار، محمدباقر مجلسی، مؤسسه الوفاء، بیروت، 1404 ه. ق.
4. الکافی، محمد بن یعقوب کلینی، تهران، دارالکتب الاسلامیه، 1365 ه. ش.
5. محجة البیضاء، ملا محسن فیض کاشانی، قم، دفتر انتشارات اسلامی، 1417 ه. ق.
6. مکارم الاخلاق، حسن بن فضل طبرسی، قم، انتشارات شریف رضی، 1412 ه. ق.
7. میزان الحکمه، محمد محمدی ری‌شهری، چاپ اول، دارالحدیث، 1416 ه. ق.